Прагляд зыходнага тэксту старонкі Бук лясны

{{Таксон
 | name = Бук лясны
 | image file = Fagus sylvatica 020-2.jpg
 | image title = Fagus sylvatica
 | image descr = Агульны выгляд дрэва ў Старым батанічным садзе горада [[Марбург]]а ([[Германія]])
 | regnum = Расліны
 | parent = Fagus
 | rang = Від
 | latin = Fagus sylvatica
 | author = [[L.]], 1753
 | syn =
 | range map = Fagus sylvatica distribution maps.svg
 | wikispecies = Fagus sylvatica
 | commons = Category:Fagus sylvatica
 | itis = 502590
 | ncbi = 28930
 | eol = 1143547
 | grin = 16557
 | ipni = 305836-2
 | tpl = kew-83891
}}

'''Бук лясны́'''<ref name="Киселевский">{{Крыніцы/Латино-русско-белорусский ботанический словарь|52}}</ref>, або '''Бук еўрапе́йскі''' (''Fágus sylvática'') — вялікае [[Лістападныя расліны|лістападнае]] [[дрэва]], [[біялагічны від|від]] роду {{bt-bellat|Бук|Fagus}} [[Сямейства (біялогія)|сямейства]] {{bt-bellat|Букавыя|Fagaceae}}<ref name="ДПЯ">{{кніга
|аўтар          = Митюков А. Д., Налетько Н. Л., Шамрук С. Г.
|частка         = Бук лесной, или европейский
|загаловак      = Дикорастущие плоды, ягоды и их применение
|месца          = Мн
|выдавецтва     = Ураджай
|год            = 1975
|старонкі       = 33-34
|старонак       = 200
|тыраж          = 130 000
}}</ref>.

[[Арэал]] віду ахоплівае амаль усю [[Заходняя Еўропа|Заходнюю]] і частку [[Усходняя Еўропа|Усходняй Еўропы]]. Бук еўрапейскі — найбольш распаўсюджаны від бука ў Еўропе. Акрамя яго, у Еўропе на невялікай тэрыторыі расце толькі {{bt-bellat||Fagus orientalis}}.

Бук лясны з’яўляецца важнай лесаўтваральнай [[Драўняная парода|пародай]] і характэрным кампанентам [[Шыракалістыя лясы|шыракалістых лясоў]]. Чыстыя букавыя лясы ўтвараюць асобную падзону, якая ў цяперашні час засталася ў асноўным у гарах. У далёкім мінулым букавыя лясы і лясы з перавагай бука займалі значна большую тэрыторыю, яны маюць патрэбу ў ахове, як і звязаныя з імі флора і фаўна. Бук еўрапейскі мае каштоўную [[драўніна|драўніну]], яго [[арэх|арэшкі]] выкарыстоўваюцца ў ежу і на корм свойскім жывёлам. Букавыя дрэвы дажываюць да 500 гадоў, і шматвяковыя дрэвы з’яўляюцца помнікамі прыроды, з імі звязана мноства легенд. Бук еўрапейскі выкарыстоўваецца ў {{нп5|Ландшафтны дызайн|ландшафтным дызайне|ru|Ландшафтный дизайн}}, многія культурныя формы бука еўрапейскага вырошчваюць у [[батанічны сад|батанічных садах]], [[парк]]ах і [[дэндрарый|дэндрарыях]] многіх краін свету.

== Назва ==
У большасці [[Германскія мовы|германскіх моў]] назва бука супадае са словам «кніга» ({{lang-de|Buche / Buch}} — ''бук'' / ''кніга'', {{lang-sv|bok}}, {{lang-no|bok}}, {{lang-da|bog}} — ''бук'' і ''кніга''), англійскае {{lang-en|book}} — ''кніга'' таксама паходзіць ад бука. Ад бука ж паходзіць і назва другой літары [[Кірылічны алфавіт|кірылічнага алфавіта]] — [[Файл:Early_Cyrillic_letter_Buky.svg|30x30пкс]](букы), што значыла ''літары'', адпаведна і сучасная руская назва літар ({{lang-ru|буквы}}). Звязана гэта з тым, што галіны бука, як самага распаўсюджанага дрэва на еўрапейскі кантыненце, ужываліся яе фізічны носьбіт пісьма — на іх пісалі і выразалі знакі, у тым ліку [[руны]]<ref name="sv">{{cite web
 |url         = http://www.lund.se/Naturskolan/Naturskolebladet/Naturskolebladets-arkiv/Boken/
 |title       = Boken
 |publisher   = Lunds kommun
 |access-date  = 2011-02-21
 |lang        = sv
 |archive-url  = https://www.webcitation.org/616VT8jyh?url=http://www.naturskolan.lund.se/blad/blad44.htm
 |archive-date = 21 жніўня 2011
 |url-status     = dead
}}</ref><ref>{{кніга
|аўтар=Гуревич Е. А.
|частка=Руны. Руническое письмо
|загаловак=Словарь средневековой культуры
|спасылка=http://ec-dejavu.ru/r/Runes.html
|адказны=Под общ. ред. А.&nbsp;Я. Гуревича
|месца=М.
|выдавецтва=Российская политическая энциклопедия
|год=2003
|старонкі=425—423
|серыя=Summa culturologiae
|isbn=5824304106
|archive-url=https://web.archive.org/web/20110126134235/http://ec-dejavu.ru/r/Runes.html
|archive-date=26 студзеня 2011
}}</ref>. Як бук еўрапейскі — адзіны прадстаўнік роду на большай частцы тэрыторыі Еўропы, то можна казаць, што гэты від даў назву ўсяму роду, а таксама і ўсяму сямейству.

