Прагляд зыходнага тэксту старонкі Абляпіха крушынападобная

{{Таксон
 | regnum            = Расліны
 | image file        = Hippophae rhamnoides-01 (xndr).JPG
 | image descr       = Агульны выгляд пладаноснай расліны. Восень. [[Нідэрланды]]
 | parent            = Elaeagnus
 | rang              = Від
 | latin             = Elaeagnus rhamnoides
 | author            = ([[L.]]) [[A.Nelson]]
 | syn               = {{btname|Hippophae rhamnoides|aut=[[L.]]}}
 | typus             = 
 | children name     = 
 | children          = 
 | range map         = 
 | range map caption = 
 | range map width   = 
 | range legend      = 
 | wikispecies       = Hippophae rhamnoides
 | commons           = Category:Hippophae rhamnoides
 | itis = 503044
 | ncbi = 193516
 | tpl = kew-2785205
}}
'''Абляпі́ха крушынападо́бная'''<ref name="Киселевский">{{Крыніцы/Латино-русско-белорусский ботанический словарь|65}}</ref><ref name="ЛРКЛ">Назва згодна з {{ЛРКЛ}}</ref> (''Elaeagnus rhamnoides'') — двудомны [[куст]] або [[дрэва]], [[біялагічны від]] [[Род (біялогія)|роду]] {{bt-bellat|лох|Elaeagnus}} сямейства {{bt-bellat|лохавыя|Elaeagnaceae}}<ref name="ДПЯ">{{кніга
|аўтар          = Митюков А. Д., Налетько Н. Л., Шамрук С. Г.
|частка         = Облепиха крушиноподобная
|загаловак      = Дикорастущие плоды, ягоды и их применение
|арыгінал       = 
|спасылка       = 
|адказны        = 
|выданне        = 
|месца          = Мн
|выдавецтва     = Ураджай
|год            = 1975
|том            = 
|старонкі       = 87-89
|старонак       = 200
|серыя          = 
|isbn           = 
|тыраж          = 130 000
}}</ref>. Распаўсюджана ва [[умераны клімат|ўмераным клімаце]] [[Еўразія|Еўразіі]].

Каштоўная [[лекавая расліна|лекавая]] і [[дэкаратыўная расліна]]. У якасці гаючай расліны абляпіха выкарыстоўвалася са старажытных часоў. Згадкі пра абляпіху можна сустрэць у працах [[Старажытная Грэцыя|старажытнагрэчаскіх]] навукоўцаў і пісьменнікаў.

== Назва ==

У сучаснай наменклатуры абляпіха крушынападобная носіць назву ''Elaeagnus rhamnoides''<ref>[http://www.theplantlist.org/tpl1.1/record/kew-2785205 Elaeagnus rhamnoides (L.) A.Nelson]</ref>.

Ранейшая родавая назва ''Hippophae'' — лацінізаваная форма грэчаскай назвы расліны ''hippophaes'' паходзіць ад ''hippos'' — конь і ''phaos'' — бляск: лічылася, што [[конь|коні]], выкармленыя лісцем абляпіхі, мелі асабліва бліскучую шкуру; лацінізаваны відавы [[эпітэт]] ''rhamnoides'' паходзіць ад назвы [[крушына|крушыны]] — ''rhamnos'' і ''oides'' — падобны.

== Батанічнае апісанне ==
{{Біяфота|Hippophae rhamnoides Sturm41.jpg|left|ш=250|{{Бат.іл.|2}}|color=lightgreen}}
Мнагаствольны [[лістападныя расліны|лістападны]] [[куст]], радзей [[дрэва]], вышыня якога дасягае звычайна 1-3 м, а часам 3-6 м<ref name="ДПЯ"/>, да 15 м.

=== Парасткі ===

Маладыя [[парасткі]] серабрыстыя, апушаныя<ref name="ДПЯ"/>; шматгадовыя — пакрытыя цёмна-бурай, амаль чорнай маршчыністай карой. [[Скарочаныя парасткі]] са шматлікімі доўгімі [[калючка]]мі 2-7 см даўжынёй<ref name="ДПЯ"/>. Парасткі рознага ўзросту ствараюць круглявую, пірамідальную або разгалістую [[Крона дрэва|крону]].

=== Каранёвая сістэма ===

[[Каранёвая сістэма]] абляпіхі развіваецца блізка да паверхні, не глыбей 40 см, распаўсюджваючыся на шырокай плошчы. Яе складаюць шкілетныя, паўшкілетныя, слабагалінаваныя [[Корань расліны|карані]], на якіх утвараюцца [[клубеньчыкі]], што змяшчаюць [[азотфіксуючыя бактэрыі]], з дапамогай якіх абляпіха засвойвае [[Азот|атмасферны азот]].

=== Лісце ===

[[Лісце]] чарговае, простае, лінейнае ці лінейна-ланцэтападобнае, без прылісткаў, зверху цёмна-зялёнае або шаравата-зялёнае, знізу жаўтлява-бела-серабрыстае, з характэрнымі падгарнутымі краямі<ref name="ДПЯ"/>. На верхавіне тупаватае, радзей злёгку завостранае, сядзіць збліжана. Даўжыня 2-8 см, шырыня да 1 см<ref name="ДПЯ"/>.

