Прагляд зыходнага тэксту старонкі Атамная адзінка масы

{{універсальная картка}}
'''Атамная адзінка масы''', ці '''дальтон''' (а.а.м.) — пазасістэмная адзінка вымярэння [[Маса|масы]] [[Малекула|малекул]], [[атам]]аў і [[Элементарная часціца|элементарных часціц]].

Атамная адзінка масы прынята роўнай 1/12 масы [[ізатоп]]а [[вуглярод]]у з [[Масавы лік|масавым лікам]] 12 (<chem>^{12}C</chem>). Роўная <math>1{,}6605387\cdot10^{-27}</math>&nbsp;кг<ref name=":0">[http://femto.com.ua/articles/part_1/0221.html Атомная единица массы] // Физическая энциклопедия.</ref>.

Формула для пераводу значэнняў мас <math>m</math> часціц, выражаных у а.а.м., у адзінку масы [[СІ (міжнародная сістэма адзінак вымярэння)|СІ]]: <math>m</math> (кг) = <math>m</math> (ка.а.м. '')/''<math>N_a</math>(моль<sup>−1</sup>), дзе <math>m</math> (ка.а.м.) — маса часціцы ў кілаатамных адзінках, ''N<sub>A</sub> — [[пастаянная Авагадра]]''.

== Гісторыя ==
Да 1961 года ў [[Фізіка|фізіцы]] за а.а.м. прымалі  <math>\tfrac{1}{16}</math> масы [[ізатоп]]а [[кісларод]]у <chem>^{16}O</chem>, г. зн. 1,65976{{e|&minus;27}} кг, у [[Хімія|хіміі]] — <math>\tfrac{3}{16}</math> сярэдняй атамнай масы прыроднага кіслароду — сумесі трох стабільных ізатопаў <chem>^{16}O</chem> (99,76 %), <chem>^{17}O</chem> (0,04 %,), <chem>^{18}O</chem> (0,20 %). Хімічная а.а.м. была ў 1,000275 разоў большая за фізічную і раўнялася <math>1{,}66022\cdot10^{-27}</math><ref name=":0" /> кг. Сучасная (уніфікаваная) а.а.м. роўная 1,00048 ад ранейшай фізічнай а.а.м.

== Кароткі агляд ==
У а.а.м. выражаецца атамная маса — адноснае значэнне масы атама. Прыродныя [[Хімічны элемент|хімічныя элементы]] складаюцца з сумесі [[ізатоп]]аў, таму за атамную масу элемента прымаюць сярэдняе значэнне мас яго ізатопаў з улікам іх працэнтнага ўтрымання. Кожны ізатоп элемента характарызуецца [[парадкавы нумар элемента|парадкавым нумарам]], ці сумарным лікам [[пратон]]аў, [[Масавы лік|масавым лікам]] (сумарным лікам пратонаў і [[нейтрон]]аў) і атамнай масай, якая выражаецца ў а.а.м. Масавы лік звычайна супадае з атамнай масай ізатопа, акругленай да найбліжэйшага цэлага ліку. Масавы лік і маса [[Атамнае ядро|ядра]], выражаная ў а.а.м., не супадаюць, бо масы пратона і нейтрона не роўныя дакладна 1 а.а.м.

== Сувязь з хімічнымі велічынямі ==

=== Адносная малекулярная маса рэчыва ===
{{main|Адносная малекулярная маса}}

Маса малекулы любога рэчыва роўная суме мас атамаў, якія складаюць гэтую малекулу. Таму малекулярная маса роўная суме адпаведных атамных мас. Таму адноснай малекулярнай масай, ці малекулярнай масай, простага ці складанага рэчыва з’яўляецца маса яго малекулы, выражаная ў а.а.м. 
: <math>M_r = \sum A_r.</math>

=== Колькасць рэчыва ===
{{main|Колькасць рэчыва|Малярная маса}}

Прадукты [[Хімічная рэакцыя|рэакцыі]] павінны ўтрымліваць столькі атамаў кожнага тыпу, сколькі іх было ў [[рэагент]]ах. Таму маса рэчыва ў грамах, пераведзеная ў колькасць [[Моль|молей]], застаецца пастаяннай. Моль любога рэчыва заўсёды ўтрымлівае адну і тую ж колькасць часціц, роўную <math>N = 6{,}02\cdot10^{23}</math><ref>[http://femto.com.ua/articles/part_1/0018.html Авогадро постоянная] // Физическая энциклопедия.</ref>. Маса гэтага ліку часціц, выражаная ў грамах, лікава супадае з малекулярнай масай рэчыва, выражанай у а.а.м. Каб вызначыць лік молей рэчыва, трэба падзяліць масу ўзора ў грамах на малекулярную масу рэчыва ў грамах на моль
: <math>n = \frac{m}{M},</math>
дзе
: <math>M = M_r \cdot 10^{-3}.</math>

== Зноскі ==
{{reflist}}

== Літаратура ==
* {{крыніцы/БелЭн|2к|Атамная адзінка масы}} С. 67.
* {{кніга|аўтар=Болсун А. Н.|загаловак=Краткий словарь физических терминов|адказны=Сост. А. И. Болсун|месца=Мн.|выдавецтва=Вышэйшая школа|год=1979|старонкі=32|старонак=416|тыраж=30&nbsp;000}}{{ref-ru}}
* {{кніга|загаловак=Хімічны слоўнік навучэнца: Дапам. для вучняў|адказны=Б. Н. Качаргін, В. М. Макарэўскі, Л. Я. Гарнастаева, В. С. Аранская|месца=Мн.|выдавецтва=Народная асвета|год=2003|старонкі=42|старонак=287|isbn=985-12-0621-8|тыраж=1000}}
* [http://femto.com.ua/articles/part_1/0221.html Атомная единица массы] // Физическая энциклопедия (в 5 т.) / А. М. Прохоров (ред. кол.). — <abbr>М.</abbr>: Сов. энциклопедия, 1988. — Т. 1. — С. 151—152. — 704 с.

== Спасылкі ==
* [http://goldbook.iupac.org/U06554.html Афіцыйная фармулёўка ІЮПАК]
* [http://physics.nist.gov/cuu/Constants/Table/allascii.txt Fundamental Physical Constants — Complete Listing]{{ref-en}}
* [http://chem21.info/info/7165/ Справочник химика 21, химия и химическая технология]

{{Адзінкі СІ}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Адзінкі вымярэння масы]]
[[Катэгорыя:Асноўныя палажэнні і азначэнні ў хіміі]]
[[Катэгорыя:Атамная фізіка]]
[[Катэгорыя:Фізічныя канстанты]]