У Францыі ёсць мноства мясцовых назваў бука еўрапейскага: ''faon, faoug, fau, faug, faux, feux, fay, faye<ref>{{кніга
|аўтар=Gros Adolphe, Désormaux Joseph.
|загаловак=Dictionnaire étymologique des noms de lieu de la Savoie
|спасылка=http://books.google.ru/books?isbn=284206268X
|выдавецтва=La Fontaine de Siloe
|год=2007
|pages=185—186
|isbn=2-84206-268-X}}</ref>, fayard, fayaux, faye, fou, foug, foutey, foux, foyard''<ref>{{cite web
 |url         = http://termesregionauxetnomsdelieux.blogspot.com/2002/03/f.html
 |title       = Termes regionaux et noms delieux. De suisse romande et environs
 |access-date  = 2011-04-27
 |lang        = fr
 |archive-url  = https://web.archive.org/web/20100814181412/http://termesregionauxetnomsdelieux.blogspot.com/2002/03/f.html
 |archive-date = 14 жніўня 2010
 |url-status     = dead
}}</ref>. У паўднёва-ўсходняй Францыі драўніну бука называюць ''fayard'' (ці ''foyard''). Ёсць меркаванне, што ў Сярэднявеччы старафранцузскае слова ''fau'' ператварылася ў {{lang-fr|fayard}} і яно мела яшчэ адно значэнне: «фея, добрая дама»<ref>{{кніга
|аўтар=Mise A Jour.
|загаловак=Les Arbres sacrés comme attributs des Dieux
|частка=3ème Partie. Le Hêtre
|спасылка=http://racines.traditions.free.fr/arbrdic/arbrdic.pdf
|год=2007}}</ref>. У той жа час імя кельцкай багіні [[Фрэя|Фрэі]] азначае «дама» і звязана таксама з {{lang-de|Frau}}. Фрэю атаяснялі з [[Венера (багіня)|Венерай]], яна была багіняй кахання, але таксама ўрадлівасці<ref>{{cite web
 |url         = http://site.yunasdestiny.net/web/index.php?option=com_content&task=view&id=384&Itemid=152
 |title       = Freyja
 |author      = Par Khlada.
 |work        = Yunasdestiny, Magie Benefique et Esoterisme Contemporain
 |publisher   = Yuna Minhaï Dekebat
 |access-date  = 2011-02-21
 |lang        = fr
 |archive-url  = https://www.webcitation.org/65rBmhr8S?url=http://site.yunasdestiny.net/web/index.php?option=com_content
 |archive-date = 2 сакавіка 2012
 |url-status     = dead
}}</ref>. Магчыма, ёсць сувязь бука з [[кельты|кельцкімі]] божаствамі жаночага роду, якіх кельты атаяснялі з дрэвамі.

[[Біялагічны від#Назва віду|Відавы эпітэт]] — ''sylvatica'', ''лясны'' — быў дадзены [[Карл Ліней|Карлам Лінеем]] у яго ''[[Species plantarum]]''<ref>{{кніга
|аўтар=Caroli Linnaei.
|загаловак=Species plantarum, exhibentes plantas rite cognitas, ad genera relatas, cum differentiis specificis, nominibus trivialibus, synonimis selectis, locis natalibus, secundum systema sexuale digestas
|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/linnaeus1753_sp_2.djvu
|месца=Holmiae
|выдавецтва=Impensis Laurentii Salvii
|год=1753
|volume=II
|pages=998
}}</ref>. Другі відавы эпітэт на беларускай мове (''еўрапейскі'') прывязаны да [[арэал]]у віду.

У нямецкай мове бук лясны — {{lang-de|Rotbuche}}, што азначае «чырвоны бук» і звязана з чырвоным адценнем драўніны.

== Батанічнае апісанне ==

=== Знешні выгляд ===
{{Біяфота|Fagus_sylvatica_-_Köhler–s_Medizinal-Pflanzen-060.jpg|left|ш=250|{{Бат.іл.|1}}|color=lightgreen}}