=== Кветкі ===
{{Біяфота|Saltalankio ziedai1 resize.jpg|right|ш=250|Кветкі|color=lightgreen}}
Абляпіха — [[двухдомная расліна]], на адных кустах вырастаюць жаночыя кветкі, з якіх утвараюцца плады, на іншых — мужчынскія, [[пылок]] якіх апыляе з дапамогай ветру жаночыя кветкі. [[Кветка|Кветкі]] правільныя, з простым кубкападобным [[калякветнік]]ам; [[тычынка]]выя кветкі знаходзяцца на вельмі кароткіх сцеблах, сабраны ў кароткія суквецці — [[колас|каласы]], яны дробныя, з глыбокадвухраздзельным жаўтаватым калякветнікам і чатырма тычынкамі, пялёсткаў не ўтвараюць; [[песцік]]авыя кветкі размешчаны ў [[пазуха, батаніка|пазухах]] галінак і калючак, на вельмі кароткіх [[кветаножка]]х, яны зеленаватыя, малапрыкметныя, з трыбчастым двухлопасцевым калякветнікам. [[Песцік]] адзін, завязь верхняя.

[[Формула кветкі]]: {{Nobr|[[Файл:Male black symbol.svg|12px]]<math>\ast K_{(2)} \; C_0 \; A_4 \;  G_0</math>}} і {{Nobr|[[Файл:Venus symbol.svg|15px]]<math>\ast K_{(2)} \; C_0 \; A_0 \;  G_{\underline1}</math>}}<ref name="Barabanov">{{кніга|аўтар=Барабанов Е. И.|загаловак=Ботаника: учебник для студ. высш. учеб. заведений|месца=М.|выдавецтва=Издат. центр «Академия»|год=2006|старонкі=241|старонак=448|isbn=5-7695-2656-4}}</ref>.

=== Плады ===

[[Плод|Плады]] авальныя або круглыя гладкія [[касцянка|касцянкі]], 7-8 мм даўжынёй<ref name="ДПЯ"/>, жаўтлява-залацістага, чырвонага або аранжавага колеру, з адной костачкай, бліскучыя, сакавітыя, са своеасаблівым смакам і пахам, якія нагадваюць пах [[ананас]]а<ref name="ДПЯ"/><ref name="БФС">{{кніга|аўтар=Блинова К. Ф. и др.|частка=|загаловак=Ботанико-фармакогностический словарь : Справ. пособие|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/botaniko-farmakognost_slovar1990.djvu|адказны=Под ред. К. Ф. Блиновой, Г. П. Яковлева|месца={{М.}}|выдавецтва=Высш. шк.|год=1990|старонкі=216|isbn=5-06-000085-0}}</ref>. Яны сядзяць густа, нібыта абляпляючы сцябло. Костачка даўгавата-яйкападобная, цёмна-карычневая, часам амаль чорная, бліскучая, да 5 мм даўжынёй<ref name="ДПЯ"/>.

Цвіце абляпіха ў красавіку — маі<ref name="ДПЯ"/>, да распускання лісця або адначасова з ім. Плады спеюць у жніўні — верасні. Яны густа пакрываюць галінку, як бы абляпляюць яе, адкуль і назва. Плады трымаюцца на галінах да сярэдзіны вясны<ref name="ДПЯ"/>. Плоданашэнне абляпіхі пачынаецца на 3-4 год пасля пасадкі, у сярэднім адзін куст дае 10-12 кг пладоў.

У культуры размнажаецца [[Стратыфікацыя, батаніка|стратыфікаваным]] насеннем, каранёвым [[параснік]]ам, [[тронак|тронкамі]].

{{Фотарадок|20140216Hippophae rhamnoides06.jpg|Hippophae rhamnoides bud.jpg|Sea Buckthorn (3609174947).jpg|тэкст=Злева направа: <br />Ствол. [[Пупышка]]. Лісце.|color=lightgreen|ш1=117|ш2=87|ш3=250}}
{{Фотарадок|Hippophae rhamnoides male flowers.jpg|Hippophae rhamnoides female flowers.jpg|20151107Hippophae rhamnoides2.jpg|тэкст=Злева направа: <br />Мужчынскія кветкі. Жаночыя кветкі. Плады.|color=lightgreen|ш1=343|ш2=298|ш3=215}}

== Распаўсюджанне і экалогія ==
{{Біяфота|Sea buckthorn plant - Smaack - 201109.jpg|right|ш=250|Зараснікі абляпіхі|color=lightgreen}}
У дзікім стане распаўсюджана на ўсёй тэрыторыі [[Еўропа|Еўропы]], на [[Каўказ]]е, у [[Заходняя Азія|Заходняй]] і [[Сярэдняя Азія|Сярэдняй Азіі]] ([[Цянь-Шань]], [[Паміра-Алай]], [[Джунгарскі Алатау]], [[Тарбагатай]], [[Саурскі хрыбет]]), ва Усходніх [[Саяны|Саянах]], [[Манголія|Манголіі]] , [[Кітай|Кітаі]], заходзіць у трапічныя раёны [[Пакістан]]а і [[Індыя|Індыі]].

На Беларусі інтрадукавана ў канцы ХІХ стагоддзя, трапляецца ў садах, парках, прысадах уздоўж дарог.

