Прагляд зыходнага тэксту старонкі Альбрэхт Дзюрэр

{{Мастак}}
'''А́льбрэхт Дзю́рэр''' ({{lang-de|Albrecht Dürer}}, 21 мая 1471, [[Нюрнберг]] — 6 красавіка 1528, Нюрнберг) — нямецкі [[жывапіс]]ец і [[Графіка (мастацтва)|графік]], адзін з найвялікшых майстроў заходнееўрапейскага [[Адраджэнне|Рэнесансу]]<ref>{{кніга
 |аўтар         = Britannica Educational Publishing
 |частка         = Albrecht Dürer
 |загаловак      = One hundred most influential painters and sculptors of the Renaissance
 |арыгінал      = 
 |спасылка        = https://books.google.ru/books?id=L1thSSsLANkC&pg=PA179&dq=Albrecht+D%C3%BCrer&hl=ru&ei=iyviTNCKO8yNjAe2zcHJAQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=8&ved=0CEwQ6AEwBzgU#v=onepage&q=Albrecht%20D%C3%BCrer&f=false
 |выданне       = 
 |адказны = 
 |месца         = 
 |выдавецтва  = The Rosen Publishing Group
 |год           = 2009
 |том           = 
 |старонкі      = 
 |старонак       = 376
 |isbn          = 9781615300433 
}}</ref>. Прызнаны найбуйнейшым еўрапейскім майстрам [[ксілаграфія|ксілаграфіі]]<ref>[http://slovari.yandex.ru/дюрер/Гуманитарный%20словарь/Ксилография/ Российский гуманитарный энциклопедический словарь. Ксилография]{{Недаступная спасылка}}</ref> і падняў яе на ўзровень сапраўднага мастацтва<ref>{{кніга|аўтар=|загаловак=Немецкая гравюра на дереве эпохи Альбрехта Дюрера|выданне= |месца=М. |выдавецтва=Советский художник |год=1988|старонкі=7}}</ref>. Першы тэарэтык мастацтва сярод паўночнаеўрапейскіх мастакоў<ref>{{кніга|аўтар= Головин В.|частка= Дюрер и немецкое Возрождение|загаловак=[[Марсель Брыён|М. Брион]]. Дюрер|месца=М. |выдавецтва=Молодая гвардия |год=2006 |старонкі= 9|серыя=Жизнь замечательных людей}}</ref>{{sfn|Матвиевская|1987|с=9}}, аўтар практычнага кіраўніцтва па выяўленчым і дэкаратыўна-ўжытковым мастацтве на нямецкай мове, які прапагандаваў патрэбу рознабаковага развіцця мастакоў. Заснавальнік параўнальнай [[антрапаметрыя|антрапаметрыі]]. Апроч пералічанага пакінуў заўважны след у вайскова-інжынернай справе распрацоўкай тэорыі фартыфікацыі<ref name="Викитека ВЭС">{{ВТ-ВЭС|Дюрер, Альбрехт}}</ref>. Першы з еўрапейскіх мастакоў, які напісаў аўтабіяграфію.

== Біяграфія ==

=== Сям’я. Раннія гады. Навучанне (1471—1490) ===
Будучы мастак нарадзіўся 21 мая 1471 года ў [[Нюрнберг]]у, у сям’і ювеліра {{нп5|Альбрэхт Дзюрэр Старэйшы|Альбрэхта Дзюрэра|ru|Альбрехт Дюрер Старший}}, што прыбыў у гэты нямецкі горад з [[Венгрыя|Венгрыі]] ў сярэдзіне [[XV стагоддзе|XV стагоддзя]], і {{нп5|Барбара Дзюрэр|Барбары Хольпер|de|Barbara Dürer}}. У Дзюрэраў было васямнаццаць дзяцей, некаторыя, як пісаў сам Дзюрэр Малодшы, памерлі «''ў юнацкасці, іншыя, калі выраслі''». У 1524 годзе з дзяцей Дзюрэраў былі жывыя толькі трое — Альбрэхт, {{нп5|Ханс Дзюрэр|Ханс|de|Hans Dürer}} і {{нп5|Эндрэс Дзюрэр|Эндрэс|de|Endres Dürer}}<ref>{{кніга |аўтар= |загаловак= Albrecht Dürers Umwelt. Festschrift zum 500. Geburtstag Albrecht Dürers am 21. Mai 1971|месца= Nürnberg|выдавецтва= M. Edelmann|год= 1971|seite= 54}}</ref>.

Будучы мастак быў трэцім дзіцём і другім сынам у сям’і. Яго бацька, Альбрэхт Дзюрэр Старэйшы, сваё венгерскае прозвішча Айтошы ({{lang-hu|Ajtósi}}, ад назвы сяла Айтош, ад слова ajtó — «''дзверы''»<ref>{{кніга |аўтар= |загаловак= Albrecht Dürers Umwelt. Festschrift zum 500. Geburtstag Albrecht Dürers am 21. Mai 1971|месца= Nürnberg|выдавецтва= M. Edelmann|год= 1971|seite= 38}}</ref>.) даслоўна перавёў на нямецкі як «''Türer''»; пасля яна трансфармавалася пад уплывам {{нп5|Усходне-франкскія дыялекты|франкскага||East Franconian German}} вымаўлення і стала пісацца «''Dürer''». Пра сваю маці Альбрэхт Дзюрэр Малодшы ўспамінаў як пра набожную жанчыну, што пражыла нялёгкае жыццё. Магчыма, саслабелая частымі цяжарнасцямі, яна шмат хварэла. Хросным бацькам Дзюрэра стаў вядомы нямецкі выдавец {{нп5|Антон Кобергер||de|Anton Koberger}}{{sfn|Бартрум|2010|с=6}}<ref name="Литературное наследие"/>.

Некаторы час Дзюрэры здымалі палову дома (поруч з гарадскім цэнтральным рынкам) у юрыста і дыпламата Іагана Піркгеймера. Адгэтуль блізкае знаёмства дзвюх сем’яў, што належалі да розных гарадскіх саслоўяў: патрыцыяў Піркгеймераў і рамеснікаў Дзюрэраў. З сынам Іагана, {{нп5|Вілібальд Піркгеймер|Вілібальдам|de|Willibald Pirckheimer}}, адным з самых адукаваных людзей Германіі, Дзюрэр Малодшы сябраваў усё сваё жыццё. Дзякуючы яму мастак пазней увайшоў у кола гуманістаў Нюрнберга, лідарам якіх быў Піркгеймер, і стаў там сваім чалавекам{{sfn|Матвиевская|1987|с=46, 54}}.

C 1477 года Альбрэхт наведваў лацінскую школу. Спачатку бацька прыцягваў сына да працы ў ювелірнай майстэрні. Аднак Альбрэхт пажадаў займацца [[жывапіс]]ам. Старэйшы Дзюрэр, нягледзячы на шкадаванне пра вытрачаны на навучанне сына час, саступіў яго просьбам, і ва ўзросце 15 гадоў Альбрэхт быў накіраваны ў майстэрню асноўнага нюрнбергскага мастака таго часу [[Міхаэль Вольгемут|Міхаэля Вольгемута]]. Пра гэта расказаў сам Дзюрэр у «''Сямейнай хроніцы''», створанай ім пад канец жыцця{{sfn|Бартрум|2010|с=5}}, адной з першых аўтабіяграфій у гісторыі заходнееўрапейскага мастацтва{{efn|Захаваўся таксама яшчэ адзін твор Дзюрэра аўтабіяграфічнага характару — «''Памятная кніжка''» ў выглядзе чатырох запісаў (1502, 1503, 1507—1509 і 1514) на адным лісце (Гравюрны кабінет, Берлін).}}.

У Вольгемута Дзюрэр асвоіў не толькі жывапіс, але і [[Гравюра|гравіраванне]] [[Ксілаграфія|па дрэве]]. Вольгемут разам са сваім пасербам {{нп5|Вільгельм Плейдэнвурф|Вільгельмам Плейдэнвурфам|ru|Плейденвурф, Вильгельм}} выконваў гравюры для «''{{нп5|Нюрнбергская хроніка|Кнігі хронік|de|Schedelsche Weltchronik}}''» {{нп5|Хартман Шэдэль|Хартмана Шэдэля|de|Hartmann Schedel}}. У працы над самай ілюстраванай кнігай XV стагоддзя, якой лічаць спецыялісты «''Кнігу хронік''», Вольгемуту дапамагалі яго вучні. Адна з гравюр для гэтага выдання, «''Танец смерці''», прыпісваецца Альбрэхту Дзюрэру{{sfn|Немировский|1986|с=97—98}}.

<center>{{Gallery
|width=170
|height=180
|lines=5
|Файл:Durer, ritratto_di Barbara holper.jpg|Барбара Дзюрэр, народжаная Хольпер, Нюрнберг, {{нп5|Германскі нацыянальны музей||de|Germanisches Nationalmuseum}}
|Файл:Albrecht Dürer - Ritratto_del padre - Google Art Project.jpg|Альбрэхт Дзюрэр Старэйшы, [[Фларэнцыя]], [[Уфіцы]]
|Файл:Albrecht Duerer - Cliff Landscape with Dragon.jpeg|Зваротны бок партрэта Барбары Дзюрэр. Краявід з уцёсам і цмокам
|Файл:Albrecht Dürer - Marriage Coat of Arms of the Families Duerer and Holper.jpg|Зваротны бок партрэта Альбрэхта Дзюрэра Старэйшага. Вясельны герб сямействаў Дзюрэраў і Хольпераў
}}</center>

=== Першае вандраванне. Жаніцьба (1490—1494) ===
[[Файл:Agnes Duerer 1494.jpg|thumb|170px|left|А. Дзюрэр. Агнэса Дзюрэр. Малюнак пяром. 1494.]]
Навучанне ў 1490 годзе па традыцыі завяршылася {{нп5|Вандроўны чаляднік|падарожжамі|ru|Странствующий подмастерье}} ({{lang-de|Wanderjahre}}){{efn|Перад ад’ездам Дзюрэр напісаў партрэты [[Партрэты бацькоў (Дзюрэр)|бацькі і маці]].}}, падчас якіх чаляднік пераймаў навыкі ў майстроў з іншых мясцовасцей. Вучнёўскае падарожжа Дзюрэра працягвалася да 1494 года. Яго дакладны маршрут невядомы, ён аб’ездзіў шэраг гарадоў у [[Германія|Германіі]], [[Швейцарыя|Швейцарыі]] і (на думку некаторых даследчыкаў) [[Нідэрланды|Нідэрландах]], працягваючы дасканаліцца ў выяўленчым мастацтве і апрацоўцы матэрыялаў{{sfn|Бартрум|2010|с=6}}. У 1492 годзе Дзюрэр затрымаўся ў [[Эльзас]]е. Ён не паспеў, як таго жадаў, убачыцца з {{нп5|Марцін Шангауэр|Марцінам Шангауэрам|de|Martin Schongauer}}, мастаком, які жыў у [[Кальмар (Францыя)|Кальмары]]. Шангауэр быў услаўленым майстрам гравюры на медзі, яго творчасць моцна паўплывала на юнага мастака. Шангауэр памёр 2 лютага 1491 года. Дзюрэра з пашанай прынялі браты нябожчыка (Каспар, Паўль, {{нп5|Людвіг Шангауэр|Людвіг|de|Ludwig Schongauer}}), і Альбрэхт меў магчымасць некаторы час працаваць у майстэрні мастака. Імаверна з дапамогай Людвіга Шангауэра ён асвоіў тэхніку гравюры на медзі, якой у той час займаліся пераважна ювеліры. Пазней Дзюрэр пераехаў у [[Базель]] (меркавана да пачатку 1494 года), былы ў той час адным з цэнтраў друкарства, да чацвёртага брата Марціна Шангауэра — Георга{{sfn|Матвиевская|1987|с=48}}. Прыкладна ў гэты перыяд у кнігах, аддрукаваных у Базелі, з’яўляюцца ілюстрацыі ў новым, неўласцівым ім раней, стылі. Аўтар гэтых ілюстрацый атрымаў у гісторыкаў мастацтва імя «''майстра друкарні Бергмана''». Пасля знаходкі гравераванай дошкі тытульнага ліста да выдання «''Лістоў св. Іераніма''» 1492 года, падпісанай на звароце імем Дзюрэра, працы «''майстра друкарні Бергмана''» былі атрыбутаваны яму{{sfn|Немировский|1986|с=98}}. У Базелі Дзюрэр, магчыма, узяў удзел у стварэнні знакамітых гравюр на дрэве да «''{{нп5|Карабель дурняў (паэма)|Карабля дурняў|de|Das Narrenschiff (Brant)}}''» [[Себасцьян Брант|Себасцьяна Бранта]] (першае выданне ў 1494, мастаку прыпісваецца 75 гравюр для гэтай кнігі)<ref name="Литературное наследие"/>. Лічыцца, што ў Базелі Дзюрэр працаваў над гравюрамі для выдання камедый [[Тэрэнцый|Тэрэнцыя]] (засталося няскончаным, з 139 дошак былі абрэзаны ўсяго 13), «''{{нп5|Турнскі рыцар|Турнскага рыцара||The Book of the Knight of the Tower}}''» (45 гравюр) і малітоўніка (20 гравюр){{sfn|Королёва|2007|с=16}}. Аднак мастацтвазнаўца {{нп5|Аляксей Аляксеевіч Сідараў (мастацтвазнаўца)|А. Сідараў|ru|Сидоров, Алексей Алексеевич (искусствовед)}} лічыў, што прыпісваць усе базельскія гравюры Дзюрэру не варта.

Некаторы час ён правёў у [[Страсбург]]у. Тут ён стварыў свой «''{{нп5|Аўтапартрэт Дзюрэра (1493)|Аўтапартрэт з чартапалохам|ru|Автопортрет с чертополохом}}''» (1493) і адправіў яго ў родны горад. Магчыма, гэты аўтапартрэт азначаў сабой пачатак новага этапу ў асабістым жыцці мастака і быў прызначаны ў падарунак яго нявесце<ref name="Giulia Bartrum">Giulia Bartrum, «Albrecht Dürer and his Legacy», British Museum Press, 2002, ISBN 0-7141-2633-0</ref>.

У 1494 годзе Дзюрэр вярнуўся ў Нюрнберг і неўзабаве жаніўся з дачкой сябра свайго бацькі, медніка, музыканта і механіка, {{нп5|Агнэса Дзюрэр|Агнэсай Фрэй|ru|Дюрер, Агнеса}}{{sfn|Бартрум|2010|с=6}}. Дзюрэры парадніліся з сям’ёй, што займала ў Нюрнбергу больш высокае становішча: Ханс Фрэй, уладальнік майстэрні па вырабе дакладных прылад, быў членам Вялікага Савета горада, а маці Агнэсы паходзіла са збяднелага дваранскага роду{{sfn|Матвиевская|1987|с=49}}{{sfn|Королёва|2007|с=18}}. З жаніцьбай павялічыўся сацыяльны статус Дзюрэра — зараз ён меў права завесці ўласную справу. Аднак само сямейнае жыццё мастака, відаць, склалася няўдала: муж і жонка былі занадта рознымі людзьмі, захаваныя лісты Дзюрэра сведчаць пра тое, што паміж ім і жонкай не было згоды. Шлюб быў бяздзетным, вядома, што абодва браты мастака: Эндрэс (1484—1555), залатых спраў майстар, і Ханс (1490—1538), жывапісец і гравёр, пазней прыдворны мастак [[Жыгімонт I Стары|Жыгімонта I]], таксама памерлі, не пакінуўшы нашчадкаў<ref>{{кніга|аўтар=Rebel E.|загаловак=Albrecht Dürer, Maler und Humanist|выдавецтва= C. Bertelsmann|год=1996|seite= 457}}</ref>.