Лістападнае дрэва да 30-50 м вышынёй са стройным калонападобным [[Ствол дрэва|ствалом]] дыяметрам да 1,5 м<ref name="ЖР">{{кніга|загаловак=Жизнь растений|частка=Часть 1. Цветковые растения. Двудольные: магнолииды, ранункулиды, гамамелидиды, кариофиллиды|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/zh_ras5-1.djvu|месца=М.|адказны=Под ред. [[Армен Лявонавіч Тахтаджан|Тахтаджяна А.&nbsp;Л.]]|выдавецтва=Просвещение|год=1980|том=5|старонкі=293—295}}</ref>—2<ref name="Ареал">{{кніга|аўтар=Соколов С. Я., Связева О. А., Кубли В. А.|загаловак=Ареалы деревьев и кустарников СССР|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/area_der_kust_sssr_1977_1.djvu|месца=Л.|выдавецтва=Наука|год=1977|том=1. Тиссовые — Кирказоновые|старонкі=114—115}}</ref> (2,5<ref name="УАА">{{кніга|аўтар=Бекмансуров М. В. и др.|загаловак=Восточноевропейские широколиственные леса: история в голоцене и современность|частка=Кн. 1|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/vost-evrop_shirokol_lesa2004_1_2.djvu|месца=М.
|год=2004}}</ref>{{Стар.|180}}; шматвяковыя дрэвы да 3 м<ref>{{кніга|аўтар=Ullrich Bernd, Kühn Stefan, Kühn Uwe.|загаловак=Unsere 500 ältesten Bäume: Exklusiv aus dem Deutschen Baumarchiv|месца=München|выдавецтва=BLV Buchverlag GmbH & Co. KG|год=2009|isbn=978-3-8354-0376-5}}</ref>), яйкападобнай ці шырокацыліндрычнай, на вяршыне закругленай магутнай [[крона дрэва|кронай]] і больш-менш распасцёртымі, адносна тонкімі [[Галіна (батаніка)|галінамі]]. Агульная архітэктура букавага дрэва, якое імкнецца выцягнуць сваю крону ў шырыню, вызначаецца шырокай формай яго ліставых пласцін<ref name="Кернер1">{{кніга|аўтар=Проф. А. Кернер фон-Марилаун.|загаловак=Жизнь растений|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/kerner1901_zhizn_rastenij_1.djvu|адказны=Пер. с 2-го, вновь перераб. и доп. нем. изд., с библиогр. указ. и ориг. дополнениями А. Генкеля и В. Траншеля, под. ред. засл. проф. {{нп5|Іван Парфенавіч Барадзін|И. П. Бородина|ru|Бородин, Иван Парфеньевич}}|месца=СПб.|выдавецтва=Типо-литография Издательского Т-ва «Просвещение»|год=[1899—1903]|том=I. — Форма и жизнь растений|старонак=776}}</ref>{{Стар.|718}}. Максімальная плошча кроны — 315 м²<ref name="УАА" />{{Стар.|180}}. У лесе ствол прамы і цыліндрычны, крона высока паднятая над зямлёй. Дрэва пачынае пладаносіць у 20—40 (30—50<ref name="ЖР" />) гадоў пры адзіночным стаянні і ў 60-80 гадоў у лесе, дае прырост да 350 гадоў<ref name="ЖР" />. Дажывае да 500<ref name="ЖР" /><ref name="КАИ2">{{кніга|аўтар=Колесников А. И.|загаловак=Декоративная дендрология|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/kolesnikov1974_dekor_dendrol.djvu|выданне=2-е изд|месца=М.|выдавецтва=Лесная промышленность|год=1974|старонкі=492—495|старонак=704}}</ref> і нават да 930<ref name="УАА" />{{Стар.|180}} гадоў, але старыя дрэвы хварэюць {{нп5|грыбныя паразы драўніны|асяродкавай гнілатой|ru|Грибные поражения древесины}}. Па іншых дадзеных, лімітавы ўзрост бука ацэньваецца ў 300 гадоў<ref name="Кернер1" />{{Стар.|723}}.

Маладыя парасткі светла-карычневыя, з белаватымі {{нп5|Чачавічкі|чачавічкамі|ru|Чечевички}}, спачатку {{нп5|Трыхомы|апушаныя|ru|Трихомы}}, пазней голыя, характэрна каленчатыя. Галіны круглыя голыя, чырванавата-шэрыя, з ясна прыкметнымі чачавічкамі, асабліва на больш старых галінах. [[Кара (біялогія)|Кара]] на маладых ствалах шаравата-бурая, на старых шэрая, часта з лускавінкамі, гладкая і тонкая, захоўваецца такой на працягу ўсяго жыцця, што з’яўляецца характэрнай прыкметай гэтага дрэва.

[[Жыццёвая форма раслін|Жыццёвая форма]] па {{нп5|Сістэма жыццёвых формаў Раўнкіера|сістэме Раўнкіера|ru|Система жизненных форм Раункиера}} — фанерафіт, падформа — аднастволавае дрэва. На паўночнай і высотнай мяжы арэала бук можа мець падформу [[куст]]а, што з’яўляецца яго прыстасоўвальнай рэакцыяй на экстрэмальныя ўмовы<ref>{{кніга|загаловак=Лесная энциклопедия в двух томах|частка=Жизненная форма|спасылка=http://forest.geoman.ru/forest/item/f00/s00/e0000314/index.shtml|месца=М.|адказны=Под ред. Воробьёва Г.&nbsp;И|выдавецтва=Сов. энциклопедия|год=1985}}</ref>.

Пасля пашкоджання ствала па розных прычынах, букавае дрэва можа прыняць падформу шматствольнага дрэва. Напрыклад, свойскія жывёлы, якія пасвяцца ў лесе ([[Авечка свойская|авечкі]], [[Каза свойская|козы]]) аб’ядаюць у маладых дрэў бука канцы маладых [[парасткі|парасткаў]] разам з лісцем. Верхняя астатняя частка такога парастка засыхае ля месца раны, а ніжэй застаецца жывой. Нанесеная траўма стымулюе спячыя [[пупышка|пупышкі]], з якіх з’яўляюцца новыя, нават лепш растучыя парасткі. Новыя парасткі на наступны год могуць зноў падвергнуцца нападу жывёл. Калі гэта паўтараецца з года ў год, то такія дрэвы набываюць своеасаблівую форму росту, якая не дазваляе жывёлам далей аб’ядаць іх. Галіны становяцца густымі, а канцы іх цвёрдымі і збліжанымі, і жывёлы не могуць пракрасціся праз створаную «крэпасць» да зялёнага лісця і маладых парасткаў<ref name="Кернер1" />{{Стар.|444—445}}. Часта з такіх аб’едзеных жывёламі маладых дрэўцаў фармуюцца шматствольныя магутныя дрэвы, званыя ў Германіі «пашавымі» букамі ({{lang-de|Weidbuche}} ці {{lang-de2|Hutbuche}}).