Расліна атрымала шырокае распаўсюджанне на тэрыторыі [[Расія|Расіі]]. Расце ў [[Еўрапейская частка Расіі|еўрапейскай частцы]], на [[Паўночны Каўказ|Паўночным Каўказе]], у [[Заходняя Сібір|Заходняй]] і [[Усходняя Сібір|Усходняй Сібіры]], на [[Алтай|Алтаі]], у паўночных абласцях Казахстана, сустракаецца ў [[Калінінградская вобласць|Калінінградскай вобласці]]<ref name="ДПЯ"/><ref name="GRIN">Паводле сайта GRIN (гл. раздзел [[#Спасылкі|Спасылкі]]).</ref>.

У натуральным стане ва Украіне расце ў [[дэльта Дуная|дэльце Дуная]] ([[Адэская вобласць]])<ref name="ДПЯ"/>, ствараючы на пясчаных пагорках густыя зараснікі. Культывуецца па ўсёй Украіне ў [[полеахоўная паласа|полеахоўных палосах]], у ахоўных насаджэннях уздоўж [[дарога|дарог]], у [[сад]]ах і [[парк]]ах. Уваходзіць у лік куставых парод для групавых пасадак пры азеляненні [[населены пункт|населеных пунктаў]].

У натуральных умовах звычайна прымеркавана да [[пойма]]ў рэк і берагоў азёраў, як прымешка да вярбова-таполевых пойменных лясоў. Разводзіцца ў [[сад]]ах і [[парк]]ах як [[дэкаратыўная расліна]].

Абляпіха — святлалюбная з першага года жыцця і марозаўстойлівая расліна, здольна пераносіць маразы да 45 градусаў і ніжэй. У пладаносных дрэў адбываецца штогадовае засыханне ніжніх галін і галінак, што прыводзіць да самаразрэджання кроны дрэва і зрушэння пладаноснай зоны на перыферыі.

Абляпіха аддае перавагу друзлым [[глеба]]м, з багатым утрыманнем [[арганічныя рэчывы|арганічных рэчываў]] і [[фосфар]]у. Прыродныя месцы распаўсюджвання адрозніваюцца высокай сухасцю паветра, хоць яе каранёвая сістэма аддае перавагу ўвільготненым месцам распаўсюджвання, характэрным для далін рэк і марскога ўзбярэжжа<ref name="ДПЯ"/>. Абляпіха здольная пераносіць залішняе пераўвільгатненне і нават працяглыя перыяды затаплення. Асабліва добра яна расце на участках з высокім узроўнем грунтавых вод і праточным увільгатненнем. За кошт каранёвых парасткаў-зародкаў утварае шырокія зараснікі.

Прыродныя зараслі абляпіхі памяншаюцца.

=== Шкоднікі і хваробы ===
Вялікія страты ўраджаяў абляпіхі крушынападобнай у культуры наносіць {{bt-bellat||Rhagoletis batava}}, якая пашкоджвае вялікую частку пладоў на кожнай пашкоджанай расліне<ref name="NiZ1211"/>. Лісце пашкоджваецца грыбамі-ўзбуджальнікамі вертыцылёзнага вілту (завядання) {{bt-bellat||Verticillium albo-atrum}} і {{bt-bellat||Verticillium dahliae}} і параўнальна нядаўна выяўленай {{bt-bellat||Capithophorus hippophaes}}<ref>{{кніга|аўтар=Li T.S.C.|загаловак=Sea buckthorn (Hippophae rhamnoides L.): production and utilization|частка=Chapter 8. Deseases, Insects, Pest and Weed Control|старонкі=47-50|спасылка=http://books.google.ru/books?id=ipB1hpXlocMC&pg=PA47|год=2003}}</ref>.

== Раслінная сыравіна ==

=== Збор і перапрацоўка ===
{{Біяфота|Hippophae rhamnoides.jpg|right|ш=250|Спелыя плады|color=lightgreen}}
У якасці [[Лекавая раслінная сыравіна|лекавай сыравіны]] выкарыстоўваюць плод свежы ({{lang-la|Fructus Hippophaes rhamnoides recens}})<ref name="ДПЯ"/>. Збіраюць плады ў перыяд іх паспявання па дасягненні імі поўнай тэхнічнай спеласці, калі яны набываюць уласцівыя пладам гэтай расліны памер і жоўта-аранжавую або аранжавую афарбоўку, пругкія і пры зборы не расціскаюцца<ref name="ДПЯ"/>. Такія плады назапасілі найбольшую колькасць алею і іншых біялагічна актыўных рэчываў. Лепш збіраць плады, калі на іх няма вады, паколькі ў такім выпадку яны менш пэцкаюцца.

Абляпіху збіраюць шляхам «сашморгвання» галін, выскубання, стрэсвання, рэзкай пладаносных галін з дапамогай розных прыстасаванняў. Плады выскубаюць рукамі індывідуальна па ягадцы адразу пасля даспявання пладоў і да таго часу, пакуль яны не пачалі пераспяваць. Сашморгванне праводзяць драцянымі пінцэтамі з загнутымі канцамі. Пры гэтым згінаюць галінку і заціснутымі канцамі пінцэта некалькі разоў праводзяць па ёй з розных бакоў, абчэсваючы плады ў зручную тару. Радзей плады збіраюць шляхам абтрасання з раслін пладоў пасля замаразкаў<ref name="ДПЯ"/><ref name="БФС" />, рассцілаючы пад кустамі тканіну і страсаючы мёрзлыя плады<ref name="ДПЯ"/>. Таксама часам пладаносную галінку згінаюць над тарай і «бітай» б’юць па галінцы, пры гэтым плады цалкам абсыпаюцца. З дапамогай тканіны, замацаванай на двух жэрдзях, збіраюць абляпіху з зараснікаў па берагах рэк і ручаёў. Збор пладоў лепш весці ў ранішнія і вячэрнія гадзіны, калі тэмпература паветра самая нізкая.