=== Падарожжа ў Італію (1494—1495) ===
[[Файл:Dürer - Hof der Innsbrucker Burg (mit Wolken), Albertina 3058.jpg|thumb|170px|Альбрэхт Дзюрэр. Панадворак замка ў [[Інсбрук]]у. Акварэль. 1494. Вена, Альберціна.]]
Лічыцца, што ў 1494 годзе, праз два месяцы пасля жаніцьбы, Дзюрэр распачаў вандраванне ў [[Італія|Італію]]. У «''Сямейнай хроніцы''» ён нічога не піша пра гэта падарожжа. Аўтар манаграфіі аб Дзюрэры (1876) М. Таўзінг адносіў гэты візіт у Італію да 1492—1494 гадоў, то бок лічыў, што мастак пабываў там падчас вучнёўскага падарожжа. Аднак большая частка даследчыкаў агадвае, што мастак быў у Італіі у 1494—1495 гадах{{sfn|Матвиевская|1987|с=50}} (існуе таксама думка, што да 1506 года Дзюрэр там не бываў){{sfn|Бенуа|2002|с=307}}, дзе, магчыма, знаёміцца з творчасцю [[Андрэа Мантэнья|Мантэньі]], {{нп5|Антоніа дэль Палаёла|Палаёла||Antonio del Pollaiolo}}, {{нп5|Ларэнца дзі Крэдзі|||Lorenzo di Credi}}, [[Джавані Беліні]] і іншых майстроў.

Пацверджанне таго, што Дзюрэр здзейсніў вандраванне ў Італію ў 1494—1495 гадах, знаходзяць у яго лісце з Венецыі Вілібальду Піркгеймеру ад 7 лютага 1506 года, дзе мастак кажа пра тыя працы італьянцаў, якія спадабаліся яму «''адзінаццаць гадоў назад''», але зараз «''больш не падабаюцца''». Прыхільнікі версіі першага вандравання ў Італію звяртаюць таксама ўвагу на ўспаміны нюрнбергскага юрыста Крыстофа Шэйрля, які ў сваёй «''Кніжачцы ў хвалу Германіі''» (1508) заве візіт Дзюрэра ў Італію ў 1506 годзе «''другім''»{{sfn|Матвиевская|1987|с=50}}. Усе недатаваныя [[пейзаж]]ныя замалёўкі Дзюрэра, што сталі першымі ў выяўленчым мастацтве Заходняй Еўропы [[акварэль|акварэлямі]] ў гэтым жанры, ставяцца прыхільнікамі версіі менавіта да італьянскага вандравання 1494—1495 гадоў{{sfn|Бенуа|2002|с=307}}. Пазней Дзюрэр выкарыстае гэтыя матывы, а таксама эцюды наваколля Нюрнберга ў сваіх гравюрах{{sfn|Бартрум|2010|с=27}}.

=== Пачатак самастойнай працы (1495—1505) ===
У 1495 годзе Дзюрэр у Нюрнбергу адкрыў уласную майстэрню і цягам наступных дзесяці гадоў стварыў значную частку сваіх гравюр. У выданні першых серый яму дапамагаў Антон Кобергер. Паколькі рамёствамі ў Нюрнбергу, у адрозненне ад іншых гарадоў, дзе ўсё было падначалена [[Цэх|гільдыям]], кіраваў Гарадскі савет, майстры тут карысталіся большай свабодай{{efn|Цэхі ў Нюрнбергу былі забаронены пасля паўстання 1349 года. Сенат стварыў аб’яднанні рамеснікаў, якія не мелі аўтаноміі, але якім было дазволена, апроч іншага, укараняць новыя тэхналогіі{{sfn|Матвиевская|1987|с=30}}.}}. Дзюрэр змог выпрабаваць новыя прыёмы ў тэхніцы гравюры, адступаючы ад устояных норм, а таксама адкрыць продаж першых адбіткаў{{sfn|Бартрум|2010|с=6—7}}. У 1495—1496 гадах Дзюрэр заняўся і гравераваннем на медзі.

Мастак супрацоўнічаў з такімі вядомымі майстрамі, як {{нп5|Ханс Шойфелін||de|Hans Schäufelin}}, [[Ганс фон Кульмбах]] і [[Ханс Бальдунг|Ханс Бальдунг Грын]] і выконваў гравюры для нюрнбергскіх выдаўцоў — Кобергера, [[Іеранім Гольцэль|Гольцэля]], [[Ульрых Піндар|Піндара]]. У 1498 годзе Кобергер выдаў «''Апакаліпсіс''». Для гэтай кнігі Дзюрэр выканаў 15 ксілаграфій, якія прынеслі яму еўрапейскую слыннасць{{sfn|Немировский|1986|с=99}}. У 1500 годзе друкарня Кобергера выпусціла «''Пакуты св. Брыгіты''», для якой Дзюрэр стварыў 30 гравюр, з іх толькі частка была, па звычаі таго часу, цэльнапалоснымі, астатнія з дапамогай складанай вёрсткі кніжнай паласы былі арганічна ўлучаны ў тэксты{{sfn|Немировский|1986|с=99}}.

Пасля першага падарожжа ў Італію Дзюрэр дзякуючы свайму сябру Піркгеймеру ўвайшоў у кола нюрнбергскіх [[гуманізм|гуманістаў]]. Ён гравераваў ілюстрацыі для выдадзеных {{нп5|Конрад Цэльтыс|Конрадам Цэльтысам|de|Conrad Celtis}} «''Складанкі камедый і вершаў''» Храсвіты (1501) і для яго «''Чатырох кніг пра каханне''» (1502). Напэўна, Дзюрэр папаўняў прабелы ў сваёй адукацыі, чытаючы кнігі з багатага сходу Піркгеймера. Вядома, што 14 кніг з яго бібліятэкі мастак упрыгожыў сваімі малюнкамі: гэта былі працы [[Лукіян]]а, [[Фукідыд]]а, [[Тэафраст]]а, [[Арыстафан]]а, [[Арыстоцель|Арыстоцеля]] («''Арганон''», «''Этыка''», «''Палітыка''»), каментарыі [[Сімплікій|Сімплікія]]. Без сумневу, што працы антычных аўтараў, а таксама камунікаванне з найбольш адукаванымі людзьмі свайго часу, дазволілі мастаку знайсці новыя сюжэты для сваіх твораў{{sfn|Матвиевская|1987|с=54—55}}.

У апошняе дзесяцігоддзе XV стагоддзя мастак стварыў некалькі маляўнічых партрэтаў: свайго бацькі, гандлёвага агента Освальда Креля (1499, [[Старая пінакатэка]], [[Мюнхен]]), саксонскага курфюрста [[Фрыдрых III (курфюрст Саксоніі)|Фрыдрыха III]] (1494/97) і {{нп5|Аўтапартрэт Дзюрэра (1498)|аўтапартрэт||Self-Portrait (Dürer, Madrid)}} (1498, [[Прада]], [[Мадрыд]]). Адной з лепшых і значных прац Дзюрэра ў перыяд паміж 1494/5 і 1505 гадамі (меркаваным першым і другім вандраваннямі мастака ў Італію) лічыцца «''{{нп5|Пакланенне вешчуноў (Дзюрэр)|Пакланенне вешчуноў||Adoration of the Magi (Dürer)}}''»<ref name="Wölfflin">{{кніга|аўтар=Wölfflin H.|загаловак=Die Kunst Albrecht Dürers |месца=München|выдавецтва=F Bruckmann|год=1905 |seite=154-55 }}</ref><ref name="Porcu">{{кніга|аўтар=|адказны=Costantino Porcu (ed)|загаловак=Dürer|выдавецтва= Rizzoli|месца= Milan|год= 2004|pages= 112}}</ref>, напісанае для Фрыдрыха III. Трохі раней Дзюрэр выканаў для курфюрста Саксоніі «''{{нп5|Дрэздэнскі алтар|||Dresden Altarpiece}}''» і {{нп5|паліпціх (жывапіс)|паліпціх||Polyptych}}, напэўна, з памагатымі — «''{{нп5|Сем смуткаў (Дзюрэр)|Сем смуткаў||Seven Sorrows Polyptych}}''» (каля 1500).

У 1502 годзе памёр Дзюрэр-старэйшы і Альбрэхт узяў на сябе клопаты пра маці і двух сваіх малодшых братоў — Эндрэса і Ханса.

=== Венецыя (1505—1507) ===
[[Файл:Albrecht Dürer 099.jpg|thumb|170px|«''Свята вянкоў з руж''». [[Алейны жывапіс|Алей]], таполевая дошка (1506).]]
У [[1505]] годзе Дзюрэр з’ехаў у Італію. Прычына падарожжа невядома. Магчыма, Дзюрэр хацеў не толькі зарабіць, але і збіраўся вырашыць справу з капіяваннем яго гравюр мастаком {{нп5|Маркантоніа Раймондзі|||Marcantonio Raimondi}}. Дэталі яго знаходжання ў [[Венецыя|Венецыі]] вядомы з лістоў (іх захавалася дзесяць) Дзюрэра Вілібальду Піркгеймеру{{efn|Піркгеймер пазычыў мастаку грошы на гэта падарожжа.}}. У Венецыі мастак выканаў на заказ нямецкіх купцоў «''{{нп5|Свята вянкоў з руж|||Feast of the Rosary}}''» (ці «''Свята ружанцаў''», [[Прага]], {{нп5|Нацыянальная галерэя ў Празе|Нацыянальная галерэя|cs|Národní galerie v Praze}}) для {{нп5|Царква Сан-Барталамеа|цэрквы Сан-Барталамеа||San Bartolomeo, Venice}}{{sfn|Бартрум|2010|с=7}}, якая размяшчалася ў нямецкім гандлёвым доме [[Фандака дэі Тэдэскі]]{{efn|Яго будынак згарэў у 1505 годзе і ў той час аднаўляўся.}}. Знаёмства з [[венецыянская школа жывапісу|венецыянскай школай]] зрабіла моцны ўплыў на манеру мастака, нягледзячы на тое, што карціна «''Свята вянкоў з руж''» сапсавана няўмелымі рэстаўрацыямі, яна ясна дэманструе гэта. Паводле слоў самога Дзюрэра, гэта праца прымусіла прызнаць тых мастакоў, хто лічыў яго толькі паспяховым гравёрам, што ён таксама сапраўдны жывапісец.

У той час у Венецыі працавалі такія знакамітыя майстры эпохі Адраджэння, як [[Тыцыян]], [[Джарджонэ]] (аднак няма дадзеных, што Дзюрэр сустракаўся з імі), [[Джакама Пальма Старэйшы|Пальма Векіа]] і іншыя. Але «''найлепшым у жывапісе''» (''pest in gemell'') нямецкі мастак лічыў [[Джавані Беліні]], карціны якога ўразілі яго неверагоднымі сілай і глыбінёй каларыту і з якім, у адрозненне ад іншых венецыянскіх майстроў, у яго ўсталяваліся сяброўскія адносіны<ref name="Литературное наследие"/>. Магчыма, што «''{{нп5|Мадонна з чыжыкам||ru|Мадонна с чижиком}}''» (карціны, дзе поруч з Марыяй і немаўлём пададзены [[Ян Хрысціцель]], нехарактэрныя для германскага выяўленчага мастацтва), была выканана Дзюрэрам па просьбе Беліні. Ёсць імавернасць, што і яшчэ адна венецыянская праца Дзюрэра «''{{нп5|Хрыстос сярод настаўнікаў|||Христос среди учителей}}''» таксама прызначалася Беліні. Творчасць Дзюрэра была высока ацэнена ў Венецыі, а яе савет прапанаваў мастаку гадавое ўтрыманне ў памеры 200 [[дукат]]аў з тым, каб ён затрымаўся{{efn|Пра гэта піша Дзюрэр у сваім лісце (1524) Нюрнбергскаму савету.}}.

Дзюрэр пабываў у [[Балоння|Балонні]], горадзе, знакамітым сваім [[Балонскі ўніверсітэт|універсітэтам]], дзе спадзяваўся раскрыць у камунікаванні з мясцовымі навукоўцамі сакрэты [[Перспектыва|перспектывы]]. Меркавана ён збіраўся сустрэцца або з матэматыкам [[Лука Пачолі|Лукой Пачолі]], або з архітэктарам [[Даната Брамантэ]], або са {{нп5|Сцыпіён Дэль Фера|Сцыпіёнам Дэль Фера||Scipione del Ferro}}. Потым ён меў намер наведаць [[Падуя|Падую]], каб сустрэцца з Мантэньем{{efn|Той быў хворы, але перадаў нямецкаму мастаку, што хоча ўбачыцца з ім.}}, але атрымаў вестку пра яго смерць, і спатканне не адбылося, пра што Дзюрэр вельмі шкадаваў<ref name="Литературное наследие">{{кніга|аўтар=Дюрер А.|частка=Литературное наследие Дюрера |спасылка частка= |загаловак= Трактаты. Дневники. Письма|арыгінал= |спасылка=|адказны= Перевод Нессельштраус Ц.|выданне= |месца=М. |выдавецтва=Искусство |год=1957|том= 1}}</ref>. Даследчыкі, засноўваючыся на аналізе карцін Дзюрэра, лічаць, што мастак ездзіў у [[Рым]]: у той час меркавалася, што туды прыбудзе імператар Максіміліян. З красавіка па жнівень 1506 года ліставанне з Піркгеймерам не вялося, магчыма, што тады Дзюрэр знаходзіўся ў [[Ціроль (гістарычная вобласць)|Ціролі]]{{sfn|Матвиевская|1987|с=60}}.

Італію Дзюрэр пакінуў у 1507 годзе, і, мабыць, неахвотна: у адным з апошніх венецыянскіх лістоў Піркгеймеру ён заўважае: «''Тут [у Венецыі] я — спадар, тым часам як дома — усяго толькі паразіт''». Біёграфы Дзюрэра даюць розныя тлумачэнні гэтым словам: адны лічаць, што так ён пазначыў розніцу ў дачыненні да мастака ў Італіі і ў яго родным Нюрнбергу, іншыя бачаць у іх адлюстраванне яго складаных сямейных адносін{{sfn|Матвиевская|1987|с=61}}.

=== Нюрнберг (1507—1520) ===
[[Файл:Albrecht Dürer 053.jpg|thumb|170px|Алтар Ландауэра. 1511. Музей гісторыі мастацтва. Вена.]]
У 1509 годзе Дзюрэр быў абраны названым членам Вялікага савета Нюрнберга{{efn|Вышэй Вялікага савета быў так званы Малы савет, што складаўся са старэйшынаў.}}, магчыма, што ў гэтай якасці ён браў удзел у мастацкіх праектах горада. У гэтым жа годзе ён купіў дом ў Цысельгасэ (цяпер {{нп5|Дом-музей Дзюрэра||de|Albrecht-Dürer-Haus}}){{sfn|Бартрум|2010|с=8}}.