=== Каранёвая сістэма ===
{{Біяфота|Ua Uholka Dicke Buche mit Wurzelspinne.jpg|right|ш=270|Камлёвая частка з бачнымі павярхоўнымі каранямі. Вугольска-Шырокалужанскі масіў букавага лесу, Украіна|color=lightgreen}}
[[Корань расліны|Каранёвая сістэма]] магутная, але неглыбокая, без ясна выяўленага стрыжнёвага [[корань расліны|кораня]]<ref name="ЖР" /> (страта стрыжнёвага кораня адбываецца ў дваццацігадовым узросце<ref name="ЭЛХ1">{{кніга|загаловак=Энциклопедия лесного хозяйства: в 2 т|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/enc_les_hoz2006_1.djvu|месца=М.|выдавецтва=ВНИИЛМ|год=2004|том=1|старонкі=74—75|старонак=424|isbn=5-94-737-022-0}}</ref>), з бакавымі каранямі, якія бяруць пачатак коса ўглыб [[глеба|глебы]], і вялікай колькасцю паверхневых каранёў, якія нярэдка абгінаюць сустракаемыя камяні і зрастаюцца паміж сабой. Карані суседніх дрэў у лесе таксама часам зрастаюцца паміж сабой. Дробныя заканчэнні каранёў нярэдка накіраваныя ўверх і шчоткападобна галінуюцца ў пласце мёртвага подсцілу, утвараючы [[мікарыза|мікарызу]]. У старых дрэў часта моцна разрастаюцца каранёвыя лапы, з прычыны чаго ў [[камель|камлёвай]] частцы ствала з’яўляецца жалабковасць<ref name="ЖР" />. Парасткавае аднаўленне ад [[пень|пня]] адбываецца да ўзросту 30 (60) (20—50<ref name="ЭЛХ1" />) гадоў. Па іншых дадзеных, бук добра аднаўляецца пнёвым зараснікам пры дыяметры пня 10 см, але ўжо пры дыяметры 20 см пнёвае аднаўленне рэзка зніжаецца<ref name="ЖР" />. [[Каранёвыя атожылкі|Каранёвых атожылкаў]] не дае. Звілістая форма бука еўрапейскага ({{bt|Fagus sylvatica||f=tortuosa}}) можа размнажацца за кошт каранёвых атожылкаў<ref name="PGH">{{кніга|аўтар=Parent G. H.|загаловак=Les Hêtres tortillards, Fagus sylvatica L. var. tortuosa Pépin, de Lorraine, dans leur contexte européen|спасылка=http://ps.mnhn.lu/ferrantia/publications/ferrantia48.pdf|месца=Luxembourg|выдавецтва=Musee National d'histoire naturelle|год=2006}}</ref>.

=== Пупышкі ===
[[Пупышка|Пупышкі]] да 1,5—2<ref name="НАЛ">{{кніга|аўтар=Новиков А. Л.|загаловак=Определитель деревьев и кустарников в безлистном состоянии|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/novikov1965_opred_der_kust_v_bezlist_sost.djvu|месца=Минск|выдавецтва=Высшая школа|год=1965|старонкі=140─141}}</ref> (3<ref name="ФлораУк"/>) см даўжынёй і 2,5—4 мм таўшчынёй, кветкавыя — значна таўсцей<ref name="НАЛ" />, характэрна верацёнападобныя, доўгазавостраныя; лускі чырвона-бурыя або светла-карычневыя, вострыя, шматлікія, чарапіцава налягаюць, ля верхавіны некалькі {{нп5|трыхомы|апушаныя|ru|Трихомы}}. Бакавыя пупышкі моцна адлеглыя. Лісцю, якое знаходзяцца яшчэ ў пупышцы і распускаецца, характэрная складкавасць. Ад сярэдняй [[Ліст|жылкі]] кожнага ліста адыходзяць вельмі моцныя бакавыя жылкі. Зялёная частка ліста ўтварае паміж збліжанымі бакавымі жылкамі глыбокія зморшчыны, якія ляжаць адна каля адной, накшталт веера. У пачатковай стадыі раскрыцця пупышак бачныя скурыстыя [[прылісткі]], якія пры поўным разгортванні ліста засыхаюць і ападаюць. Гэтыя прылісткі абараняюць далікатную тканку маладых лісточкаў бука ад уздзеяння сонечных прамянёў днём і нізкіх тэмператур у начныя гадзіны<ref name="Кернер1" />{{Стар.|342—344}}. Прылісткі даўгія, вузкія, бурыя<ref name="КАИ2" />. Пупышкі раскрываюцца ва [[Украіна|Украіне]] ва Угольскім масіве Карпат прыкладна 10 красавіка на вышыні 650 метраў над узроўнем мора і 25 красавіка на вышыні 1120 метраў над узроўнем мора<ref name="HFD">{{кніга|аўтар=Hamor F. D., Commarmot B.|загаловак=Natural Forests in the Temperate Zone of Europe — Values and Utilisation. International Conference in Mukachevo, Transcarpathia, Ukraine. October 13—17, 2003|месца=Rakhiv, Carpathian Biosphere Reserve; Birmensdorf, Swiss Federal Research Institute WSL|год=2003}}</ref>{{Стар.|212}}, у раёне [[Бабруйск]]а — у канцы красавіка, у [[Санкт-Пецярбург]]у — у пачатку мая.