Пры зборы пладоў абломваецца шмат галінак з генератыўных пупышкамі, на ствалах з’яўляюцца драпіны, на якіх увесну пасяляюцца шкоднікі і хваробы. Таму нават у малазаснежаных раёнах з устойлівым зніжэннем тэмпературы ў апошні час пачалі адмаўляцца ад зімовага збору пладоў.

Плады аддзяляюць ад галінак, сартуюць і ссыпаюць у тару. Прадукцыйнасць збору 20 і больш вёдраў на чалавека ў дзень. Абляпіха высокаўраджайная расліна, з аднаго куста можна сабраць да 4,5 кг пладоў, а з 1 га культурных зараснікаў — каля 2 т. Замарожаныя і ачышчаныя ад прымешак плады пакуюць у ільняныя мяшкі не больш за 70 кг [[нета]] і адпраўляюць на завод.

Плады ў замарожаным стане захоўваюць вітаміны 6 месяцаў<ref name="ДПЯ"/>.

Кару збіраюць ранняй вясной; лісце — на працягу вегетацыйнага перыяду.

=== Хімічны склад ===
Плады абляпіхі адносяць да полівітамінавых. Яны ўтрымліваюць [[Вітамін А|правітамін А]] (да 10, 9 мг%) і вітаміны ([[Тыямін|B<sub>1</sub>]], [[Рыбафлавін|B<sub>2</sub>]], [[Нікацінавая кіслата|B<sub>3</sub>]], [[Вітамін B6|B<sub>6</sub>]], [[Аскарбінавая кіслата|C]] (да 450 мг%), [[Вітамін E|E]], [[Вітамін K|К]] і інш.)<ref name="ДПЯ"/>. Плады ўтрымліваюць 3-6 % [[Вугляводы|цукроў]] ([[глюкоза]] і [[фруктоза]]), [[арганічныя кіслоты]] (да 2,5 %) — [[Яблычная кіслата|яблычную]], [[Вінная кіслата|вінную]] і інш., [[дубільныя рэчывы]], жоўты фарбавальны пігмент, [[кверцэцін]], [[Тлушчы|тлусты алей]] (9 % у мякаці, 12 % у костачках)<ref name="ДПЯ"/>. У лісці і кары знойдзеныя [[Алкалоіды|алкалоід]] [[гіпафаін]] (да 0,4 %), аскарбінавая кіслата і да 10 розных дубільных рэчываў, у кары — да 3 % тлустага алею іншага складу, чым у пладах і насенні.

У сартавой абляпісе змяшчаецца больш цукроў, чым у пладах дзікарослай, таму птушкі хутчэй аб’ядаюць культурныя дрэвы.

У пладах назапашваецца [[Тлушчы|тлусты алей]]<ref name="ДПЯ"/>, які складаецца з [[трыацылгліцэрын]]аў з насычанымі і ненасычанымі [[Тлустыя кіслоты|тлустымі кіслотамі]], сярод апошніх пераважаюць монаненасычаныя ([[пальмітаалеінавая кислота|пальмітаалеінавая]], [[Алеінавая кіслата|алеінавая]]) кіслоты; [[пекцінавыя рэчывы]], [[Кіслоты|арганічныя кіслоты]], [[дубільныя рэчывы]], [[Флавоноиды|флаваноіды]], [[Нікацінавая кіслата|нікацінавая]] і [[Фоліевая кіслата|фоліевая кіслоты]], макра- і мікраэлементы ([[Бор (хімічны элемент)|бор]], [[жалеза]], [[цынк]], [[медзь]], [[марганец]], [[калій]], [[кальцый]]), [[Вугляводы|цукры]] і некаторыя віды раслінных [[Антыбіётыкі|антыбіётыкаў]].

Алей з мякаці пладоў мае ярка-аранжавую афарбоўку, з насення — жаўтлявую. Алей з насення і мякаці некалькі адрозніваецца па складзе. Алей з мякаці пладоў змяшчае да 0,350 % караціну і [[караціноіды]], тыямін і рыбафлавін, у даволі вялікай колькасці (0,165 %) такаферол і значную колькасць незаменных тлустых кіслот.

== У культуры ==
{{Біяфота|Homoktövis1.JPG|right|ш=250|Кусты абляпіхі|color=lightgreen}}
Абляпіха крушынападобная разводзіцца дзеля пладоў, вядзецца яе селекцыя і выведзена мноства сартоў, якія вырошчваюцца ў прамысловых маштабах, прычым у Расіі галоўным чынам — у Сібіры, дзе па дадзеных {{нп3|Усерасійскі сельскагаспадарчы перапіс, 2006|Усерасійскага сельскагаспадарчага перапісу 2006 года|ru|Всероссийская сельскохозяйственная перепись (2006)}} пад яе пасадкамі занята больш за 5 тысяч га<ref name="NiZ1211">{{артыкул|аўтар=Дадыкин В.|загаловак=Янтарные грозди нового поколения|выданне={{нп3|Наука и жизнь||ru|Наука и жизнь}}|год=2011|нумар=12|старонкі=101-103}}</ref>.