У 1511 годзе Дзюрэр на заказ нюрнбергскага купца Маціяса Ландауэра напісаў алтар «''{{нп5|Глыбокая пашана Святой Троіцы|||Adoration of the Trinity}}''» («''Алтар Ландауэра''», [[Музей гісторыі мастацтваў]], [[Вена]]){{sfn|Дзуффи|2002|с=106—107}}. {{нп5|Іканаграфія|Іканаграфічную||Iconography}} праграму алтара, што складаўся з карціны і драўлянай разьбяной рамы, выкананай невядомым нюрнбергскім майстрам, у верхняй частцы якой была выразана сцэна [[Страшны суд|Страшнага суда]], распрацаваў Дзюрэр. У яе аснову быў пакладзены трактат [[Аўрэлій Аўгусцін|Аўгусціна]] «''{{нп5|Аб градзе Божым|||The City of God}}''»{{efn|У 1585 годзе, калі [[Рудольф II (імператар Свяшчэннай Рымскай імперыі)|Рудольф II]] набыў карціну Дзюрэра, рама засталася ў Нюрнбергу{{sfn|Дзуффи|2002|с=106}}.}}. Нягледзячы на свой поспех і славу, мастак тым не менш усведамляе, што не ў стане змяніць стаўленне сваіх заказчыкаў, якія лічылі, па ўкаранелай у Германіі традыцыі, мастака ўсяго толькі рамеснікам. Так, мяркуючы па лістах да {{нп5|Якаб Гелер|Якаба Гелера|de|Jakob Heller}}, для якога Дзюрэр пісаў алтарны абраз «''[[Алтар Гелера|Ушэсце Марыі]]''», гэты франкфурцкі купец быў незадаволены павелічэннем тэрмінаў працы, і мастаку давялося тлумачыць, што твор высокай якасці, у адрозненне ад шараговых карцін, патрабуе большага часу для выканання. Гелер у выніку застаўся задаволены працай, але ўзнагарода, атрыманая за яе Дзюрэрам, ледзь пакрыла кошт выдаткаваных матэрыялаў<ref name="Литературное наследие"/>{{sfn|Королёва|2007|с=82}}.

Дзюрэр засяродзіў свае высілкі на дасягненні найвышэйшага майстэрства ў гравераванні, бачачы ў гэтым больш надзейны шлях да прызнання і матэрыяльнага дабрабыту{{sfn|Бартрум|2010|с=7}}<ref name="Литературное наследие"/>. Яшчэ до падарожжа ў Венецыю асноўны прыбытак Дзюрэра складалі сродкі, выручаныя ад продажу гравюр. Рэалізацыяй займаліся маці і жонка мастака на кірмашах у Нюрнбергу, Аўгсбургу і [[Франкфурт-на-Майне|Франкфурце-на-Майне]]{{efn|Асабліва важным для Дзюрэра было падтрыманне свайго рэнамэ ў Франкфурце, на кірмашы ў гэтым горадзе з'язджаліся кнігавыдаўцы з усёй Германіі<ref name="Литературное наследие"/>.}}. У іншыя гарады і краіны гравюры Дзюрэра адпраўляліся разам з таварамі купцоў Імгофаў{{efn|Імгофы — нюрнбергскія купцы і банкіры. Дзюрэр быў злучаны сяброўскімі вязямі з прадстаўнікамі гэтай сям'і. Імгофы вялі фінансавыя справы мастака.}} і Тухераў<ref name="Литературное наследие"/>.

З 1507 па 1512 год Дзюрэр выконвае мноства гравюр на заказ, а таксама серыі рэлігійных гравюр («''Жыццё Марыі''»{{efn|Сямнаццаць гравюр на дрэве — 1503—1505 і дзве — 1510 год. У 1511 годзе выйшлі асобным выданнем у выглядзе кнігі.}}, «''Вялікія пакуты''»{{efn|Дванаццаць гравюр на дрэве, з іх сем былі выкананы ў 1497—1500 гадах, астатнія пяць — у 1510. У 1511 годзе выйшлі асобным выданнем у выглядзе кнігі.}}, «''Малыя пакуты''», «''Пакуты на медзі''»), прызначаныя для продажу. У 1515—1518 гадах Дзюрэр спрабуе працаваць у новай на той час тэхніцы — [[афорт|афорце]] (захаваліся шэсць){{sfn|Бартрум|2010|с=80}}. Паколькі ў той час яшчэ не былі вядомы [[кіслата|кіслоты]] для тручэння медзі, Дзюрэр выконваў афорты на жалезных дошках. Трохі раней, у 1512 годзе, Дзюрэр выканаў «''[[сухая іголка|сухой іголкай]]''» тры гравюры, але больш не звяртаўся да гэтага віду графікі<ref name="Виппер">{{кніга|аўтар=Виппер Б.|загаловак= Статьи об искусстве |адказны=Вступит. статья Г. Н. Ливановой |месца=М. |выдавецтва=Искусство |год=1970|старонкі=107 |старонак=591}}</ref>.

У 1512 годзе Дзюрэр на заказ імператара Свяшчэннай Рымскай імперыі Максіміліяна I стварыў ілюстраваную «''Кнігу фехтавання''» («''Das Fechtbuch''»)<ref>[http://sword.ru/?p=1042#respond Альбрехт Дюрер. Фехтбух.]</ref>, якая складаецца з 35 лістоў, што змяшчаюць прыёмы барацьбы ў 120 малюнках і прыёмы фехтавання ў 80 малюнках. Гэта праца характэрная яшчэ і тым, што мастак сам вывучаў і валодаў прыёмамі барацьбы і фехтавання<ref>[https://thefencingtimes.wordpress.com/2013/10/09/%D0%BD%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F-%D1%88%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0-%D1%84%D0%B5%D1%85%D1%82%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F/ Немецкая школа фехтования.]</ref>.

Летам 1518 года Дзюрэр прадстаўляў горад Нюрнберг на рэйхстагу ў [[Аўгсбург]]у, дзе выканаў графічныя партрэты Максіміліяна I, [[Альбрэхт Брандэнбургскі|Альбрэхта Брандэнбургскага]], жываісны — {{нп5|Якаб Фугер|Якаба Фугера|de|Jakob Fugger}} і іншых знакамітых удзельнікаў з’езда.

=== Працы для Максіміліяна I ===
[[Файл:Albrecht Dürer - Portrait of Maximilian I - Google Art Project.jpg|thumb|170px|Партрэт Максіміліяна I.]]
З 1512 года галоўным апекуном мастака стае імператар [[Максіміліян I (імператар Свяшчэннай Рымскай імперыі)|Максіміліян I]]. Стаўшы да таго часу вядомым майстрам гравюры, Дзюрэр разам з вучнямі сваёй майстэрні ўзяў удзел у працы над заказам імператара: «''{{нп5|Трыумфальная арка (гравюра)|Трыумфальнай аркай|en|Triumphal Arch (woodcut)}}''», манументальнай [[ксілаграфія]]й (3,5×3 м), складзенай з адбіткаў з 192 дошак{{sfn|Бартрум|2010|с=8}}. Грандыёзная кампазіцыя, задуманая і ажыццёўленая ў гонар Максіміліяна, прызначалася для ўпрыгожання сцяны. Узорам для яе паслужылі [[Старажытны Рым|старажытнарымскія]] [[Трыумфальная арка|трыумфальныя аркі]]. У распрацоўцы гэтага праекта бралі ўдзел Піркгеймер і Іаган Стабій (ідэя і сімволіка), прыдворны мастак Іорг Кёльдэрэр, гравёр [[Іеранім Андрэа]]{{sfn|Бартрум|2010|с=76}}. У дадатак да «''Трыумфальнай аркі''» {{нп5|Маркс Трайтцзаурвайн|Марксам Трайтцзаурвайнам|de|Marx Treitzsaurwein}} быў распрацаваны праект гравюры «''Трыумфальная працэсія''», ксілаграфіі для яго выконвалі Дзюрэр супольна з [[Альбрэхт Альтдорфер|Альбрэхтам Альтдорферам]] і [[Ганс Шпрынгінклее|Гансам Шпрынгінклее]]{{efn|«''Трыумфальная працэсія''» засталася незавершанай. Дзюрэр зрабіў для яе выяву калясніцы.}}. У 1513 годзе мастак разам з іншымі вядучымі нямецкімі майстрамі ўзяў удзел у ілюстраванні (малюнку пяром) аднаго з пяці асобнікаў «''{{нп5|Малітоўнік Максіміліяна|Малітоўніка імператара Максіміліяна|ru|Молитвенник Максимилиана}}''». Фінансавыя цяжкасці, што ўвесь час адчуваліся імператарам, не дазволілі яму расплаціцца з Дзюрэрам. Максіміліян прапанаваў мастаку вызваленне ад гарадскіх падаткаў, аднак супраць гэтага выступіў Савет Нюрнберга. Таксама Дзюрэр атрымаў ад Максіміліяна грамату («''Freibrief''»), якая бараніла ад капіявання яго гравюры на дрэве і медзі. У 1515 годзе, па заступніцтве Дзюрэра, імператар прызначыў яму пажыццёвую пенсію ў памеры 100 гульдэнаў у год, з сум, уносных горадам Нюрнбергам у імператарскую казну<ref name="Литературное наследие"/>.

=== Дзюрэр і [[Рэфармацыя]] ===
У 1517 годзе Дзюрэр далучыўся да кружка нюрнбергскіх рэфарматараў, на чале якіх стаялі вікарый аўгустынцаў {{нп5|Іаган фон Штаупіц|Іаган Штаупіц|de|Johann von Staupitz}} і яго патужнік {{нп5|Венцаслаў Лінк||de|Wenzeslaus Linck}}<ref name="Литературное наследие"/>. Знаёмства са складаннямі [[Марцін Лютэр|Марціна Лютэра]], якія, паводле слоў мастака, «''вельмі яму дапамаглі''» («''der mir aus großen engsten geholfen hat''»)<ref name="Rupprich">{{кніга|аўтар=Rupprich H.|загаловак=Durer: Schrifilicher Nachlass, 3 vols|месца=Berlin |выдавецтва=Deutscher Verein fur Kunstvvissenschaft|год=1956-69|том= 1|seite=221}}</ref>, напэўна, адбылося каля 1518 года. Мастак падтрымліваў адносіны з бачнымі дзеячамі Рэфармацыі: [[Ульрых Цвінглі|Цвінглі]] (навукай якога на пэўны час захапіўся), {{нп5|Андрэас Карлштат|Карлштатам||Andreas Karlstadt}}, [[Меланхтан]]ам, {{нп5|Нікалас Кратцэр|Нікаласам Кратцэрам|de|Nicolaus Kratzer}}. Ужо пасля смерці Дзюрэра Піркгеймер, успамінаючы свайго сябра, адклікаўся пра яго як пра «''добрага лютараніна''»<ref name="Литературное наследие"/>{{efn|Ліст Піркгеймера архітэктару {{нп5|Іаган Чэрце|Іагану Чэрце|de|Hans Tscherte}}.}}. У пачатку 1518 года Дзюрэр паслаў Лютэру свае гравюры, мастак спадзяваўся выгравіраваць яго партрэт, аднак іх асабістая сустрэча гэтак і не адбылася. У 1521 годзе, калі пашырылася памылковая чутка пра тое, што Лютэр пасля Вормскага рэйхстага быў схоплены, Дзюрэр запісаў у сваім «Д''зённіку вандравання ў Нідэрланды''»: «''О божа, калі Лютэр мёртвы, хто з гэтага часу будзе так ясна выкладаць нам святое евангелле?''»

Рэлігійныя і палітычныя ўзрушэнні кранулі найбліжэйшых супрацоўнікаў мастака. У пачатку 1525 года тры яго вучні — браты
{{нп5|Ганс Себальд Бехам|Ганс Себальд||Sebald Beham}} і [[Бартэль Бехам]]ы і {{нп5|Георг Пенц|||Georg Pencz}} — былі звінавачаны ў нязбожнасці і выгнаны з Нюрнберга, а адзін з лепшых разьбяроў, якія працавалі з Дзюрэрам, {{нп5|Іеранім Андрэа|||Hieronymus Andreae}}, за сувязь з [[Сялянская вайна ў Германіі|паўсталымі сялянамі]] быў кінуты ў турму. Аднак гэтак і не вядома, як успрыняў Дзюрэр працэс «''трох нязбожных мастакоў''» і арышт Андрэа<ref name="Литературное наследие"/><ref>{{кніга |аўтар= Либман М.|загаловак= Дюрер и его эпоха. Живопись и графика Германии конца XV и первой половины XVI века. К 500-летию со дня рождения Альбрехта Дюрера 1471-1971|месца= М.|выдавецтва= Искусство|год= 1972|старонкі= 79—80}}</ref>.

У позных працах Дзюрэра некаторыя даследчыкі знаходзяць спагаду пратэстантызму. Прыкладам, у гравюры «''Таемная вячэра''» (1523) улучэнне ў кампазіцыю Эўхарыстычнай чары лічыцца выразам салідарнасці з {{нп5|Калікстынцы|калікстынцамі||Utraquism}}<ref name="Strauss, 1981">{{кніга |аўтар= |адказны=Strauss, Walter L. (Ed.)|загаловак= The Complete Engravings, Etchings and Drypoints of Albrecht Durer|выдавецтва= Dover Publications|год= 1973|isbn= 0-486-22851-7}}</ref>, хоць гэта інтэрпрэтацыя была падвергнута сумневу<ref name="Price:254">{{кніга |аўтар=Hotchkiss Price, David|загаловак= Albrecht Dürer’s Renaissance: Humanism, Reformation and the Art of Faith|месца=Michigan|год=2003}}</ref>.

Дзюрэр падзяляў погляды «''[[іканаборцы|іканаборцаў]]''», што выступалі супраць абагаўлення «''цудадзейных''» выяў, аднак, як выплывае з «''Прысвячэння Піркгеймеру''» ў трактаце «''Кіраўніцтва да вымярэння…''», не настойваў на тым, каб творы мастацтва былі выдалены з цэркваў<ref name="Литературное наследие"/>. Затрымка выпуску гравюры «''Святы Філіп''», скончанай у 1523 годзе, але аддрукаванай толькі ў 1526 годзе, магчыма, адбылася з-за сумневаў, што адчуваліся Дзюрэрам у дачыненні выяў святых; нават калі Дзюрэр не быў іканаборцам, ролю мастацтва ў рэлігіі ў апошнія гады жыцця ён пераацаніў<ref name="Harbison">{{артыкул|аўтар=Harbison, Craig|загаловак=Dürer and the Reformation: The Problem of the Re-dating of the St. Philip Engraving|выданне=The Art Bulletin| volume= 58|нумар= 3|pages= 368—373|месяц= September|год=1976}}</ref>.

=== Падарожжа ў Нідэрланды (1520—1521) ===
У [[1520]] годзе мастак, які ўжо здабыў еўрапейскую славу, разам з жонкай распачынае вандраванне ў [[Нідэрланды]]. Са смерцю свайго апекуна, імператара Максіміліяна, Дзюрэр страціў гадавую пенсію: нюрнбергскі Савет адмовіўся без указання новага імператара працягваць выплату. Галоўнай (але не адзінай) мэтай Дзюрэра была сустрэча з [[Карл V (імператар Свяшчэннай Рымскай імперыі)|Карлам V]], каранаванне якога павінна была адбыцца ў Нідэрландах.

«''Дзённік вандравання ў Нідэрланды''» Дзюрэра па форме з’яўляецца прыходна-выдатковай кнігай, аднак ён дае яркую і поўную карціну гэтага падарожжа. Мастак фіксуе ўсё, што прыцягвае яго ўвагу, апісвае творы мастацтва і славутасці, якія яму давялося ўбачыць, звычаі і норавы мясцовага насельніцтва, адзначае імёны тых, з кім пазнаёміўся тым часам. Дзюрэр пазнаёміўся з працамі знакамітых нідэрландскіх мастакоў: [[Хуберт ван Эйк|Хуберта]] і [[Ян ван Эйк|Яна ван Эйкаў]] ([[Генцкі алтар]]), [[Рагір ван дэр Вэйдэн|Рагіра ван дэр Вэйдэна]], [[Хуга ван дэр Гус]]а, {{нп5|Дзірк Боутс|Дзірка Боутса||Dieric Bouts}}, [[Ганс Мемлінг|Мемлінга]].