=== Лісце ===
[[Ліст]]аразмяшчэнне чарговае, двухраднае, вугал паміж {{нп5|Артастыха|артастыхамі|ru|Ортостиха}} складае 180° ці 120°<ref name="Кернер1" />{{Стар.|406}}. [[Чарашок|Чарашкі]] {{нп5|Трыхомы|апушаныя|ru|Трихомы}}, (0,5) 0,8<ref name="ФСССР" />—1,0 (1,8) см даўжынёй. [[Лісце]] эліптычнае, шыроказавостранае да аснавання і да вяршыні, 4—10<ref name="ФлораУк"/> (15<ref name="ФСССР">{{ФлораСССР|аўтар=Вульф Е. В.|частка=Род 368. Fagus — Бук|том=5|стар=356—359}}</ref>) см даўжынёй, 2,5—7<ref name="ФлораУк"/> (10<ref name="ФСССР" />) см шырынёй, з перыстым жылкаваннем, з пяццю — васьмю<ref name="ЖР" /> парамі бакавых [[жылка|жылак]], па краі слабахвалістае і часам з рэдкімі невялікімі зубцамі, зверху цёмна-зялёнае і бліскучае, знізу святлей і са злёгку прыпаднятымі жылкамі, у маладосці шаўкавіста-апушанае, пазней голае і толькі па краі і жылках знізу прыціснута-апушанае.

Лісце парасткаў са спячых пупышак больш-менш ясна пільчатае<ref name="Кернер2" />{{Стар.|480}}. Лісты, якія толькі што распусціліся, ніколі не бываюць паралельнымі зямлі, а заўсёды стромыя. Гэта другі сродак абароны ад уздзеяння сонца. Шаўкавістае апушанае маладое лісце бука з’яўляецца трэцім сродкам абароны. Шаўкавістыя валасінкі ў бука сядзяць толькі па краях і бакавых жылках, а зялёная мякаць ліста зусім голая. Але паколькі зялёныя часткі ліста закладзены складкамі, а бакавыя жылкі моцна збліжаныя, то сядзячыя на іх валасінкі заходзяць на іншыя жылкі і ўсе паглыбленні зморшчыны аказваюцца пакрытыя імі. Валасінкі абараняюць тканку ліста ад сонца, пакуль яна не адужэе, а затым зморшчыны распраўляюцца, і ліст прымае з адвеснага гарызантальнае становішча. Пасля гэтага валасінкі губляюць значэнне, звычайна ападаюць або застаюцца ў скамечаным выглядзе па жылках<ref name="Кернер1" />{{Стар.|346}}.

{{нп5|Вусцеек|Вусцейкі|ru|Устьице}} размяшчаюцца толькі на ніжняй паверхні лісця са шчыльнасцю 340 пар/мм²<ref>{{кніга|аўтар=Lüttge Ulrich, Kluge Manfred, Bauer Gabriela.|назва=Botanique|pages=416}}</ref>. Максімальная ўдзельная шчыльнасць лісця ў дрэў сярэдняга ўзросту — {{s|875 мг/дм<sup>2</sup>}}. Гэты паказчык характарызуе інтэнсіўнасць [[фотасінтэз]]у расліны. У бука еўрапейскага ён не вельмі высокі, максімальны з драўняных раслін у [[Елка еўрапейская|елкі еўрапейскай]] — {{s|1201 мг/дм<sup>2</sup>}}<ref name="УАА" />{{Стар.|180}}.
{{Фотарадок|Buk edit2.jpg|Fagus sylvatica leaf 2P.jpg|Fagus sylvatica leaf P.jpg|Wik liść buka, Puszcza Wkrzańska SDC17063.JPG|Fagus sylvatica autumn colour.jpg|ш1=96|ш2=206|ш3=81|ш4=173|ш5=83|тэкст=Стадыі развіцця ліста|color=lightgreen}}

Увосень лісце спачатку жоўтае, затым бурае, ападае ў канцы кастрычніка. Час {{нп5|Лістапад, з'ява|лістападу|ru|Листопад}} залежыць ад мясцовых умоў, перш за ўсё ад тэмпературы і вільготнасці паветра. Так, у цяністых сырых лясных цяснінах лісце бука можа заставацца зялёным, у той час як побач, на сухіх пагорках пабурэлая лістота зусім апала<ref name="Кернер1" />{{Стар.|350}}. Лістапад у бука пачынаецца з канцоў галінак і даходзіць да аснавання<ref name="Кернер1" />{{Стар.|354}}. Лісце можа і не апасць, высахшы, яно захоўваецца на працягу зімы, што часцей назіраецца ў маладых дрэў<ref>{{артыкул|мова=fr|аўтар=Nicolini Eric.|загаловак=Approche morfphologique du developpement du hetre (Fagus sylvatica L.)|спасылка=http://tel.archives-ouvertes.fr/docs/00/10/67/51/PDF/Nicolini_1997_These_texte.pdf|месца=Montpellier|выдавецтва=L’université de Montpellier II|год=1997}}</ref>{{Стар.|30}}