Марозаўстойлівасць абляпіхі дазваляе вырошчваць яе ў паўночных раёнах. Пасля таго як былі ўсталяваныя гаючыя ўласцівасці пладоў і масла абляпіхі, яе сталі культываваць як каштоўную вітамінавую расліну і пачалі вырошчваць на прысядзібных участках і на прамысловых [[плантацыя]]х.

=== Селекцыя ===
У Расіі абляпіха крушынападобная ўведзена ў культуру [[НДІ садаводства Сібіры]] па ініцыятыве {{нп3|Міхаіл Апанасавіч Лісавенка|М. А. Лісавенкі|ru|Лисавенко, Михаил Афанасьевич}}, дзе за паўстагоддзя па стане на 2011 год выведзена каля 40 сартоў, у тым ліку буйнаплодныя сарты Августина, Ажурная, Жемчужница і іншыя; такія аптымізаваныя па часу цвіцення і колькасці пылка сарты мужчынскіх раслін для эфектыўнага апылення жаночых, як Алей, Гном<ref name="NiZ1211"/>.

=== Размнажэнне ===

Добра размнажаецца [[Тронак|тронкамі]]. Для гэтага іх у пачатку [[Вегетацыйны перыяд|вегетацыі]] наразаюць даўжынёй 40 см. У выкапаны роў (шырыня — 10, глыбіня — 30 см), засыпаны сумессю рачнога [[пясок|пяску]] і гумусаванай [[Глеба|глебы]] (1: 1), тронкі закопваюць у 3 см адзін ад аднаго, пакідаючы зверху дзве пупышкі (у першыя гады абляпіха дае стрыжневы корань і мала разрастаецца). Верхні зрэз чаранкоў змазваюць [[садовы вар|садовым варам]]. Для лепшага [[Укараненне|ўкаранення]] тронкі зацяняюць і часта паліваюць. Можна размножваць абляпіху насеннем і адводкамі. Для захоўвання ў нашчадства гаспадарча каштоўных прыкмет і ўласцівасцяў выкарыстоўваюць [[Вегетатыўнае размнажэнне|вегетатыўны спосаб размнажэння]].

=== Асаблівасці вырошчвання ===
{{Біяфота|Hippophae rhamnoides-01 (xndr).JPG|right|ш=250|Абляпіха багата плоданасіць на адкрытых светлых месцах|color=lightgreen}}

[[Святлалюбныя расліны|Святлалюбная расліна]], якая не трывае вырошчвання з іншымі дрэвамі і кустамі. Таму яе плантацыі варта ствараць пераважна чыстымі, з размяшчэннем пасадачных месцаў 3×4 м, або 4 м паміж шэрагамі і праз 2 м у шэрагу. Пры гэтым забяспечваюць раўнамернае размяшчэнне апыляльных (мужчынскіх) асобін сярод жаночых раслін: два шэрагі жаночых раслін сартавой абляпіхі трэба чаргаваць з адным камбінаваным побач, у якім кожная пятая па ліку расліна — мужчынская. Лік апыляльнікаў складае 7-8 % агульнай колькасці раслін.

На плантацыях абляпіхі, якія ўступілі ў фазу плоданашэння, плоданасіць да 40 % дрэў. Таму для павышэння ўраджайнасці неабходна замяніць мужчынскія асобіны на жаночыя. У прыватнасці, на ўчастку варта пакінуць не больш за 15 % мужчынскіх асобін.

Падрыхтоўку глебы варта пачынаць за год да пасадкі па сістэме чорнага пара. Глеба павінна мець друзлую структуру. У першыя 3-4 гады плантацыі абляпіхі патрабуюць стараннага дагляду, паколькі расліны гінуць пры зацяненні высокімі травамі і [[сельскагаспадарчыя культуры|сельскагаспадарчымі культурамі]], а таксама пры моцным [[задзярненне|задзярненні]].

Адзін са шляхоў інтэнсіфікацыі і павышэння вытворчасці пладоў абляпіхі — увядзенне яе нізкарослых высокапрадуктыўных папуляцый і сартоў, устойлівых да неспрыяльных экалагічных фактараў. Нізкарослыя кусты дазваляюць важка павялічыць вытворчасць пладоў з адзінкі плошчы, павысіць прадукцыйнасць працы на абразанні і фарміраванні кроны, у асаблівасці — на зборы ўраджаю і па доглядзе за раслінамі.

== Значэнне і прымяненне ==

Вырошчваецца як харчовая, [[вітамін]]авая, [[пылок|пылканосная]], [[лекавая расліна|лекавая]], [[таніды|таніданосная]], [[фарбавальнік|фарбавальная]], [[дэкаратыўныя расліны|дэкаратыўная]], фітамеліяратыўная і касметычная расліна<ref name="ДПЯ"/>. Меданос. Плады з’яўляюцца полівітаміннай сыравінай.