Вандраванне пачалося 12 чэрвеня, шлях Дзюрэраў пралягаў праз [[Бамберг]], Франкфурт, [[Кёльн]] у [[Антверпен]] і іншыя нідэрландскія гарады. Мастак актыўна працаваў у жанры графічнага партрэта, сустракаўся з мясцовымі майстрамі і нават дапамагаў ім у працы над трыумфальнай аркай для ўрачыстага заезду імператара Карла. У Нідэрландах Дзюрэр, знакаміты мастак, быў усюды жаданым госцем. Паводле яго слоў{{efn|З ліста Дзюрэра (1524) Нюрнбергскаму Савету.}} магістрат Антверпена, спадзеючыся ўтрымаць мастака ў горадзе, прапанаваў яму гадавое ўтрыманне ў памеры 300 гульдэнаў, дом у падарунак, падтрымку і, апроч таго, выплату ўсіх яго падаткаў. Арыстакратыя, паслы замежных дзяржаў, навуковыя, у тым ліку [[Эразм Ратэрдамскі]]{{efn|Эразм і мастак памяняліся падарункамі: Дзюрэр атрымаў плашч «''іспанскага крою''» і тры карціны, у сваю чаргу ён перадаў Эразму асобнік «''Пакут на медзі''». Праз некалькі гадоў (1526) Дзюрэр, па жаданні Эразма, выгравіраваў яго партрэт — гэта была апошняя праца мастака ў жанры партрэта{{sfn|Бартрум|2010|с=11}}. Стварэнне партрэта мастак моцна зацягнуў і выканаў яго толькі пасля шматлікіх напамінкаў Эразма, перадатных апошнім праз Піркгеймера. Магчыма, павольная праца Дзюрэра тлумачыцца яго расчараваннем у Эразме ў сувязі з занятай апошнім пазіцыяй у пытаннях рэфармацыі.}}, складалі кола камунікавання Дзюрэра ў Нідэрландах<ref name="Литературное наследие"/>.

4 кастрычніка 1520 года Карл V пацвердзіў права Дзюрэра на пенсію ў 100 гульдэнаў у год. Запісы ў «''Дзённіку''» на гэтым сканчаюцца. 12 ліпеня 1521 года Дзюрэры адправіліся ў Нюрнберг. Зваротны шлях, мяркуючы па замалёўках у шляхавым альбоме, мастак прарабіў па [[Рэйн]]е і [[Майн (прыток Рэйна)|Майне]]<ref name="Литературное наследие"/>.

=== Апошнія гады (1521—1528) ===
[[Файл:Albrecht Durer grabstone.jpg|thumb|170px|right|Магіла Дзюрэра на могілках Іаана ў Нюрнбергу.]]
Пад канец жыцця Дзюрэр шмат працаваў як жывапісец, у гэты перыяд ім створаны самыя глыбокія творы, у якіх выяўляецца знаёмства з {{нп5|Ранні нідэрландскі жывапіс|нідэрландскім мастацтвам||Early Netherlandish painting}}. Адна з найважнейшых карцін апошніх гадоў — [[дыптых]] «''[[Чатыры апосталы]]''», які мастак паднёс гарадскому Савету ў 1526 годзе. Сярод даследчыкаў творчасці Дзюрэра існуюць спрэчкі ў тлумачэнні гэтага дыптыха — некаторыя, услед за каліграфам {{нп5|Іаган Нейдзёрфер|Іаганам Нейдзёрферам|de|Johann Neudörffer der Ältere}}{{efn|Аўтар першай вядомай біяграфіі Дзюрэра.}}, якія выканалі па заданні мастака надпісы на карціне (цытаты з Бібліі ў перакладзе Лютэра), бачаць у «''Чатырох апосталах''» толькі выявы чатырох {{нп5|тэмперамент|тэмпераментаў|ru|Темперамент}}<ref name="Литературное наследие"/>, іншыя — водгук майстра на падзеі ([[Рэфармацыя|рэлігійныя нязгоды]], [[Сялянская вайна ў Германіі|сялянская вайна]]), якія ўзрушылі Германію і адлюстраванне ідэі «''неадпаведнасці [[гуманізм|гуманістычнай]] утопіі і рэальнасці''»{{sfn|Дзуффи|2002|с=105}}.

У Нідэрландах Дзюрэр стаў ахвярай невядомай хваробы (магчыма, [[малярыя|малярыі]]), ад прыступаў якой пакутаваў да канца жыцця{{sfn|Бартрум|2010|с=92}}. Сімптомы захворвання — у тым ліку моцнае павелічэнне селязёнкі — ён паведаміў у лісце свайму лекару. Дзюрэр намаляваў сябе, паказваючага на селязёнку, у тлумачэнні да малюнка ён напісаў: «''Там, дзе жоўтая пляма, і на што я паказваю пальцам, там у мяне баліць''».

Да апошніх дзён Дзюрэр рыхтаваў да друку свой тэарэтычны трактат пра прапорцыі. Сканаў Альбрэхт Дзюрэр 6 красавіка 1528 года ў сябе на радзіме ў Нюрнбергу{{sfn|Бартрум|2010|с=11}}.

== Асоба ==
Паводле слоў {{нп5|Іаахім Камерарый Старэйшы|Іаахіма Камерарыя|de|Joachim Camerarius der Ältere}}, знешняе аблічча Дзюрэра адпавядала яго «''шляхетнаму духу''». Ён быў прыемным суразмоўцам, з гаворкай «''салодкай і дасціпнай''». Усе людзі, што ведалі мастака, лічылі яго годным, «''цудоўным''» чалавекам, ён імкнуўся да ўчыннасці, але не быў ні змрочным, ні напышлівым. Дзюрэр умеў цешыцца жыццём «''і нават у старасці карыстаўся дабротамі музыкі і гімнастыкі ў той меры, у якой яны даступныя гэтаму ўзросту''»{{sfn|Матвиевская|1987|с=62—63}}.

== Творчасць ==

=== Жывапіс ===
{{main|Спіс карцін Альбрэхта Дзюрэра}}
З дзяцінства жывапісам, Альбрэхт, які марыў займацца, настаяў на тым, каб бацька аддаў яго ў навучанне мастаку. Пасля першага вандравання ў Італію ён яшчэ не цалкам успрыняў дасягненні італьянскіх майстроў, але ў яго працах ужо адчуваецца мастак, які думае нестандартна, заўсёды гатовы да пошуку. Званне майстра (а з ім і права адкрыць уласную майстэрню) Дзюрэр атрымаў, напэўна, выканаўшы роспісы на «''грэчаскі манер''» у доме нюрнбергскага гараджаніна Зебальда Шрэера{{sfn|Королёва|2007|с=30}}. На маладога мастака звярнуў увагу Фрыдрых Мудры, які даручыў яму, апроч іншага, напісаць свой партрэт. Услед за курфюрстам Саксонскім мець свае выявы пажадалі і нюрнбергскія патрыцыі — на мяжы стагоддзяў Дзюрэр шмат працаваў у партрэтным жанры. Тут Дзюрэр працягваў традыцыю, што склалася ў жывапісе Паўночнай Еўропы: мадэль уяўляецца ў трохчвартковым развароце на фоне краявіду, усе дэталі адлюстраваны вельмі старанна і рэалістычна.

Пасля выхаду «''Апакаліпсіса''» Дзюрэр уславіўся ў Еўропе як майстар гравюры, і толькі падчас другога знаходжання ў Італіі атрымаў за мяжой прызнанне як жывапісец. У 1505 годзе [[Якаб Вімпфелінг]] у сваёй «''Нямецкай гісторыі''» пісаў, што карціны Дзюрэра шануюцца ў Італіі «''…гэтак жа высока, як карціны {{нп5|Паразій (жывапісец)|Парасія||Parrhasius (painter)}} і [[Апелес]]а''». Працы, выкананыя пасля падарожжа ў Венецыю, дэманструюць поспехі Дзюрэра ў рашэнні заданняў выявы цела чалавека, у тым ліку аголенага, складаных ракурсаў, персанажаў у руху. Знікае ўласцівая яго раннім творам гатычная вуглаватасць. Мастак зрабіў стаўку на выкананне амбіцыйных маляўнічых праектаў, прымаючы заказы на шматфігурныя алтарныя выявы. Твора 1507—1511 гадоў адрозніваюцца ўраўнаважанасцю кампазіцыі, строгай сіметрыяй, «''некаторай разумовасцю''», сухаватасцю манеры выявы. У адрозненне ад сваіх венецыянскіх прац, Дзюрэр не імкнуўся перадаць эфекты святлопаветранага асяроддзя, працаваў з лакальнымі колерамі, магчыма, саступаючы кансерватыўным густам заказчыкаў{{sfn|Королёва|2007|с=86—87}}. Прыняты імператарам Максіміліянам на службу, ён атрымаў некаторую матэрыяльную незалежнасць і, пакінуўшы на час жывапіс, звярнуўся да навуковых даследаванняў і гравюрных прац.

==== Аўтапартрэты ====
З імем Дзюрэра злучана станаўленне паўночнаеўрапейскага аўтапартрэта як самастойнага жанру. Адзін з лепшых партрэтыстаў свайго часу, ён высока ставіў жывапіс за тое, што ён дазваляў захаваць вобраз пэўнага чалавека для будучых пакаленняў<ref name="Литературное наследие"/>. Біёграфы адзначаюць, што, маючы прывабны выгляд, Дзюрэр асабліва любіў маляваць сябе ў маладосці і маляваў сваё аблічча не без «''ганарыстага жадання спадабацца гледачу''»{{sfn|Матвиевская|1987|с=52}}. Жывапісны аўтапартрэт для Дзюрэра — сродак падкрэсліць свой статус і вяха, што адзначае пэўны этап яго жыцця. Тут ён паўстае чалавекам, які стаіць па інтэлектуальным і духоўным развіцці вышэй таго ўзроўню, які быў вызначаны яго саслоўным становішчам, што было нехарактэрна для аўтапартрэтаў мастакоў той эпохі{{sfn|Матвиевская|1987|с=53}}. Апроч таго, ён яшчэ раз сцвярджаў высокую значнасць выяўленчага мастацтва (несправядліва, як ён лічыў, выключанага з ліку «''[[Сем вольных мастацтваў|сямі вольных мастацтваў]]''») у той час, калі ў Германіі яно яшчэ прылічалася да рамяства.

=== Рысункі ===
{{main|Рысункі Дзюрэра}}
Захавалася каля тысячы ({{comment|Джулія Бартрум|Куратар аддзела нямецкай гравюры і малюнка (1400—1900 гг.) Брытанскага музея}} кажа пра 970{{sfn|Бартрум|2010|с=11}}) рысункаў Дзюрэра: пейзажы, партрэты, замалёўкі людзей, жывёл і раслін. Сведчаннем таго, як асцярожна ставіўся мастак да малюнка, з’яўляецца той факт, што захаваліся нават яго вучнёўскія працы. Графічная спадчына Дзюрэра, адна з найбуйнейшых у гісторыі еўрапейскага мастацтва, па аб’ёме і значэнні стаіць у адным шэрагу з графікай [[Леанарда да Вінчы|да Вінчы]] і [[Рэмбрант]]а. Свабодны ад самаволі заказчыка і свайго імкнення да абсалюту, што ўносіла долю халоднасці ў яго жывапісныя творы, мастак найболей поўна раскрываўся як творца менавіта ў малюнку<ref>{{кніга|аўтар=Нессельштраус Ц.|загаловак=Рисунки Дюрера|месца=Москва|выдавецтва= Искусство|год= 1966|старонкі=6}}</ref>.

Дзюрэр нястомна практыкаваўся ў кампаноўцы, абагульненні прыватнасцей, пабудове прасторы. Яго анімалістычныя і батанічныя малюнкі адрознівае высокае майстэрства выканання, назіральнасць, правільнасць перадачы прыродных форм, уласцівыя навукоўцу-натуралісту. Большая іх частка старанна прапрацавана і ўяўляе сабою скончаныя творы, тым не менш, па звычаі мастакоў таго часу, яны служылі дапаможным матэрыялам: усе свае штудзіі Дзюрэр выкарыстоўваў у гравюрах і карцінах, неаднаразова паўтараючы матывы графічных прац у буйных творах<ref>{{кніга|аўтар=Нессельштраус Ц.|загаловак=Рисунки Дюрера|месца=Москва|выдавецтва= Искусство|год= 1966|старонкі=}}</ref>. У той жа час яшчэ [[Генрых Вёльфлін|Г. Вёльфлін]] адзначаў, што Дзюрэр амаль нічога не перанёс з наватарскіх знаходак, зробленых ім у пейзажнай акварэлі, у свае жывапісныя працы<ref>{{артыкул|аўтар= Донин А.|загаловак= Пространство и время в пейзажных акварелях Дюрера|спасылка= |мова= |выданне=Искусствознание: журнал по истории и теории искусства |тып= |год= 2005|месяц= |чысло= |том= |нумар= 2|старонкі= 64|doi= |issn=}}</ref>.

Графіка Дзюрэра выканана рознымі матэрыяламі, часта ён выкарыстоўваў іх у камбінацыі. Ён стаў адным з першых нямецкіх мастакоў, якія працавалі пэндзлем бяліламі па каляровай паперы, папулярызаваўшы гэту італьянскую традыцыю<ref>{{кніга|аўтар=Нессельштраус Ц.|загаловак=Рисунки Дюрера|месца=Москва|выдавецтва= Искусство|год= 1966|старонкі=7}}</ref>.
<gallery mode="packed" heights="200px" class="center">
File:Durer Young Hare.jpg|{{нп5|Заяц (Дзюрэр)|Заяц|ru|Заяц (рисунок)}} (1502)
File:Duerer-Prayer.jpg|{{нп5|Рукі таго, хто моліцца||ru|Руки молящегося}} (каля 1508)
File:Albrecht D Akelei.jpg|Вадазбор
File:Дюрер Христос в терновом венце.jpg|Ратаваннік у цярновым вянку (1503)
File:Albrecht D Ansicht des Dorfes Kalchreuth.jpg|Від вёскі Кальхройт
</gallery>

=== Гравюры ===
Альбрэхт Дзюрэр стварыў 374 [[Ксілаграфія|ксілагравюры]] і 83 {{нп5|Гравюра на метале|гравюры на медзі||Steel engraving}}{{sfn|Боре и Бон|2008|с=2, 36}}. Друкаваная графіка стала для яго пэўным сродкам заробку. Апроч таго, не звязаны вымогамі, якія падавалі заказчыкі жывапісных твораў, Дзюрэр мог свабодна ўвасобіць усе свае задумы менавіта ў гравюры. У ёй, у адрозненне ад жывапісу, раней з’явіліся і лягчэй прырасталіся новыя жанры. Для мастака яна была не толькі сродкам тыражавання твораў і ілюстравання кніг, даступнай шырокім пластам насельніцтва, але і самастойнай галіной выяўленчага мастацтва. Апроч традыцыйных біблейскіх і новых антычных, Дзюрэр распрацоўваў у гравюры і побытавыя сюжэты<ref name="Литературное наследие"/>.