=== Суквецці і кветкі ===

Бук еўрапейскі — {{нп5|Раздзел палоў у кветкавых раслін|аднадомная|ru|Разделение полов у цветковых растений}} расліна з раздзельнаполымі [[кветка]]мі<ref name="ДПЯ"/>. [[Суквецце|Суквецці]] з’яўляюцца ў [[ліст|пазухах]] ніжніх лістоў. [[Тычынка]]выя кветкі ў [[суквецце|дыхазіяльных]] [[суквецце|галоўчатых]] суквеццях, якія звісаюць на доўгіх ножках; [[Кветка|калякветнік]] дробны, несамастойны, 2,5—5 мм даўжынёй, варонкападобна-званочкавы, з чатырох — пяці (сямі) лінейных ці лінейна-ланцэтных лісточкаў, зрослых унізе 1,5—2,5 мм даўжынёй<ref name="ФСССР" />, яны звычайна перавышаюць 1—2,25 мм даўжынёй<ref name="ФСССР" />, па краі звычайна з белымі валасінкамі; тычынкі ў ліку чатырох (дзесяці<ref name="ЖР" />) — пятнаццаці<ref name="ФлораУк" /> (дваццаці<ref name="ЖР" />), 3—8 (10) мм даўжынёй, 0,25—0,5 мм шырынёй<ref name="ФСССР" />, заканчваюцца на рознай вышыні, перавышаючы даўжыню калякветніка; маецца {{нп5|Рудыментарныя органы|рудыментарны|ru|Рудиментарные органы}} [[песцік]]<ref name="ФлораУк"/>; [[пылок|пылковыя зёрны]] вельмі буйныя, эліптычныя<ref name="Кернер2">{{кніга|аўтар=[[Антон Кернер|Проф. А. Кернер фон-Марилаун]].|загаловак=Жизнь растений|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/kerner1901_zhizn_rastenij_2.djvu|адказны=Пер. (с разрешения издателей оригинала) со 2-го вновь перераб. и доп. нем. изд., с библиогр. указ. и ориг. дополнениями А.&nbsp;Генкеля и В.&nbsp;Траншеля, под ред. засл. проф. И.&nbsp;П. Бородина|месца=СПб.|выдавецтва=Типо-литография Издательского Т-ва «Просвещение»|год=[1899—1903]|том=II. — История растений}}</ref>{{Стар.|92}}, з камернымі по́рамі і трыма вельмі вузкімі падоўжнымі<ref name="Кернер2" />{{Стар.|93}} бароздкамі. {{нп5|Ветраапыляльныя кветкі|Ветраапыляльная расліна|ru|Ветроопыляемые цветки}}. [[Пылок]] цяжкі і распаўсюджваецца на невялікую ў гарызантальным кірунку адлегласць. Бук ставіцца да квазірэгіянальных драўняных раслін, пылок якіх пераносіцца на адлегласць, якая вымяраецца кіламетрамі і дзясяткамі кіламетраў, у адрозненне ад рэгіянальных, пылок якіх пераносіцца на адлегласць, якая вымяраецца дзясяткамі і сотнямі кіламетраў<ref name="УАА" /><ref>{{кніга|аўтар=Гричук В. П.|загаловак=История флоры и растительности Русской равнины в плейстоцене|месца=М.|выдавецтва=Наука|год=1989}}</ref>{{Стар.|91}}.

Песцікавыя кветкі ў дзвюхкветкавым (у выніку [[Рэдукцыя (біялогія)|рэдукцыі]] сярэдняй кветкі) дыхазіяльным суквецці, з 3-5-лопасцевым (6-лопасцевым<ref name="ЖР" />) калякветнікам, які зрастаецца з ніжняй трохгнёздавай [[завязь|завяззю]], якая мае па дзве {{нп5|семязародак|семяпупышкі|ru|Семязачаток}} ў кожным гняздзе, з трыма падоўжанымі валасістымі [[слупок|слупкамі]] і трохлопасцевымі [[лычык]]амі, сабраны па 2—3 (4) і акружаны чатырохлопасцевай абгорткай ([[плюска]]й), якая сядзіць на ножцы. Плюска мае форму скрыні<ref name="Кернер2" />{{Стар.|405}}, з чатырма ці трыма (у выпадку рэдукцыі двух кветак) створкамі, пакрыта звонку мяккімі шыпамі<ref name="Кернер2" />{{Стар.|405}} і пакрыта шылападобнымі лісточкамі 3—10 мм даўжынёй, да моманту паспявання пладоў разрастаецца і становіцца драўнянай. Ножка плюскі прыціснута-апушаная, 0,8-1,8 см даўжынёй. Квітнее ў красавіку — маі<ref name="ДПЯ"/>, адначасова з распусканнем лісця.

Зародкі мужчынскіх суквеццяў закладваюцца летам папярэдняга цвіцення года, зародкі жаночых — значна пазней. Вялікая колькасць зародкаў закладваецца пры працяглым сухім і цёплым надвор’і. Для нармальнага фарміравання жаночых суквеццяў бук мае патрэбу ў нізкіх тэмпературах зімой (мінімум некалькі сотняў гадзін). Дыферэнцыяцыя суквеццяў адбываецца толькі вясной, пасля ўстанаўлення ўстойлівых станоўчых тэмператур<ref name="ЖР" />.

[[Меданосы|Меданос]] і [[Пярга|перганос]]<ref>{{кніга|загаловак=Растительные ресурсы СССР|частка=Цветковые растения, их химический состав, использование; семейства Magnoliaceae — Limoniaceae|спасылка= http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/rastit_resursy_sssr_1984_1.djvu|адказны=Под ред. Фёдорова Ал. А.|месца=Л.|выдавецтва=Наука|год=1984|старонкі=142—143}}</ref><ref name="Абрикосов">{{кніга|аўтар=Абрикосов Х. Н. и др.|частка=Бук|загаловак=Словарь-справочник пчеловода|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/slovarj-sprav_pchelovoda_1955.djvu|адказны=Научн. редакторы: проф. Губин А. Ф. и др.; сост. Федосов Н. Ф.|месца=М.|выдавецтва=Сельхозгиз|год=1955|старонкі=36}}</ref>.