=== У кулінарыі ===
{{Біяфота|Sanddornprodukte-Hiddensee2.jpg|left|ш=250|Сок, [[лікёр]] і [[жэле]] з абляпіхі (муніцыпалітэт [[Хідэнзэ]], [[Германія]])|color=lightgreen}}
{{Біяфота|Argousier natvit france.jpg|right|ш=250|Разнастайныя вырабы з абляпіхі ў Правансе|color=lightgreen}}

[[Плод|Плады]] маюць вялікае харчовае значэнне, яны духмяныя, на смак падобныя на плады [[ананас]]а, ялкавыя, пасля першых замаразкаў губляюць горыч і набываюць прыемны кіслявы смак. Іх выкарыстоўваюць сырымі і для разнастайнай перапрацоўкі<ref name="ДПЯ"/>. Дзякуючы надзвычай высокім смакавым і харчовым уласцівасцям, плады ядуць у свежым выглядзе, выкарыстоўваюць для вырабу абляпіхавага [[сок]]у з пахам ананаса, [[варэнне|варэння]], [[кісель|кісялёў]], [[пасціла|пасцілы]], [[жэле]], [[мармелад]]а, начынкі для цукерак, розных тыпаў пладовага [[Віно|віна]] і так далей<ref name="ДПЯ"/>. Таксама плады ўжываюць у ежу ў кансерваваным выглядзе ў якасці рэзка-араматычнай і рэзка-смакавай дадаткі. Фруктова-ягаднае абляпіхавае віно мае залаціста-жоўтую афарбоўку і характэрны бляск, тонкі ананасавы водар.
{{Біяфота|Flickr - cyclonebill - Gulerødder og havtorn.jpg|right|ш=250|Морква з абляпіхай|color=lightgreen}}
{{Біяфота|Havtorn med stjerneanis (8419319895).jpg|right|ш=250|Абляпіха з анісам|color=lightgreen}}
Сок выкарыстоўваецца для атрымання і араматызацыі віна, прахаладжальных напояў, налівак, настоек; свежыя плады пасля падмарожвання некалькі губляюць горыч і выкарыстоўваюцца для падрыхтоўкі кісялёў, настоек і жэле.

У мякаці пладоў абляпіхі ўтрымліваюцца тлушч і араматычны алей (да 9 %), цукру (да 2,5 %), яблычная і лімонная кіслоты (да 4 %), дубільныя і пекцінавыя рэчывы.

Алей, які змяшчаецца ў пладах абляпіхі, надае моцны, прыемны, непаўторны водар, павышае смакавыя ўласцівасці і ставіць абляпіху на асаблівае месца сярод фруктова-ягадных раслін. Плады абляпіхі — прыродныя полівітамінныя канцэнтраты. У іх ёсць правітамін А (да 8 мг%), вітаміны С (200—350 мг%), Е (28 мг%), В<sub>1</sub>, В<sub>2</sub> (0,12 мг%), РР, фоліевая кіслата.

=== У лясной і садовай гаспадарцы і ланшафтным дызайне ===
{{Біяфота|E8306-Kosh-Kol-sea-buckthorn.jpg|left|ш=250|Абляпіха на беразе|color=lightgreen}}
Абляпіху можна культываваць і як дэкаратыўную расліну з прыгожым, аліўкава-зялёным зверху і серабрыстым знізу лісцем і шматлікім яркім пладам, якія доўга трымаюцца на кустах. Прыдатная для стварэння [[Жывая агароджа|жывых агароджаў]]. Прыгожая ў выглядзе штамбавых дрэўцаў на газонах.

З-за магутнай каранёвай сістэмы абляпіха выкарыстоўваецца для замацавання схілаў, яраў, адхонаў і выманняў чыгунак, шашы і каналаў, для ўмацавання [[Пясок|пяшчаных]] глебаў і прафілактыкі [[Апоўзень|апоўзняў]]<ref name="ДПЯ"/>.

Непераборлівасць абляпіхі да глебавых умоў, [[засухаўстойлівасць]], здольнасць размнажацца каранёвымі атожылкамі ставяць яе ў шэраг каштоўных фітамеліярацыйных раслін. У полеахоўных палосах прыцягвае птушак.

=== Прымяненне ў навуковай медыцыне ===
{{Біяфота|Борисов. Облепиха.JPG|right|ш=250|[[Пётр Іванавіч Барысаў|П. І. Барысаў]]. "Абляпіха"|color=lightgreen}}
Лісце абляпіхі назапашвае [[дубільныя рэчывы]], якія з’яўляюцца дзеючым пачаткам лекавага сродку — [[гіпарамін]]у, што валодае супрацвіруснай актыўнасцю. Атрыманы з лісця абляпіхі гіпарамін у форме [[Таблетка|таблетак]] для рассмоктвання прымяняецца як лячэбна-прафілактычны сродак пры [[грып]]е (А і В), а таксама пры лячэнні іншых [[Вострая рэспіраторная інфекцыя|вострых рэспіраторных вірусных інфекцый]].