Дзюрэр стаў першым нямецкім мастаком, хто працаваў адначасна ў абодвух выглядах гравюры — на дрэве і на медзі. Незвычайнай выразнасці ён дасягнуў у [[ксілаграфія|ксілаграфіі]], рэфармаваўшы традыцыйную манеру працы і выкарыстоўваючы тэхнічныя прыёмы, што склаліся ў гравюры на метале. Да Дзюрэра ў ксілаграфіі панаваў контурны малюнак, ён жа перадаваў форму прадметаў, аб’ём і святлацень з дапамогай размаітых рысак, усё гэта ўскладняла заданне разьбяра. Дзюрэр меў магчымасць карыстацца паслугамі лепшых разьбяроў Нюрнберга, а на думку часткі даследчыкаў, некаторыя гравюры ён рэзаў сам<ref name="Бялик1">{{кніга|аўтар=Бялик В.|загаловак= Графика|месца=М. |выдавецтва=Аванта |год=2010|том= |старонкі=74-75}}</ref>. Пад канец 1490-х гадоў Дзюрэр стварыў шэраг цудоўных ксілаграфій, у тым ліку адзін са сваіх шэдэўраў — серыю з пятнаццаці гравюр на дрэве «''Апакаліпсіс''» (1498), увасабленне {{нп5|Эсхаталогія|эсхаталагічных||Eschatology}} перажыванняў канца стагоддзя, у якой удала спалучаны познагатычная мастацкая мова і стылістыка італьянскага Адраджэння{{sfn|Немировский|1986|с=99}}.

З часам жарсныя выявы ў творчасці Дзюрэра змяняюцца спакойным аповедам: экспрэсія, рэзкія кантрасты саступаюць плыўным пераходам, што дасягалися шчыльнейшай штрыхоўкай. Дзеянне разгортваецца ў прасторы, пабудаванай з выкананнем законаў перспектывы, такая, прыкладам, серыя гравюр «''Жыццё Марыі''». Мастак намаляваў тыповых прадстаўнікоў гарадскога асяроддзя, у «''Жыцці Марыі''» любосна перададзены шматлікія побытавыя дэталі, усё гэта рабіла твор бліжэй да гледача, зацікаўляла яго; серыя была вельмі папулярная ў сучаснікаў<ref>{{кніга|аўтар=|загаловак=Немецкая гравюра на дереве эпохи Альбрехта Дюрера|выданне= |месца=М. |выдавецтва=Советский художник |год=1988|старонкі=9—10}}</ref>{{sfn|Бартрум|2010|с=48}}. Пад уплывам твораў Дзюрэра, што сталі узорам для сучасных яму мастакоў, многія нямецкія майстры звярнуліся да мастацтва ксілаграфіі<ref>{{кніга|аўтар=|загаловак=Немецкая гравюра на дереве эпохи Альбрехта Дюрера|выданне= |месца=М. |выдавецтва=Советский художник |год=1988|старонкі=10—11}}</ref>.

Шэдэўрам разцовай гравюры на метале ў выкананні Дзюрэра лічыцца гравюра «''{{нп5|Адам і Ева (гравюра Дзюрэра)|Адам і Ева|ru|Адам и Ева (гравюра Дюрера)}}''» (1504), працуючы над якой, мастак выкарыстоўваў малюнкі з антычных статуй Апалона і Венеры{{sfn|Бартрум|2010|с=50}}. У 1513—1514 гадах Дзюрэр стварыў тры графічныя лісты, шэдэўры разцовай гравюры, што ўвайшлі ў гісторыю мастацтва пад назвай «''Майстэрскія гравюры''»: «''[[Рыцар, смерць і д’ябал]]''», «''[[Іеранім Стрыдонскі|Святы Іеранім]] у [[келля|келлі]]''» і «''{{нп5|Меланхолія (гравюра Дзюрэра)|Меланхолія|ru|Меланхолия (гравюра Дюрера)}}''». Яднаюць гэтыя творы, не злучаныя міжсобку адным сюжэтам, блізкія памеры, віртуознае выкананне і тое, што да цяперашняга часу яны ўяўляюць загадку для мастацтвазнаўцаў, якія прапануюць для іх самыя розныя тлумачэнні.

У сваім дыялогу «''Пра слушнае вымаўленне ў грэчаскай і лацінскай мовах''» [[Эразм Ратэрдамскі]] напамінае, што Дзюрэра часта параўноўваюць з Апелесам, але ў апошняга былі фарбы: <blockquote>«''Дзюрэру ж можна дзівіцца яшчэ і ў іншым дачыненні, бо чаго толькі не можа ён выявіць у адным колеры, то бок чорнымі рыскамі? Цень, святло, бляск, выступы і паглыбленні дзякуючы чаму кожная рэч паўстае перад позіркам гледача не адной толькі сваёю мяжой''»<ref name="Бялик2">{{кніга|аўтар=Бялик В.|загаловак= Графика|месца=М. |выдавецтва=Аванта |год=2010|старонкі=75}}</ref>.</blockquote>
<gallery mode="packed" heights="200px" class="center">
File:Adam Eva, Durer, 1504.jpg|[[Адам і Ева (гравюра Дзюрэра)|Адам і Ева]] (1504)
File:Knight-Death-and-the-Devil.jpg|[[Рыцар, смерць і д’ябал]] (1513)
File:Dürer Melancholia I.jpg|[[Меланхолія (гравюра Дзюрэра)|Меланхолія]] (1514)
File:Dürer-Hieronymus-im-Gehäus.jpg|{{нп5|Святы Іеранім у келлі (гравюра Дзюрэра)|Святы Іеранім у келлі|ru|Святой Иероним в келье (гравюра Дюрера)}} (1514)
</gallery>

Як мастак [[эстамп]]а Дзюрэр меў моцны ўплыў на ўсіх сучасных майстроў, а таксама майстроў наступных пакаленняў. Яго працы капіяваліся, матывы і сюжэты, кампазіцыйныя знаходкі Дзюрэра шырока выкарыстоўваліся іншымі гравёрамі. Яшчэ пры жыцці ён сутыкнуўся з падробкай сваёй друкаванай графікі і быў змушаны звярнуцца ў Нюрнбергскі гарадскі савет за дапамогай. 3 студзеня 1512 года Дзюрэр атрымаў прывілеі на выданне сваіх гравюр, фальсіфікатарам яго твораў пагражала кара{{sfn|Королёва|2007|с=88}}.

=== Экслібрысы ===
[[Файл:Albrecht Dürer - Coat of Arms of the House of Dürer - WGA07258.jpg|thumb|150px|right|Герб Альбрэхта Дзюрэра, 1523 год.]]
У першыя гады XVI стагоддзя мастак заняўся вырабам [[Экслібрыс|друкаваных кніжных знакаў]], усяго вядома 20 экслібрысаў аўтарства Дзюрэра, з іх — 7 у праекце і 13 гатовых. Першы экслібрыс Дзюрэр рабіў для свайго сябра, літаратара і бібліяфіла [[Вілібальд Піркгеймер|Вілібальда Піркгеймера]], праца не была завершана, эскіз у наш час захоўваецца ў бібліятэцы [[Варшаўскі ўніверсітэт|Варшаўскага ўніверсітэта]]. Знакамітым стаў другі (тыражаваны) экслібрыс Піркгеймера — геральдычны знак з дэвізам у цэнтральнай падлозе «''Сабе і сябрам''» (дэвіз, які пазней выкарыстоўвалі многія бібліяфілы). Уласны экслібрыс з гербам Дзюрэраў мастак выканаў у 1523 годзе{{sfn|Немировский|1986|с=100}}. Выява адчыненых дзвярэй на шчыце паказвае на прозвішча «''Дзюрэр''». Арліныя крылы і чорная скура мужчыны — знакі, што часта сустракаюцца ў паўднёванямецкай геральдыцы; яны выкарыстоўваліся таксама нюрнбергскай сям’ёй маці Дзюрэра, Барбары Хольпер. Дзюрэр быў першым мастаком, які стварыў і выкарыстоўваў свой герб і знакамітую манаграму (вялікая літара A і ўпісаная ў яе D), пазней у яго з’явілася ў гэтым мноства пераймальнікаў<ref name="asbach">{{cite web|url=http://www.duerer-asbach.de/html/ueber_duerer.html|title=Dürers Familienwappen|author=|date=|work=|publisher=Museum {{нп5|Клостер Асбах|Kloster Asbach|de|Kloster Asbach}}|accessdate=2012-03-19|lang=de|archiveurl=https://www.webcitation.org/682zOf9M3?url=http://www.duerer-asbach.de/html/ueber_duerer.html|archivedate=2012-05-30}}</ref>.

=== Вітражы ===
{{падвойная выява|1=злева|2=Da albrecht dürer, veit hirsvogel il vecchio, la morte a cavallo, 1502.JPG|3=170|4=Da albrecht dürer, veit hirsvogel il vecchio, il preposto sixtus tucher, 1502.JPG|5=170|6=Злева: смерць у выглядзе лучніка на кані. Справа: Сікст Тухер перад адкрытай магілай. Вітражы майстэрні {{нп5|Фэйт Хіршфогель Старэйшы|Фэйта Хіршфогеля|de|Veit Hirschvogel}} па малюнках Альбрэхта Дзюрэра. 1502 год.}}

Невядома, ці прымаў Дзюрэр асабісты ўдзел у працах па шкле. Ён пакінуў вялікі ўнёсак у вітражную справу як дызайнер: па яго схемах і накідах стваралі вітражы іншыя шкляры. Меркавана, ён азнаёміўся з вітражнай справай яшчэ ў [[Міхаэль Вольгемут|Міхаэля Вольгемута]]. Настаўнік Дзюрэра кіраваў майстэрняй, што дасталася яму пасля жаніцьбы з ўдавой {{нп5|Ганс Плейдэнвурф|Ганса Плейдэнвурфа|de|Hans Pleydenwurff}}, які займаўся таксама і вітражамі{{sfn|Hess and Eser|2012|p=132}}.

Незадоўга до пачатку навучання Дзюрэра (1486) у майстэрні быў выкананы адзін з найбуйнейшых вітражных заказаў у Нюрнбергу: афармленне [[Царква Святога Лаўрэнція (Нюрнберг)|цэрквы Святога Лаўрэнція]]. Адным з найлепшых узораў працы майстэрні Вольгемута можа лічыцца [[Вакно Канхофера (царква Святога Лаўрэнція)|вакно Канхофера]], аплачанае Конрадам Канхоферам у 1479 годзе для ўсталёўкі ў крытай галерэі хораў. Яно складаецца з 36 асобных кампазіцый, што паказваюць святых і сцэны з легенды пра [[чатырнаццаць святых памочнікаў]]. Аднак працы Дзюрэра бліжэй па кампазіцыі да іншага вітража — аднаму з так званых [[Страсбургскія вокны (царква Святога Лаўрэнція)|Страсбургскіх вокнаў]] ({{lang-de|Stroßpurg finster}}) працы страсбургскага майстра {{нп5|Петэр Хемель фон Андлау|Петэра Хемеля фон Андлау|de|Peter Hemmel von Andlau}} і яго калег па гільдыі, заказанага Пітэрам Фалкамерам для хораў царквы Святога Лаўрэнція. Яно малюе [[Генеалогія Ісуса|дрэва Іесея]], па розныя бакі якога адлюстраваны пакутніцтва [[Святы Себасцьян|Св. Себасцьяна]] і бітва [[Георгій Пераможац|Св. Георгія]] з цмокам. Кожная з гэтых сцэн займае больш за чатыры панэлі і ўпрыгожана краявідам на заднім плане. Сам Дзюрэр цесна супрацоўнічаў з майстэрні {{нп5|Фэйт Хіршфогель Старэйшы|Фэйта Хіршфогеля|de|Veit Hirschvogel}} (1461—1525), які навучаўся ў страсбургскіх майстроў{{sfn|Hess and Eser|2012|pp=132—135}}.

[[Файл:Moses-fenster-durer-straubing-jakobskirche.jpg|thumb|right|170px|Майсей, які атрымлівае дзесяць запаведзяў. Вітраж працы майстэрні Фэйта Хіршфогеля па малюнку Альбрэхта Дзюрэра для {{нп5|царква Святога Якаба (Штраўбінг)|цэрквы Св. Якаба ў Штраўбінгу|de|Basilika St. Jakob (Straubing)}}. 1500 год.]]

Першым эскізам вітража, выкананым Дзюрэрам, лічыцца «''[[Георгій Пераможац|Святы Георгій]], які забівае цмока''», намаляваны паміж 1496 і 1498 гадамі. Адпаведны вітраж не дайшоў да нашых дзён і невядома, ці існаваў ён зусім. Наступная яго праца, вітраж вышынёй больш за 3-я метры — Майсей, які атрымлівае дзесяць запаведзяў — была рэалізавана ў шкле ў майстэрні Хіршфогеля ў 1500 годзе для {{нп5|царква Святога Якаба (Штраўбінг)|цэрквы Святога Якаба ў Штраўбінгу|de|Basilika St. Jakob (Straubing)}}. Абедзве гэтыя працы яднае выхад за межы традыцыйнай кампаноўкі вітража са мноства асобных кампазіцый. Заказчыкі абедзвюх прац невядомы, дароўны надпіс на вітражы з Майсеем быў выдалены ў позныя часы. Меркавана, захаваны вітраж быў выкуплены сямействам Хаберкофераў са Штраўбінга, якія ў мінулым ужо рабілі заказы ў Плейдэнвурфа{{sfn|Hess and Eser|2012|pp=136—137}}.

Захавалася адзінаццаць з, прынамсі, дваццаці шасці малюнкаў для «''Бенедыктынскай серыі''», выкананай на заказ бенедыктынскага манастыра {{нп5|Святы Эгідый|Св. Эгідыя|ru|Святой Эгидий}} (вітражы, якія захаплялі {{нп5|Якаб Лохер|Якаба Лохера|de|Jakob Locher}}, былі разбураны падчас пажару ў 1696 годзе){{sfn|Hess and Eser|2012|pp=137—138}}.

Па эскізе Дзюрэра выкананы парны вітраж, заказаны для афармлення дома вядомага нюрнбергскага гуманіста {{нп5|Сям’я Тухераў|Сікста Тухера|de|Tucher von Simmelsdorf}} ({{lang-de|Sixtus Tucher}}), які стаў ігуменам цэрквы Святога Лаўрэнція ў 1496 годзе. На левай панэлі паказана смерць у выглядзе вершніка з лукам, што цаляе ў ігумена, паказанага на правай панэлі. На панэлях прысутнічаюць эпіграмы, напісаныя Тухерам пра веру ў перамогу хрысціяніна над смерцю{{sfn|Hess and Eser|2012|p=141}}.

Так званае Бамбергскае вакно адрозніваецца ад іншых Дзюрэраўскіх вітражоў, з’яўляючыся выяўнай данінай традыцыям познай готыкі. Яно складаецца з шаснаццаці блокаў, кожны з якіх уяўляе сабою асобную кампазіцыю. Дзюрэр стварыў выявы чатырох бамбергскіх біскупаў, святых {{нп5|Кіліян (святы)|Кіліяна||Saint Kilian}}, [[Апостал Пётр|Пятра]], [[Апостал Павел|Паўла]] і [[Георгій Пераможац|Георгія]], а таксама імператарскай пары [[Генрых II Святы|Генрыха]] і [[Кунігунда Люксембургская|Кунігунды]] ў атачэнні гербаў. Стыль завершанага вітража кантрастуе з агульнай кампазіцыяй, што паказвае на працу розных шкляроў над адной канцэпцыяй. Кожны вітраж заўсёды плён супольных высілкаў мастака-дызайнера і шкляра, якому часта даводзілася выконваць паўторны малюнак у поўны памер будучага вакна перад пачаткам працы. Адрозненнем вітража ў [[Бамберг]]у з’яўляецца прамалёўка Дзюрэрам кампазіцыі ў поўны памер, пра што сведчыць захаваны эскіз фігуры Святога Пятра{{sfn|Hess and Eser|2012|pp=142—144}}.