[[Формула кветкі]]: {{Nobr|[[Файл:Male black symbol.svg|12px]]<math>\ast P_{(4-6)} \; A_{8-12} \; G_0</math>}} и {{Nobr|[[Файл:Venus symbol.svg|15px]]<math>\ast P_6 \; A_0 \; G_{(\underline3)}</math>}}<ref name="Barabanov">{{кніга|аўтар=Барабанов Е. И.|загаловак=Ботаника: учебник для студ. высш. учеб. заведений|месца=М.|выдавецтва=Издат. центр «Академия»|год=2006|старонкі=254|isbn=5-7695-2656-4}}</ref>.

=== Плады ===
{{main|Букавыя арэшкі}}
[[Плод|Плады]] — трохграневыя [[Букавыя арэшкі|арэхі]] з вострымі (амаль да кораткакрылатых) рэбрамі, 1—1,6<ref name="ФлораУк"/> (2) см даўжынёй, роўныя па даўжыні лопасцям плюскі або карацей яе, з тонкай, дравяністай, карычневай, бліскучай абалонкай, з матавай трохкутнай пляцоўкай, большай часткай па два, радзей па чатыры ў плюсцы, якая восенню падчас лістападу рэпаецца на чатыры (ці тры) долi не зусім данізу. У кожным арэху па 1-2 [[насенне|семені]]. {{нп5|Зародак, батаніка|Зародак|ru|Зародыш (ботаника)}} са складкавымі тлустымі [[семядоля]]мі, якія змяшчаюць да 50 % алею. Спеюць у канцы верасня<ref name="ДПЯ"/> (кастрычніку<ref name="ЖР" />) і абсыпаюцца з кастрычніка па лістапад, усходжасць 70 (60-95)% захоўваецца да вясны наступнага года<ref name="ДиК" />. Багатыя ўраджаі арэшкаў паўтараюцца праз 3—5<ref name="ДревСССР">{{кніга|загаловак=Древесные породы мира|частка=Древесные породы СССР|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/drev_porody_mira_1982_3.djvu|месца=М.|адказны=Под ред. Калуцкого К.&nbsp;К.|выдавецтва=Лес. пром-сть|год=1982|том=3|старонкі=99—100}}</ref> гадоў, па іншых дадзеных — праз 10-12 гадоў<ref>{{кніга|аўтар=Заборовский Е. П.|загаловак=Лесные культуры|месца=М.|выдавецтва=Гослестехиздат|год=1938}}</ref>. Маса 1000 арэшкаў, у сярэднім, па адных дадзеных 180<ref name="ДревСССР" /> па іншых — 275 г<ref name="УАА" />{{Стар.|194}}, па трэціх — 200<ref name="Дендр">{{кніга|аўтар=Абаимов В. Ф.|загаловак=Дендрология|спасылка=http://www.academia-moscow.ru/off-line/_books/fragment_18581.pdf|месца=М.|выдавецтва=Издат. центр «Академия»|год=2009|старонкі=22|старонак=368|isbn=978-5-7695-4967-0}}{{Недаступная спасылка}}</ref>, максімальная — па адных дадзеных 300<ref name="УАА" />{{Стар.|180}}, па іншых — 350 г<ref name="Дендр" />. Максімальная прадуктыўнасць дрэва — {{s|80 000}} штук насення<ref name="УАА" />{{Стар.|195}}. Букавыя дрэвы ў Вінніцкай вобласці даюць да {{s|25 000 кг}} арэшкаў на адзін гектар (дадзеныя на 1953 год)<ref name="ЖивотСССР4">{{кніга|загаловак=Животный мир СССР|частка=Лесная зона|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/zhiv_mir_sssr1953_4.djvu|месца=М.—Л.|выдавецтва=Изд-во [[Акадэмія навук СССР|АН СССР]]|адказны=Сост. Арнольди Л. В. и др.; гл. ред. Павловский Е. Н.|год=1953|том=4}}</ref>.

Размнажэнне насеннае, вельмі рэдка бывае [[Вегетатыўнае размнажэнне|вегетатыўным]]. {{нп5|Дыяспаралогія|Заахор|ru|Диаспорология}}.
{{Фотарадок|Fagus sylvatica flower kz1.jpg|Fagus sylvatica bukva plod Botvrt PMF Zg 0509.jpg|Beukenootjes vrucht closeup.jpg|FagusSylvNuts.jpg|Fagus sylvatica semina.jpg|ш1=130|ш2=139|ш3=136|ш4=137|ш5=158|тэкст=Злева направа: жаночыя і мужчынскія [[каташкі]], няспелыя плады, спелы плод, растрэсканыя плады, арэхі і насенне|color=lightgreen}}