[[Абляпіхавы алей]], які атрымліваюць з пладоў, дзейнічае як [[эпітэлізавальны сродак|эпітэлізавальны]], [[гранулявальны сродак]], ён валодае [[Раназажыўляльныя сродкі|раназажыўляльнымі]] і [[Анальгетыкі|болесуцішальнымі]] ўласцівасцямі, яго ўжываюць у [[гінекалогія|гінекалагічнай]] практыцы для лячэння [[апёк]]аў<ref name="ДПЯ"/>, [[Абмаражэнне|абмаражэнняў]], [[экзэма|экзэм]], ран і [[язва]]ў, якія доўга не загойваюцца, як вонкавых, так і [[язва страўніка|язваў страўніка]] і [[дванаццаціперсная кішка|дванаццаціперснай кішкі]], а таксама для памяншэння рэгенератыўных змяненняў [[слізістая абалонка|слізістай абалонкі]] [[стрававод]]а з прычыны прамянёвай тэрапіі пухлін і прамянёвых паражэнняў арганізма<ref name="ДПЯ"/>. Алей ужываюць для лячэння [[псарыяз]]у, [[Хвароба Дар’е|хваробы Дар’е]], [[Язвавая ваўчанка|язвавай ваўчанкі]], расколін, некаторых хвароб вачэй, вуха, горла, як вітамінны сродак пры [[Гіпавітамінозы|гіпа]]- і [[Авітамінозы|авітамінозах]], у прыватнасці пры [[Цынга|цынзе]], у гінекалагічнай практыцы пры [[Вагініт|кальпіце]], [[эндацэрвіцыт]]ах і [[Эрозія шыйкі маткі|эрозіях шыйкі маткі]]<ref name="ДПЯ"/>, пры некаторых хваробах вачэй. Эфектыўна таксама прымяненне алею пры эразійна-язвавых [[практыт]]ах, эразійна-язвавых сфінктарытах, расколінах [[анус]]а, катаральных і атрафічных практытах, унутраным [[Гемарой|гемароі]] ў хворых хранічным [[энтэракаліт]]ам.

Абляпіхавы алей ужываюць пры [[гаймарыт|гаймарыце]], у пасляаперацыйным перыядзе пасля [[танзілэктамія|танзілэктаміі]], пры хранічным [[танзіліт|танзіліце]], пры лячэнні [[пульпіт]]а і [[перыядантыт]]а. Ён уваходзіць у склад камбінаванага аэразольнага прэпарата «Олеазоль», у які таксама ўваходзяць [[левамецытын]], [[анестэзін]], [[борная кіслата]] і напаўняльнікі. Ужываюць як сродак, што паскарае гаенне ран, пры апёках, інфіцыраваных ранах, трафічных язвах, пры экзэмах і дэрматозах са свербам. Акрамя гэтага выпускаюцца [[Лекі|прэпараты]] «Гипозоль» і «Облекол».

Насенне ўжываюць як лёгкае [[Слабільныя сродкі|слабільнае]]. Вонкава плады і алей абляпіхі выкарыстоўваюць пры сыпах, экзэмах, для лячэння ран і пры жаночых хваробах.

Плады з лісцем выкарыстоўваюць для лячэння [[рэўматызм]]у і хвароб страўніка.

Кара абляпіхі змяшчае рэчыва [[аксітрыптамін]], якое мае проціпухлінныя ўласцівасці. Аналагічнае дзеянне аказвае і спіртавы экстракт кары.

=== Прымяненне ў народнай медыцыне ===
Вельмі шырока плады і лісце абляпіхі выкарыстоўваліся ва ўсходняй ([[Тыбет|тыбецкай]] і [[Манголія|старажытнамангольскай]]) медыцыне. У Расіі плады і лісце абляпіхі таксама здаўна выкарыстоўваліся ў [[Народная медыцына|народнай медыцыне]].

У [[Народная медыцына|народнай медыцыне]] алей выкарыстоўваецца ўнутр пры [[Авітамінозы|авітамінозах]] ([[Цынга|цынзе]], [[Нікталапія|курынай слепаце]]), язвавай хваробе страўніка і дванаццаціперснай кішкі. Лісце ў Сярэдняй Азіі ўжываюць вонкава пры [[рэўматызм]]е.

=== Прымяненне ў касметыцы ===

У касметыцы з алею абляпіхі рыхтуюць пажыўныя маскі, якія паскараюць эпітэлізацыю і грануляцыю тканак скуры; адвар пладоў і галінак выкарыстоўваюць пры [[Аблысенне|аблысенні]] і выпадзенні валасоў.

=== Іншае ===
{{Біяфота|Hippophae rhamnoides pollen.jpg|right|ш=250|Пылок абляпіхі пад мікраскопам|color=lightgreen}}
У ветэрынарыі галінкі абляпіхі ўжываюць для паскарэння росту воўны у авечак і для надання ёй бляску.

Высушаны [[жом]] пладоў выкарыстоўваюць для атрымання (шляхам [[Экстракцыя|экстракцыі]] [[Сланечнікавы алей|сланечнікавым алеем]]<ref>Чысты абляпіхавы алей атрымліваюць экстракцыяй [[пентан]]ам з наступнай адгонкай растваральніка ў вакууме пры тэмпературы не вышэй 40 °C</ref>) [[Абляпіхавы алей|абляпіхавага алею]], які ўжываецца ў медыцыне.

Лісце абляпіхі змяшчае 10 % [[дубільныя рэчывы|дубільных рэчываў]], таму яго разам з іголкамі можна ўжываць для [[Дубленне|дублення]] [[скура|скур]] і афарбоўкі. Пладамі ў мінулым фарбавалі тканіны і воўны ў жоўты колер, з маладых парасткаў і лісця атрымлівалі чорную фарбу.

Ветраапыляльная расліна, у яе кветках практычна адсутнічае нектар. Так званы ў побыце «абляпіхавы мёд» уяўляе з сябе сіроп з ягад абляпіхі<ref>[http://webspoon.ru/receipt/oblepikhovyjj-med Облепиховый «мёд».]</ref><ref>[http://www.petkach.spb.ru/publications/2005/393-112.html Облепиховый мёд на самай справе — «ліпавы»!]</ref>. Абляпіха — выдатны пылканос, дае шмат высока пажыўнага пылка ў летні перыяд.