== Дзюрэр — навуковец і тэарэтык ==

=== Матэматыка ===
Дзюрэр заслужыў шырокую слыннасць як матэматык, перадусім, [[Геаметрыя|геометр]] (у той час нямецкія навукоўцы амаль не займаліся рашэннем геаметрычных заданняў), які вывучаў [[Перспектыва|тэорыю перспектывы]], пабудовы геаметрычных фігур і распрацоўку [[шрыфт]]оў. Атрыманыя ім вынікі высока ацаняліся ў працах наступных стагоддзяў, а ў другой палове XIX стагоддзя быў зроблены іх навуковы аналіз. Паводле слоў [[Іаган Генрых Ламберт|Іагана Ламберта]], пазнейшыя працы па тэорыі перспектывы не дасягнулі дзюрэраўскіх вышынь. У [[Гісторыя матэматыкі|гісторыі матэматыкі]] Дзюрэр ставіцца ў адзін шэраг з вядомымі навукоўцамі свайго часу і лічыцца адным з заснавальнікаў [[Тэорыя крывых|тэорыі крывых]] і [[Начартальная геаметрыя|начартальнай геаметрыі]]{{sfn|Матвиевская|1987|с=84—86}}.

Дзюрэр не вучыўся ва ўніверсітэце. Яго выточныя спазнанні ў матэматыцы, магчыма, былі абмежаваны знаёмствам з «''[[Бамбергская арыфметыка|Бамбергскай арыфметыкай]]''» ці «''Хуткім і прыгожым рахункам для купецтва''». Вядома, што ў другім італьянскім вандраванні ён набыў «''[[Пачаткі Эўкліда|Пачаткі]]''» [[Эўклід]]а — гэта праца ляжала ў аснове ўніверсітэцкага курса геаметрыі. «''Пачаткі''» былі дэталёва вывучаны мастаком, аднак, не без праблем: напэўна, Дзюрэру не хапала ведаў у лаціне, і ён звяртаўся за дапамогай да Нікаласа Кратцера, які перакладаў кнігу Эўкліда на нямецкую мову. Дзюрэр чытаў таксама «''[[Дзесяць кніг пра дойлідства]]''» [[Вітрувій|Вітрувія]], працы [[Архімед]]а і іншых антычных аўтараў, чаму спрыялі знаёмствы, завязаныя падчас італьянскіх вандраванняў і сяброўства з нямецкімі гуманістамі (у прыватнасці, Піркгеймер і Шэдэль валодалі багатымі бібліятэкамі, да якім Дзюрэр меў доступ). Веды, запазычаныя ў Вітрувія, былі выкарыстаны для выявы чалавечага цела, архітэктурных элементаў і арнаментаў, у працах па фартыфікацыі. Ён цікавіўся таксама працамі сучаснікаў, у прыватнасці [[Леон Батыста Альберці|Альберці]] і [[Лука Пачолі|Пачолі]], ліставаўся з [[Іаган Вернер|Вернерам]], {{нп5|Іаган Чэрце|Чэрце|de|Hans Tscherte}} і іншымі вядомымі матэматыкамі і інжынерамі таго часу{{sfn|Матвиевская|1987|с=86—92}}.

==== Магічны квадрат Дзюрэра ====
[[Файл:Albrecht Dürer - Melencolia I (detail).jpg|thumb|170px|right|Фрагмент гравюры Дзюрэра «''Меланхолія''».]]
Дзюрэр склаў<ref>{{кніга|аўтар= |загаловак=История математики с древнейших времён до начала XIX столетия|адказны= |спасылка= |месца=М |выдавецтва= |год=1970 |том=1 |старонкі=324}}</ref> так званы [[магічны квадрат]]{{efn|У энцыклапедыі «''Гісторыя матэматыкі з найстаражытнейшых часоў да пачатку XIX стагоддзя''» магічны квадрат Дзюрэра завецца «''першым у Еўропе''».}}, паказаны на адной з самых дасканалых{{sfn|Бартрум|2010|с=68}} яго гравюр — «''[[Меланхолія (гравюра Дзюрэра)|Меланхоліі]]''». Заслуга Дзюрэра палягае ў тым, што ён здолеў так размясціць лікі ад 1 да 16, што сума 34 атрымваецца не толькі пры іх складанні па вертыкалі, гарызанталі і дыяганалі, але і ўва ўсіх чатырох чвэрцях, у цэнтральным чатырохвугольніку і нават пры складанні лікаў з чатырох вуглавых клетак. Сума кожнай пары сіметрычна размешчаных адносна цэнтра квадрата лікаў роўная 17. Дзюрэр знайшоў месца ў табліцы і для года стварэння гравюры «''Меланхолія''» ([[1514]])<ref>{{cite web
 | url         = http://mathworld.wolfram.com/DuerersMagicSquare.html
 | author      = Weisstein, Eric W.
 | title       = Dürer's Magic Square
 | publisher   = A Wolfram Web Resource
 | accessdate  = 2013-07-30
}}</ref>.

«''Магічны квадрат''» Дзюрэра застаецца складанай загадкай. Калі разглядаць сярэднія квадраты першай вертыкалі, кідаецца ў вочы, што ў іх занесены змены — лічбы выпраўлены: 6 выпраўлена на 5, а 9 атрымана з 5. Без сумневу, Дзюрэр не выпадкова ўзбагаціў свой «''магічны квадрат''» такімі дэталямі, якія няможна не заўважыць.

==== Зорная і геаграфічная карты Дзюрэра ====
{{main|Зорная і геаграфічная карты Дзюрэра}}
У 1515 годзе Дзюрэр выканаў тры знакамітыя гравюры на дрэве, з выявай карт паўднёвага і паўночнага паўшар’яў [[Зорнае неба|зорнага неба]] і [[Усходняе паўшар’е|усходняга паўшар’я]] Зямлі. Гэтыя творы мастацтва з’яўляюцца адначасна найкаштоўнымі помнікамі навукі. Праца над гравюрамі праходзіла супольна з бачнымі нямецкімі навукоўцамі [[Іаганес Стабіус|Іаганам Стабіем]], які быў ініцыятарам праекта, і [[Конрад Хейнфогель|Конрадам Хейнфогелем]] ({{lang-de|Konrad Heinfogel}}){{sfn|Матвиевская|1987|с=180—196}}.

На геаграфічнай карце Дзюрэра, таксама выкананай у супрацы з Стабіем і Хейнфогелем, выяўлены «''Стары Свет''» — [[Еўропа]], [[Азія]] і [[Афрыка]], то бок тыя ж вобласці, якія былі картаграфаваны [[Клаўдзій Пталемей|Пталемеем]]{{sfn|Матвиевская|1987|с=196—197}}.

=== Тэарэтычныя працы ===
З 1507 года мастак пачаў працу над стварэннем падручніка жывапісу. У захаваных рукапісах застаўся план гэтай працы, мяркуючы па ім, Дзюрэр меў намер напісаць кнігу, якая па поўнасці ахопу праблем, што стаяць перад жывапісцам, не мела аналагаў. Магчыма, менавіта з-за сваёй шырокасці, задума гэтак і не была ўвасоблена ў жыццё, тым не менш, Дзюрэр стварыў некалькі трактатаў, якія сталі першымі на поўначы Еўропы працамі, прысвечанымі тэарэтычнаму сістэматызаванню ведаў пра мастацтва. Дапамогу ў працы над гэтымі кнігамі зрабілі сябры мастака з ліку навукоўцаў.

==== «''Кіраўніцтва да вымярэння цыркулем і лінейкай''» ====
[[Файл:Duerer Underweysung der Messung 112.jpg|thumb|left|170px|Старонка з «''Кіраўніцтва да вымярэння цыркулем і лінейкай''».]]
Дзюрэраўская праца «''Кіраўніцтва да вымярэння цыркулем і лінейкай''»{{efn|{{lang-de|Underweysung der messung mit dem zirckel und richtscheyt in Linien ebnen vnnd gantzen corporen durch Albrecht Dürer zusamen getzogen und zu nutz allen kunstlieb habenden mit zugehörigen figuren in truck gebracht im jar. MDXXV}}, поўная назва ў перакладзе «''Кіраўніцтва да вымярэння цыркулем і лінейкай, у плоскасцях і цэлых целах, складзеная Альбрэхтам Дзюрэрам і надрукаваная з адпаведнымі рысункамі ў 1525 годзе на карысць усім, хто любіць мастацтва''». Аўтар папярэдзіў кнігу прысвячэннем Вілібальду Піркгеймеру.}}, якая ўпершыню выйшла з друку ў 1525 годзе, прызначалася аўтарам у першую чаргу для мастакоў. «''Кіраўніцтва…''» пазней перакладалася на лацінскую мову і вытрымала шматлікія выданні цягам наступных стагоддзяў. Яго важнай асаблівасцю было выкарыстанне гутарковай нямецкай мовы, а не лаціны: такім чынам, яно стала першым падручнікам геаметрыі на нямецкай мове, а ўведзеная Дзюрэрам тэрміналогія пакладзена ў аснову сучаснай{{sfn|Матвиевская|1987|с=97—98}}.

«''Кіраўніцтва…''» складаецца з чатырох кніг, якія абагульняюць дасягненні антычнасці і сярэднявечча (часам Дзюрэр спасылаецца на няпэўных папярэднікаў ці згадвае рамеснікаў, якія выкарыстоўваюць тыя ці іншыя прыёмы), а таксама ўлучаюць асабістыя адкрыцця Дзюрэра. У першай даюцца вызначэнні найпростых геаметрычных паняткаў у [[планіметрыя|планіметрыі]] і [[Стэрэаметрыя|стэрэаметрыі]] і разглядаюцца [[Пабудова з дапамогай цыркуля і лінейкі|заданні на пабудову]], злучаныя з акружнасцямі і адразаннямі. У другой кнізе абмяркоўваюцца метады пабудовы [[правільны шматвугольнік|правільных шматвугольнікаў]] дакладнымі метадамі і набліжанымі для тых фігур, дакладная пабудова якіх толькі з дапамогай цыркуля і лінейкі немагчыма. Пасля [[Іаган Кеплер|Кеплер]] абапіраўся на іх у сваіх працах. Трэцяя кніга ўяўляе сабой кіраўніцтва па выкарыстанні [[Астралябія|астралябіі]] і [[посах Якава|якабштаба]], разглядаюцца [[сонечныя гадзіннік]]. У канцы трэцяй кнігі трактата Дзюрэр крануў пытанне надпісаў на архітэктурных будаваннях, а таксама дэталёва і ў той жа час даступна апісаў пабудову шрыфтоў: [[Маюскул|капітальнага лацінскага]] (антыквы), што атрымаў назву «''шрыфт Дзюрэра''» і [[гатычны шрыфт|гатычнага]]. У чацвёртай кнізе выкладаюцца пачаткі тэорыі [[Перспектыва|перспектывы]], да якой Дзюрэр выяўляў асаблівую цікавасць{{sfn|Матвиевская|1987|с=99—100, 134, 155}}. Дзюрэрам упершыню было вырашана заданне выявы трохвымернай фігуры на плоскасці: было прапанавана ўжываць артаганальнае праектаванне на тры ўзаемна перпендыкулярныя плоскасці, як гэта робіцца ў сучасным рысаванні. Спасылаючыся на «''старажытных''», Дзюрэр будаваў [[Крывая другога парадку|крывыя другога парадку]] як канічныя сячэнні{{sfn|Матвиевская|1987|с=120—121}}.

==== Конхаіда Дзюрэра ====
[[Файл:DuererMuschellinie.png|thumb|right|170px|Пабудова конхаіды Дзюрэра (левая крывая з пранумараванымі пунктамі) з «''Кіраўніцтва да вымярэння цыркулем і лінейкай''». Адлегласць паміж лікамі на двух перпендыкулярных прамых роўная адзінцы. Кропкі з адпаведнымі лікамі злучаны адразаннямі даўжынёй у 16 адзінак.]]
У «''Кіраўніцтве да вымярэння цыркулем і лінейкай''» Дзюрэрам была пабудавана крывая, што пасля атрымала назву [[Конхаіда|конхаіды]] ці ракавіны Дзюрэра ({{lang-en|Dürer's conchoid}} ці {{lang-en|Dürer's shell curve}} адпаведна). Другая назва злучана з тым, што хоць сам Дзюрэр зваў яе ''Muschellinie'' (што ў перакладзе з нямецкай азначае «''конхаіда''»), гэта крывая не з’яўляецца сапраўднай конхаідай. Ракавіна Дзюрэра будуецца наступным чынам. Абіраюцца кропкі ''Q (q,0)'' і ''R (0,r)'' такія, што <math>q+r=b</math>, дзе ''b'' — нейкая канстанта. На прамой, што праходзіць праз ''Q'' і ''R'' абіраюцца кропкі ''P<sub>1</sub>'' і ''P<sub>2</sub>'', адлегласць ад якіх до ''Q'' роўна ''a''. Тады [[геаметрычнае месца кропак]] ''P<sub>1</sub>'' і ''P<sub>2</sub>'' утварае ракавіну Дзюрэра. Яна апісваецца сістэмай ураўненняў
: <math>q+r=b,\quad \frac{x}{r} + \frac{y}{q}=1,\quad (q-x)^2+y^2=a^2,</math>
ці, пасля выключэння канстант ''q'' і ''r'',
: <math>2y^2(x^2+y^2)-2by^2(x+y)+(b^2-3a^2)y^2-a^2x^2+2a^2b(x+y)+a^2(a^2-b^2) = 0.</math>
Дзюрэр выкарыстоўваў значэнні <math>a=16</math>, <math>b=13</math> і знайшоў толькі адну з двух магчымых у гэтым выпадку галін крывой. Ёсць некалькі адмысловых выпадкаў, што апісваюцца гэтай формулай<ref>{{cite web
 | url         = http://mathworld.wolfram.com/DuerersConchoid.html
 | title       = Dürer's Conchoid
 | author      = Weisstein, Eric W.
 | publisher   = A Wolfram Web Resource
 | accessdate  = 2013-07-31
}}</ref><ref>{{кніга
 |аўтар         = E. H. Lockwood
 |загаловак     = A Book of Curves
 |выдавецтва    = Cambridge University Press
 |год           = 1961
 |pages         = 163—165
 |allpages      = 212
 |isbn          = 978-0521055857
}}</ref>:

* пры <math>a=0</math> крывая зводзіцца ў дзве супалыя прамыя <math>y^2=0</math>;
* пры <math>b=0</math>, формула апісвае дзве прамыя <math>x=\pm a/2</math>, якія перасякаюць акружнасць <math>x^2+y^a=a^2</math>;
* пры <math>a=b</math>, графік мае [[Касп|кропку завастрэння]] ў кропцы <math>(0,a)</math>.
Ператварыўшы каардынаты, ўраўненне крывых можна запісаць у больш кампактным выглядзе:<ref>{{cite web
 |url         = http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Curves/Durers.html
 |title       = Durer's Shell Curves
 |publisher   = The MacTutor History of Mathematics archive
 |accessdate  = 2013-08-01
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/6IqZN3mWo?url=http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Curves/Durers.html
 |archivedate = 2013-08-13
}}</ref>
: <math>(x^2 + xy + ax - b^2)^2 = (b^2 - x^2)(x - y + a)^2.</math>

==== «''Чатыры кнігі пра прапорцыі''» ====
[[Файл:Durer face transforms.jpg|thumb|right|170px|Пабудова галавы мужчыны з «''Чатырох кніг пра прапорцыі''».]]
Яшчэ ў 1500 годзе венецыянскі мастак [[Якапа дэ Барбары|Якапа Барбары]], які працаваў у той час у Нюрнбергу, паводле слоў Дзюрэра, паказаў яму фігуры, намаляваныя з дапамогай вымярэнняў, аднак не пажадаў вытлумачыць спосабу іх стварэння{{efn|Праз шмат гадоў, падчас свайго вандравання па Нідэрландах, Дзюрэр беспаспяхова спрабаваў атрымаць запісы Барбары, якія захоўваліся ў [[Маргарыта Аўстрыйская (1480—1530)|Маргарыты Аўстрыйскай]], напэўна, спадзеючыся даведацца яго метад пабудовы чалавечай фігуры.}}. Дзюрэр пачаў уласныя даследаванні, якія працягваў да канца жыцця. Серыя шматлікіх малюнкаў паказвае яго доследы ў пабудове чалавечай фігуры, займаўся ён таксама вывучэннем прапорцый каня. Спачатку Дзюрэр выкарыстоўваў указанні Барбары і [[Вітрувій|Вітрувія]] ў комплексе з прынятай у сярэднявечча пабудовай чалавечага цела на грунце геаметрычных фігур (пазней ён адмовіўся ад спалучэння гэтых метадаў). Так, на звароце малюнка «''Адам''» (1507, Альберціна, Вена) выяўлена фігура чалавека, створаная з дапамогай дуг, акружнасці, квадратаў. Адзін з вынікаў даследаванняў мастаком будовы цела чалавека — вядомая гравюра «''Адам і Ева''» (1504). Ранейшая «''Немязіда''» дэманструе тып жанчыны, далёкай ад класічных канонаў прыгажосці{{sfn|Матвиевская|1987|с=42—43}}<ref name="Литературное наследие"/>, яе фігура, тым не менш, мяркуючы па рыхтавальным малюнку (1501—1502, [[Брытанскі музей]], [[Лондан]]), створана ў адпаведнасці з рэкамендацыямі Вітрувія — поўны ўзрост чалавека роўны васьмі галавам.

Вядомы план больш кароткага варыянту кнігі, у якім Дзюрэр збіраўся разгледзець прапорцыі цела чалавека, жывёлы (каня){{efn|Захаваліся малюнкі, якія даказваюць, што Дзюрэр займаўся праблемамі пабудовы цела каня, як ён кажа, суправаджальныя тэксты былі ў яго выкрадзены.}} і шэраг пытанняў, што мелі прамое дачыненне да працы мастака. У 1512—1513 гадах і гэты план быў ім перагледжаны: Дзюрэр вырашыў пачаць з апісання прапорцый чалавека, а пазней перайсці да «''іншых рэчаў''». Сваю працу ён завяршыў толькі ў апошнія гады жыцця, а самі"''Чатыры кнігі пра прапорцыі''" ({{lang-de|Vier Bücher von Menschlicher Proportion}}) выйшлі ўжо пасля смерці мастака.

У першую кнігу аўтар уключыў абмеры пяці чалавечых фігур з дапамогай дзельніка. У другой кнізе, услед за [[Леон Батыста Альберці|Альберці]], для вымярэння чалавечай фігуры Дзюрэр выкарыстоўвае шкалу, падобную так званай «''[[Эксемпеда Альберці|эксемпеды Альберці]]''». Аднак, у адрозненне ад Альберці, Дзюрэр абмярае не фігуру, блізкую да ідэальнай, а розныя яе варыянты (усяго восем). У трэцяй кнізе трактата ён апісвае спосабы пабудовы рэальнай фігуры чалавека з ужываннем перакручванняў прапорцый. Завяршае трэцюю кнігу «''Эстэтычны экскурс''», у якім мастак раскрывае свае мастацкія прынцыпы<ref name="Литературное наследие"/>.

Частка іншых раздзелаў кароткага плана (праблемы выявы архітэктуры, перспектывы і святлаценю) ўвайшла ў трактат «''Кіраўніцтва да вымярэння цыркулем і лінейкай''» ({{lang-de|Vnderweysung der messung mit dem zirckel vnd richtscheyt}}, выдадзены ў 1525 годзе, другое выданне з папраўкамі і дадаткамі Дзюрэра выйшла ў 1538){{sfn|Бартрум|2010|с=11}}<ref name="Литературное наследие"/>.

=== Фартыфікацыя ===
У апошнія гады жыцця Альбрэхт Дзюрэр надаваў шмат увагі ўдасканаленню абарончых умацаванняў, што было выклікана развіццём агнявой зброі, у выніку якой многія сярэднявечныя збудаванні сталі неэфектыўнымі. У сваёй працы «''Кіраўніцтва да ўмацавання гарадоў, замкаў і цяснін''», выпушчанай у 1527 годзе, Дзюрэр апісвае, у прыватнасці, прынцыпова новы тып умацаванняў, які ён назваў [[бастэя]]. Стварэнне новай тэорыі фартыфікацыі, паводле слоў самога Дзюрэра, было абумоўлена яго клопатам пра абарону насельніцтва «''ад гвалтаў і несправядлівых уціскаў''». На думку Дзюрэра, збудаванне ўмацаванняў дасць працу гаротным і выратуе іх ад голаду і галечы. У той жа час ён адзначаў, што галоўнае ў абароне — устойлівасць абаронцаў<ref name="Литературное наследие"/>.

== Спадчына і ўплыў ==
Праз майстэрню Дзюрэра прайшлі ўсе колькі-небудзь значныя мясцовыя мастакі (самым выбітным з яго вучняў стаў [[Ханс Бальдунг|Ганс Бальдунг Грын]]). Аднак ніводны з іх не стаў такім шматгранным майстрам, як сам настаўнік, прызнаны сучаснымі вывучальнікамі сучаснасцю [[Універсальны чалавек|ўніверсальным чалавекам]], «''паўночным Леанарда Да Вінчы''». Тым не менш, кожны з вучняў Дзюрэра працягнуў адзін з кірункаў выяўленчага мастацтва, у якіх працаваў апошні.

У вобласці друкаванай графікі Дзюрэр не ведаў сабе роўных. Яго наватарскія прыёмы ў ксілаграфіі наблізілі па сродках мастацкай выразнасці гэты від гравюры да гравюры на метале. Гравюры Дзюрэра мелі шырокае шыранне і стварылі мастаку ўжо пры жыцці агульнаеўрапейскую слыннасць. Разам з тым, як адзначае Ф. Дзеры, дакладныя межы, у якіх мелі хадню эстампы Дзюрэра, у наш час вызначыць немагчыма, таму немагчыма зразумець праўдзівы маштаб яго ўплыву на развіццё выяўленчага мастацтва таго часу.

== Памяць ==
[[Файл:Nuremberg Duererhaus f n.jpg|thumb|170px|[[Дом-музей Дзюрэра|Дом Дзюрэра]] ў Нюрнбергу, дзе ён жыў і працаваў з 1509 па 1528 год.]]
У гонар Дзюрэра і Піркгеймера на плошчы Максплатц у Нюрнбергу ў 1821 годзе па праекце архітэктара {{нп5|Карл Аляксандр Хайдэлаф|Хайдэлафа|de|Carl Alexander Heideloff}} быў збудаваны {{нп5|Фантан Дзюрэра-Піркгеймера|фантан|de|Dürer-Pirckheimer-Brunnen}}<ref>{{кніга |аўтар=Grieb M. H. |загаловак= Nürnberger Künstlerlexikon: Bildende Künstler, Kunsthandwerker, Gelehrte, Sammler, Kulturschaffende und Mäzene vom 12. bis zur Mitte des 20. Jahrhunderts|месца= |выдавецтва=Walter de Gruyter |год= |seite=601 }}</ref>. Да 400-годдзя з дня смерці Дзюрэра нямецкім {{нп5|Медальернае мастацтва|медальерам|ru|Медальерное искусство}} {{нп5|Фрыдрых Вільгельм Хёрнляйн|Фрыдрыхам Вільгельмам Хёрнляйнам|de|Friedrich Wilhelm Hörnlein}} быў выраблены памятны медаль<ref>{{кніга
 |аўтар          = Фенглер Х., Гироу Г., Унгер В.
 |частка          = 
 |загаловак       = Словарь нумизмата: Пер. с нем. М. Г. Арсеньевой
 |арыгінал       = 
 |спасылка         = http://www.numizm.ru/html/h/hernl8yn_fridrih-vil5hel5m.html
 |адказны  = Отв. редактор В. М. Потин
 |выданне        = 2-е изд., перераб. и доп
 |месца          = {{М.}}
 |выдавецтва   = Радио и связь
 |год            = 1993
 |том            = 
 |старонкі       = 353
 |старонак        = 408
 |серыя          = 
 |isbn           = 5-256-00317-8
 |тыраж          = 50 000
}}</ref>.

Нюрнбергскі {{нп5|Дом-музей Дзюрэра|Дом Дзюрэра|de|Albrecht-Dürer-Haus}} ў Цысельгасэ (цяпер — вуліца Альбрэхта Дзюрэра, 39), дзе ён жыў і працаваў з 1509 года до сваёй смерці, быў набыты горадам у 1826 годзе. Спачатку ў ім быў абсталяваны мемарыяльны пакой мастака. У 1871 годзе, да яго юбілею, дом быў перададзены Таварыству дома Альбрэхта Дзюрэра, з гэтага часу ў ім працуе музей. У час [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] дом моцна пацярпеў, але быў адноўлены. У музеі экспануюцца копіі найважнейшых твораў мастака. Пачатак гэтаму сходу быў пакладзены ў 1627 годзе, калі Нюрнберг беспаспяхова прапанаваў баварскаму курфюрсту [[Максіміліян I (курфюрст Баварыі)|Максіміліяну]] копію «''Чатырох апосталаў''» замест арыгінала, што захоўваўся ў яго мюнхенскай калекцыі. Пазней калекцыя папоўнілася і іншымі копіямі карцін Дзюрэра. Тутака ж захоўваецца Графічны сход горада. У Доме Дзюрэра таксама праходзяць часовыя выстаўкі арыгінальных прац мастака<ref>{{cite web|url=http://www.museen.nuernberg.de/download/download_duererhaus/2012_07_27_pi_duerersaal.pdf|title=Presseinformation
vom 27. Juli 2012|publisher=Museen der Stadt Nürnberg|accessdate=2013-07-10|lang=|archiveurl=https://www.webcitation.org/6I813fZm5?url=http://www.museen.nuernberg.de/download/download_duererhaus/2012_07_27_pi_duerersaal.pdf|archivedate=2013-07-15}}</ref>. Плошча Тыргертнерторплатц, поруч з якой ён размешчаны, носіць неафіцыйную назву «''плошча Дзюрэра''».

Побач з [[К’юза]]й, на тым месцы, адкуль мастак у 1494 годзе маляваў панараму горада, усталяваны Камень Дзюрэра. Малюнак з выглядам на К’юзу быў выкарыстаны пазней у гравюры «''Немязіда''» (каля 1501). У Франкфурце-на-Майне ўсталявана статуя [[Карл Вялікі|Карла Вялікага]], створаная па карціне Дзюрэра з выявай імператара (1513) для Гарадскога савета Нюрнберга. 23 жніўня 1843 года ў гонар тысячагоддзя падпісання [[Вердэнскі дагавор|Вердэнскага дагавора]] статуя, выкананая Іаганам Непамукам Цвергерам, была ўсталявана на Старым мосце. У 1914 годзе, пасля зносу моста, помнік быў змешчаны ў Гістарычны музей. У Ландау-Нусдорф у 2002 годзе быў збудаваны мемарыял у памяць аб [[Сялянская вайна ў Германіі|Сялянскай вайне]], распрацаваны {{нп5|Пітэр Браухле|Пітэрам Браухле|de|Peter Brauchle}} па матывам рысунка «''Сялянскай калоны''» Дзюрэра (каля 1528).

У 2003 годзе нямецкі скульптар-канцэптуаліст {{нп5|Отмар Хёрль||de|Ottmar Hörl}} па выпадку 500-годдзя Альбрэхта Дзюрэра стварыў усталёўку пад назвай «''Das große Hasenstück''» з 7000 тысяч трохвымерных зялёных зайцоў на галоўнай рынкавай плошчы [[Нюрнберг]]а ў Германіі. Усталёўка заняла тэрыторыю ў 2500 квадратных метраў. У 2014 годзе гіганцкая ружовая копія зайца Дзюрэра ад Хёрля была ўсталявана на вуліцах [[Вена|Вены]]<ref name=autogenerated100>{{cite web|title=Русская Германия № 32. Не так страшен заяц, как его изобразил профессор искусств Оттмар Хёрль|url=http://www.rg-rb.de/index.php?option=com_rg&task=item&id=12070}} — 11.08.2003</ref><ref name=autogenerated101>{{cite web|title=Европульс. Всё о Европе. Розовый пасхальный кролик Альбрехта Дюрера появился на улицах Вены|url=https://euro-pulse.ru/news/rozovyiy-pashalnyiy-krolik-albrehta-dyurera-poyavilsya-na-ulitsah-venyi}} — 21.04.2014</ref><ref name=autogenerated102>{{cite web|title=Was ist was."Das große Hasenstück" — Albrecht Dürer zu Ehren|url=https://www.wasistwas.de/archiv-sport-kultur-details/das-grosse-hasenstueck-albrecht-duerer-zu-ehren.html|accessdate=7 ліпеня 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160106102906/https://www.wasistwas.de/archiv-sport-kultur-details/das-grosse-hasenstueck-albrecht-duerer-zu-ehren.html|archivedate=6 студзеня 2016|url-status=dead}} — 01.08.2003</ref>.

== Вывучэнне біяграфіі і творчасці ==
Найранейшымі біяграфіямі Дзюрэра сталі працы Нейдзёрфера, Штрэйля і [[Іаахім Камерарый Старэйшы|Камерарыя]], якія зафіксавалі падзеі яго жыцця, аднак практычна не далі ацэнак яго творам. Першым, хто звярнуўся да творчасці мастака і, насамперш, яго гравюр, стаў [[Джорджа Вазары|Вазары]]. {{нп5|Іаахім фон Зандрарт|Зандрарт||Joachim von Sandrart}} у сваёй працы «''Teutsche Academie der Edlen Bau-, Bild- und Mahlerey-Künste''» (1674—1679) стварыў ідэалізаваны вобраз мастака. Вывучэнне біяграфіі і творчасці Дзюрэра на навуковым грунце пачалося ў XIX стагоддзі{{sfn|Сидоров|1937|с=139}}.

Першы каталог з апісаннем гравюр Дзюрэра выпусціў {{нп5|Адам фон Барч||de|Adam von Bartsch}} (Вена, 1808). Нягледзячы на некаторыя памылкі, дапушчаныя ў гэтым выданні, усе наступныя каталогі гравюр мастака абапіраліся на працу Барча. Адзін з найболей поўных каталогаў з копіямі гравюр выдаў у [[Лейпцыг]]у Гелер (1827—1831){{sfn|Сидоров|1937|с=139}}.