Абляпіха дае цяжкую, цвёрдую, дробнаячэістую, жаўтлявую драўніну з бура-жоўтым ядром, прыдатную для дробных вырабаў.

== Уплыў на культуру ==
{{Біяфота|Emilie Mediz-Pelikan (Austrian, 1861-1908), Sanddorn (Knokke).jpg|right|ш=250|{{нп3|Эміль Медыз-Пелікан||de|Emilie Mediz-Pelikan}}. «Абляпіха», 1890|color=lightgreen}}
У 1980 годзе ў [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] была выпушчаная серыя з пяці [[Паштовая марка|марак]] з выявай раслін, на марцы наміналам 10 кап. {{ЦФА|5123}} была абляпіха крушынападобная.

Таксама выява абляпіхі крушынападобнай была змешчана на паштовых марках Фінляндыі ў 1991 годзе і Украіны ў 2013 годзе.

<gallery mode="packed">
Файл:1980. Облепиха крушиновидная.jpg|Паштовая марка СССР
Файл:Stamps of Ukraine, 2013-54.jpg|Паштовая марка Украіны
</gallery>

{{зноскі}}

== Літаратура ==
* Чахоўскі А. Абляпіха крушынападобная // Беларуская ССР: Кароткая энцыклапедыя. Т. 2. — Мн.: БелСЭ. 1979.
* {{кніга|аўтар=|загаловак=Ботанико-фармакогностический словарь: Справ. пособие|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/botaniko-farmakognost_slovar1990.djvu|адказны=К. Ф. Блинова, Н. А. Борисова, Г. Б. Гортинский и др.; Под ред. К. Ф. Блиновой, Г. П. Яковлева|месца=М.|выдавецтва=Высш. шк.|год=1990|старонкі=216—217|isbn=5-06000085-0}}
* {{кніга|аўтар=Лантратова А. С.|загаловак=Деревья и кустарники Карелии: Определитель|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/lantratova1991_der_kust_karelii.djvu|месца=Петрозаводск|выдавецтва=Карелия|год=1991|старонкі=204|isbn=5-7545-0369-5}}
* Дудченко Л. Г., Козьяков А. С., Кривенко В. В. Пряно-ароматические и пряно-вкусовые растения: Справочник / Отв. ред. К. М. Сытник. — К.: Наукова думка, 1989. — 304 с. — 100 000 экз. — ISBN 5-12-000483-0.
* ''{{нп3|Уладзімір Іванавіч Чопік|В.&nbsp;И.&nbsp;Чопик|uk|Чопик Володимир Іванович}}, {{нп3|Любоў Рыгораўна Дудчанка|Л.&nbsp;Г.&nbsp;Дудченко|uk|Дудченко Любов Григорівна}}, [[Ала Мікалаеўна Краснова|А.&nbsp;М.&nbsp;Краснова]];'' «{{нп3|Дзікарослыя карысныя расліны Украіны, даведнік|Дикорастущие полезные растения Украины|uk|Дикорослі корисні рослини України (довідник)}}» Справочник; Киев, {{нп3|Навукова думка||uk|Наукова думка}}, 1983. {{ref-ru}}
* {{кніга |аўтар=[[Юхім Якаўлевіч Елін|Єлін Ю. Я.]], {{нп3|Марыя Якаўлеўна Зярова|Зерова М. Я.|ru|Зерова Марія Яківна}}, [[Уладзімір Іванавіч Лушпа|Лушпа В. І.]], [[Святлана Іванаўна Шабарава|Шабарова С. І.]] |загаловак=Дари лісів.  |месца = Київ|выдавецтва=Урожай|год=1979 |старонак = 440}}
* Травы и здоровье. Лекарственные растения / Авт.-сост.: А. М. Задорожный и др. — М.: Махаон; Гамма Пресс 2000. — 512 с.: ил — (Домашняя энциклопедия). ISBN 5-88215-989-X ISBN 5-9223-0042-3

== Спасылкі ==
* {{Плантарыум|20172|Облепиха крушиновидная}}
* [http://www.newshouse.ru/page-id-418.html Облепиха. Ботанический портрет, посадка и уход] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130619232520/http://www.newshouse.ru/page-id-418.html |date=19 чэрвеня 2013 }}. // Садовник : журнал. — № 10. — 2006. {{ref-ru}}
* [http://argousier.chez-alice.fr Французскі сайт пра ''абляпіху''] {{ref-fr}}{{ref-en}}{{ref-de}}
* [http://www.pharmencyclopedia.com.ua/article/3101/oblipixa-krushinovidna Обліпиха крушиновидна] // {{нп3|Фармацэўтычная энцыклапедыя||uk|Фармацевтична енциклопедія}}

{{Абляпіха}}
{{Бібліяінфармацыя}}

[[Катэгорыя:Лохавыя]]
[[Катэгорыя:Флора Еўразіі]]
[[Катэгорыя:Кусты]]
[[Катэгорыя:Дэкаратыўныя расліны]]
[[Катэгорыя:Лекавыя расліны]]
[[Катэгорыя:Меданосныя расліны]]
[[Катэгорыя:Расліны на марках]]
[[Катэгорыя:Расліны, апісаныя ў 1753 годзе]]