У 1860 годзе ў Парыжы выйшла чатырохтамовая манаграфія Эміля Галішона ({{lang-fr|Emile Galishon}}) «''Альбрэхт Дзюрэр: яго жыццё і творчасць''». У гэтым жа годзе ў Нёрдлингене была апублікавана праца {{нп5|Аўгуст фон Эе|Аўгуста фон Эе|de|August von Eye}} «''Leben und Wirken Albrecht Dürers''». У сваёй двухтамовай працы (Лейпцыг, 1876; другое выданне — 1884) {{нп5|Морыц Таузінг|М. Таузінг|de|Moritz Thausing}} зрабіў спробу звязаць жыццёвы і творчы шлях мастака з падзеямі сучаснай яму эпохі{{sfn|Сидоров|1937|с=139}}. У другой палове XIX стагоддзя быў пакладзены пачатак перавыданню трактатаў Дзюрэра і публікацыі яго эпісталярнай спадчыны, дзённікавых запісаў, чарнавікоў навуковых складанняў{{sfn|Черниенко|2004|с=8}}. Лепшымі выданнямі яго літаратурных прац на нямецкай мове сталі выданні {{нп5|Конрад Лангэ|К. Лангэ|ru|Ланге, Конрад}} і {{нп5|Франц Фузэ|Ф. Фузэ|de|Franz Fuhse}} (Dürers schriftlicher Nachlass, Halle, 1893) і {{нп5|Эрнст Гейдрых|Э. Гейдрыха|de|Ernst Heidrich}} (Albrecht Dürers schriftlicher Nachlass, Berlin, 1910).

У гістарыяграфіі творчасці мастака ў XIX стагоддзі аформілася два кірункі. Адна частка даследчыкаў (у тым ліку {{нп5|Георг Дэхія|Г. Дэхія|de|Georg Dehio}}, Б. Хендке) лічыла, што ў Германіі не было перыяду Адраджэння, і Дзюрэр і яго сучаснікі ставіліся да мастакоў познай готыкі. Іншыя ([[Генрых Вёльфлін|Г. Вёльфлін]], {{нп5|Вернер Вейсбах|В. Вейсбах|de|Werner Weisbach}}, {{нп5|Конрад Бурдах|К. Бурдах|de|Бурдах, Конрад}}) пачыналі адлік эпохі Адраджэння ў Германіі з канца XV стагоддзя і лічылі Дзюрэра яе прадстаўніком. Г. Вёльфлін у сваёй працы («''Мастацтва Італіі і Германіі эпохі Рэнесансу''») прасачыў на прыкладзе яго творчасці, як складалася нямецкая культурная свядомасць пад ідэямі італьянскага Адраджэння. {{нп5|Эрвін Панофскі|Э. Панофскі|de|Erwin Panofsky}}, наследуючы метаду {{comment|«''утоенага сімвалізму''»|Злучэнні алегарычных іншасказанняў з рэалістычнымі выявамі}}, вывучаў сувязь формы і зместу ў творах мастака. У манаграфіях Э. Флехзіга і В. Вэтцольда асаблівая ўвага навяртаецца на праблемы стаўлення Дзюрэра да Рэфармацыі і сялян{{sfn|Черниенко|2004|с=8—9}}.

Да пяцісотгоддзя з дня нараджэння Альбрэхта Дзюрэра выйшлі ў свет некалькі складанак з артыкуламі пра яго кантакты з сучаснікамі-гуманістамі, уплыў мастака на развіццё еўрапейскага мастацтва, паходжанне яго сям’і. Пад канец XX стагоддзя даследчыкі [[Франц Вінцынгер|Ф. Вінцынгер]], {{нп5|Федзя Анцэлеўскі|Ф. Анцэлеўскі|de|Fedja Anzelewski}}, Э. Ульман рэканструявалі яго жыццё і творчасць, абапіраючыся на дакументы, лісты, аповеды пра сваё жыццё, пакінутыя самім мастаком{{sfn|Черниенко|2004|с=8—10}}. На мяжы стагоддзяў шырокае шыранне атрымала вывучэнне асобных выяўленчых тым, выкарыстоўваных Дзюрэрам<ref>Гл. {{кніга |аўтар= Wimmer K.|загаловак= Albrecht Dürers “Betende Hände” und ihre trivialisierte Rezeption. Untersuchung zur Darstellung von Dürers eingener Hand und die Popularität des Motivs im 20. Jahrhundert. Diss|адказны= Universität Innsbruck|спасылка= |месца= |выдавецтва= |год= 1999|isbn= }}</ref>, у тым ліку з [[гендар]]нага пункту погляду<ref>{{кніга |аўтар= Нистратова Е.|загаловак= Рисунок и гравюра в раннем творчестве Дюрера: 1484—1500: аўтареферат диссертации на соискание учёной степени кандидата искусствоведения: 17.00.04|спасылка= |месца= Москва|выдавецтва= |год= 2006|старонкі=6 }}</ref>.

== Заўвагі ==
{{notelist}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
{{refbegin}}
* {{кніга|аўтар=Бартрум Д.|загаловак= Дюрер |адказны=Пер. с англ|выданне= |месца=М. |выдавецтва=Ниола-Пресс |год =2010|старонак= 96|серыя= Из собрания [[Брытанскі музей|Британского музея]]|isbn= 978-5-366-00421-3|тыраж=3000 |ref=Бартрум}}
* {{кніга|аўтар=[[Аляксандр Мікалаевіч Бенуа|Бенуа А.]] |загаловак= История живописи всех времён и народов |месца=СПб. |выдавецтва=Издательский Дом «Нева» |год =2002|том= 1|старонкі=297—314 |старонак=544|isbn=5-7654-1889-9 |ref=Бенуа }}
* {{кніга|аўтар=Бергер Я. |загаловак=Дюрер |месца=М. |выдавецтва=Арт-Родник|год=2008|старонак= 96|серыя=|isbn=978-5-88896-097-4 |тыраж=3000|ref=Бергер}}
* {{кніга |загаловак = Альбрехт Дюрер. Гравюры|адказны = Пред. А. Боре, прим. А. Боре и С. Бон, пер. с фр. А. Золотовой |месца = М. |выдавецтва = ООО «Магма» |год = 2008 |старонак = 560 |isbn = 978-593428-054-4 |тыраж = 2000 |ref = Боре и Бон}}
* {{кніга|аўтар={{нп5|Марсель Брыён|Брион М.|fr|Marcel Brion}}|загаловак= Дюрер|месца=М. |выдавецтва=Молодая гвардия |год=2006|серыя= Жизнь замечательных людей|isbn = |ref=Брион}}
* {{кніга|аўтар=Дзуффи С.|загаловак=Большой атлас живописи. Изобразительное искусство 1000 лет|адказны=Научный редактор С. И. Козлова|выданне= |месца=М. |выдавецтва=ОЛМА-ПРЕСС|год=2002|том= |старонкі=106—107 |isbn=5-224-03922-3|ref=Дзуффи}}
* {{артыкул|аўтар=Дурус А. |загаловак= Еретик Альбрехт Дюрер и три «безбожных художника»|выданне=Искусство |тып=журнал |год=1937 |том= |нумар=1 |старонкі= |ref=Дурус}}
* {{кніга|аўтар=Зарницкий С.|загаловак= Дюрер|месца =М.|выдавецтва=[[Молодая гвардия (выдавецтва)|Молодая гвардия]] |год =1984|серыя=[[Жизнь замечательных людей]]}}
* {{кніга|аўтар=[[Яўгеній Львовіч Няміроўскі|Немировский Е.]]|загаловак= Мир книги. С древнейших времён до начала XX века |адказны=Рецензенты [[Аляксандр Аляксеевіч Говараў|А. А. Говоров]], Е. А. Динерштейн, [[Віктор Рыгоравіч Уткоў|В. Г. Утков]] |месца=М. |выдавецтва=кніга|год=1986|тыраж=50 000 |ref=Немировский}}
* {{кніга|аўтар=Львов С.|загаловак=Альбрехт Дюрер|месца=М. |выдавецтва=Искусство |год=1984|серыя= Жизнь в искусстве|isbn= |тыраж=}}
* [[Міхаіл Якаўлевіч Лібман|''Либман М. Я.'']] Дюрер и его эпоха: Живопись и графика Германии конца XV и первой половины XVI века: К 500-летию Альбрехта Дюрера, 1471—1971. — М.: [[Искусство (выдавецтва)|Искусство]], 1972 (серыя: [[Из истории мирового искусства]]). — 239 с.
* {{кніга|аўтар=Королёва А.|загаловак=Дюрер |месца=М. |выдавецтва=Олма Пресс|год=2007|старонак= 128|серыя=Галерея гениев|isbn= 5-373-00880-X|ref=Королёва}}
* {{кніга|аўтар=[[Галіна Паўлаўна Матвіеўская|Матвиевская Г.]]|загаловак=Альбрехт Дюрер — учёный. 1471—1528|адказны= Отв. ред. канд. физ.-мат. наук [[Юрый Аляксандравіч Белы|Ю. А. Белый]]; Рецензенты: акад. [[АН УзССР]] [[Уладзімір Пятровіч Шчаглоў|В. П. Щеглов]], д-р физ.-мат. наук [[Барыс Абрамавіч Розенфельд|Б. А. Розенфельд]]; [[Акадэмія навук СССР|Академия наук СССР]]|выданне= |месца=М. |выдавецтва=[[Наука (выдавецтва)|Наука]]|год=1987|старонак= 240, [8]|серыя=[[Научно-биографическая серия|Научно-биографическая литература]]|тыраж= 34 000|ref=Матвиевская}} (в пер.)
* {{кніга|аўтар=Невежина В.|загаловак= Нюрнбергские граверы XVI в|месца= М.|год=1929}}
* {{кніга|аўтар=Нессельштраус Ц.|частка=Литературное наследие Дюрера |загаловак=Дюрер А. Трактаты. Дневники. Письма|адказны= Перевод Нессельштраус Ц.|выданне= |месца=М. |выдавецтва=Искусство |год=1957|том =1|ref=Нессельштраус, Т. 1}}
* {{кніга|аўтар=Нессельштраус Ц.|загаловак=Рисунки Дюрера|месца=М. |выдавецтва=Искусство |год=1966|старонак=160|тыраж=12 000}}
* {{кніга|аўтар=Нессельштраус Ц.|загаловак=Дюрер|месца=М. |выдавецтва=Искусство |год=1961|том=}}
* {{кніга|аўтар=Норберт В.|загаловак=Дюрер |месца=М. |выдавецтва=Арт-Родник|год=2008|старонак = 96|серыя =|isbn=978-5-9794-0107-2|тыраж=3000}}
* {{кніга|аўтар=Сидоров А.|загаловак= Дюрер|выдавецтва= Изогиз|год=1937|ref=Сидоров}}
* {{кніга|аўтар= Черниенко И.|спасылка=http://dlib.rsl.ru/viewer/01002662372#?page=1|загаловак= Германия на рубеже XV-XVI веков: эпоха и её видение в творчестве Альбрехта Дюрера: аўтареферат диссертации на соискание учёной степени кандидата исторических наук: 07.00.03|месца= Пермь|выдавецтва= |год= 2004|ref=Черниенко}}
* {{кніга|аўтар=Anzelewsky F.|загаловак=Albrecht Dürer. Das malerische Werk|выданне=2 |месца=Берлин |выдавецтва= | год=1991|isbn=}}
* {{кніга|аўтар=Bartrum G.|загаловак=Albrecht Dürer and his Legacy|выдавецтва=British Museum Press | год=2002|isbn=0-7141-2633-0}}
* {{кніга|аўтар= Charles V.|загаловак=Dürer |месца=Нью-Йорк |выдавецтва=Parkstone International | год=2011|isbn=978-1-78042-170-4}}
* {{кніга|аўтар=Giesen J.|загаловак=Durers Proportionsstudien in Rahmen der allgemeinen Proportionsentwicklung|месца=Бонн|выдавецтва=|год=1930}}
* {{кніга|аўтар=Heidrich Е.|загаловак=Dürer und die Reformation|месца=Leipzig|выдавецтва=|год=1909}}
* {{кніга |загаловак = The Early Dürer. Ausstellungskataloge des Germanisches Nationalmuseums, Nürnberg |адказны = Ed. by Daniel Hess and Thomas Eser |выдавецтва = Thames & Hudson, Limited |год = 2012 |allpages = 603 |isbn = 9780500970379 |ref = Hess and Eser}}
* {{кніга|аўтар=Keller L.|загаловак= Johann von Staupitz und das Waldensertum|месца=Лейпциг |выдавецтва=Historisches Taschenbuch |год=1885}}
* {{кніга|аўтар=Lippmann F.|загаловак=Zeichnungen von A. Dürer|месца=Берлин |выдавецтва= | год=1887—1905}}
* {{кніга|аўтар=[[Эрвін Панофскі|Panofsky E.]]|загаловак=Durers Kunsttheorie, vornehmlich in ihrem Verhaltnis zu der Kunsttheorie der Italiener|месца=Берлин|выдавецтва=|год=1915}}
* {{кніга|аўтар=Panofsky E.|загаловак=The Life and Art of Albrecht Dürer|выданне=2 |месца=Princeton|выдавецтва=|год=1945 |isbn=0-6910-0303-3}}
* {{кніга|аўтар={{нп5|Морыц Таузінг|Thausing M.|de|Moritz Thausing}}|загаловак=Dürer, Geschiehte seines Lebens und seiner Kunst|выданне=2|месца=Лейпциг|выдавецтва=|год=1884}}
{{refend}}

== Спасылкі ==
{{Навігацыя|Тэма=Альбрэхт Дзюрэр}}
* [http://gravures.ru/photo/albrekht_djurer/6 Сайт о гравюре. Галерея с работами Дюрера в высоком качестве].
* [http://www.artcyclopedia.com/artists/durer_albrecht.html на artcyclopedia.com].
* {{WGA|http://www.wga.hu/frames-e.html?/html/d/durer/index.html}}
* [http://www.abcgallery.com/D/durer/durer.html Albrecht Durer at Olga’s Gallery].
* [http://www.dw-world.de/dw/article/0,,4516196,00.html Дом-музей Альбрэхта Дзюрэра — фотарэпартаж Deutsche Welle].
* [http://kaplyasveta.ru/napolnenie-kartin/akvarelnaya-zhivopis-trevozhnye-i-dramaticheskie-pejzazhi-albrexta-dyurera.html Акварели Альбрехта Дюрера].
* [http://www.art-drawing.ru/gallery/category/1131-duerer-albrecht Дюрер Альбрехт. Картины] [http://www.art-drawing.ru/biographies/brief-biographies/515-duerer-albrecht и биография].
* {{cite web|url = http://germanprints.ru/site/index.php|title = Немецкая гравюра. Альбрехт Дюрер и его учителя|author = {{nobr|Кислых Г. С}}|date = 2013—2014|publisher = ГМИИ им. А. С. Пушкина|accessdate  = 2014-10-17}}

{{Альбрэхт Дзюрэр}}
{{Продкі}}
{{Бібліяінфармацыя}}

{{DEFAULTSORT:Дзюрэр Альбрэхт}}
[[Катэгорыя:Мастакі Адраджэння]]
[[Катэгорыя:Мастакі-партрэтысты Рэнесансу]]
[[Катэгорыя:Гравёры Германіі]]
[[Катэгорыя:Постаці Рэфармацыі]]
[[Катэгорыя:Англіканскія святыя]]
[[Катэгорыя:Паўночнае Адраджэнне]]
[[Катэгорыя:Вучоныя паводле алфавіта]]
[[Катэгорыя:Ваенныя інжынеры]]
[[Катэгорыя:Экслібрысісты]]