=== Усходы ===
{{Біяфота|Beech seedling 2.JPG|ш=250|right|Праростак бука|color=lightgreen}}
{{Біяфота|Siew fagus.jpg|ш=250|right|Сеянец бука|color=lightgreen}}
У натуральных умовах насенне прарастае ў сакавіку — красавіку, калі сярэднясутачная тэмпература стане 8—10&nbsp;°C<ref name="ЖР" />. Пры восеньскім пасеве ўсходы з’яўляюцца на наступны год рана вясной; пры вясновым — праз 3—6 тыдняў. У неспрыяльных для прарастання ўмовах насенне здольнае да змушанага спакою да другой вясны<ref name="УАА" />{{Стар.|197}}. {{нп5|Праростак|Сеянцы|ru|Проросток}} бука могуць прыжывацца ў лесе сярод суцэльнага травянога покрыва<ref name="УАА" />{{Стар.|197}}. Больш за тое, у першы год яны маюць патрэбу ў зацяненні, якое ёсць у натуральных умовах. Усходы маюць надземныя семядолі: супратыўныя, з месцамі, пупышкападобна-круглявыя, буйныя, 15—25 мм даўжынёй і 30—40 мм шырынёй, па краі хвалістыя, складкавыя, тоўстыя, з верхняга боку зялёныя, з ніжняга — белыя. Першаснае лісце авальна-яйкападобнае, на кароткіх хвосціках, па краі хваліста-выемкава-зубчастае, расніцавае<ref>{{кніга|аўтар=Чепик Ф. А.|загаловак=Определитель деревьев и кустарников: Учебное пособие для техникумов|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/chepik1985_opred_der_kust.djvu|месца=М.|выдавецтва=Агропромиздат|год=1985}}</ref>{{Стар.|159}}. Хутка развіваюць стрыжнёвы корань даўжынёй {{s|20—30 см}}<ref name="ЖР" />. У першы год сеянцы дасягаюць вышыні 10—20 см, выходзяць з травянога покрыва на пяты — шосты год<ref name="УАА" />{{Стар.|197}}. Спачатку растуць павольна, найбольш хутка ва ўзросце сарака-шасцідзесяці (васьмідзесяці<ref name="ЖР" />) гадоў, затым прырост адбываецца за кошт патаўшчэння ствала і развіцця кроны.

Насенне характарызуецца моцным экзагенным і глыбокім фізіялагічным {{нп5|эмбрыянальная дыяпаўза|спакоем|ru|Эмбриональная диапауза}}. Прарастанню насення бука перашкаджае фізіялагічны механізм тармажэння, нават пасля вызвалення ад абалонкі яны набываюць здольнасць прарастаць толькі пасля досыць працяглай {{нп5|Стратыфікацыя, батаніка|стратыфікацыі|ru|Стратификация (ботаника)}} пры тэмпературы 1-5&nbsp;°C (оптымум 3&nbsp;°C) на працягу 3-5 месяцаў. Аднак і пры стратыфікацыі прарастанне насення вельмі расцягнута. Прарастанню пазбаўленага каляплодніка насення і ізаляваных зародкаў спрыяе апрацоўка растворам [[гіберэліны|гіберолавай кіслаты]] {{s|(100 мг/л)}}; слабей дзейнічае апрацоўка растворам [[Цытакініны|кінетына]] {{s|(100 мг/л)}} ці {{нп5|Тыямачавіна|тыямачавіны|ru|Тиомочевина}} {{s|(7,5 г/л)}}<ref>{{кніга|аўтар=Николаева М. Г., Разумова М. В, Гладкова В. Н.|загаловак=Справочник по проращиванию покоящихся семян|спасылка=http://flower.onego.ru/agro/seeds31.html|месца=Л.|выдавецтва=Наука, Лен. отд.|адказны=Отв. ред. Данилова М. Ф.|год=1985}}</ref>. Б. Сушка і А. Клучынска<ref>{{кніга|аўтар=Suszka В., Kluczynska A.|загаловак=Seedling emergence of stored beech (Fagus silvatica L.) seed chilled without medium at a controlled hydration level and pregerminated in cold-moist condition|выдавецтва=Arbor, kor.|год=1980|volume=25|pages=231—255}}</ref> рэкамендуюць пасля збору насення высушваць іх пры тэмпературы не вышэй 15—20&nbsp;°C, захоўваць на холадзе; стратыфікацыю праводзіць так: намочваць да вільготнасці 31 % на працягу 1,5—2,5 месяцаў да з’яўлення 10 % праросткаў, затым высейваць і вытрымліваць пры тэмпературы 3&nbsp;°C на працягу 0,5—1 месяца ва ўмовах высокай вільготнасці [[Субстрат (біялогія)|субстрата]], пасля чаго прарошчваць пры тэмпературы 20&nbsp;°C.

== Распаўсюджанне і экалогія ==

{{Біяфота|Bøkeskogen i Levanger.jpg|ш=250|right|Самы паўночны букавы лес у свеце знаходзіцца ў [[Нарвегія|Нарвегіі]] ў [[Левангер]]ы, правінцыя [[Нур-Трондэлаг]]|color=lightgreen}}

=== Арэал ===
{{See also|Букавая мяжа}}
У [[Еўропа|Еўропе]] [[арэал]] віду ахоплівае<ref>Паводле [[Germplasm Resources Information Network|GRIN]]; гл. картку расліны.</ref>:
* [[Паўночная Еўропа|Паўночную Еўропу]]: [[Данія]] (поўдзень)<ref name="sensag" />, [[Нарвегія]] (поўдзень)<ref name="sensag" />, [[Швецыя]] (поўдзень)<ref name="sensag">{{cite web|url=http://dictionary.sensagent.com/Fagus_sylvatica/en-en/|title=Fagus sylvatica: definition of Fagus sylvatica|work=dictionary.sensagent.com|publisher=sensagent|access-date=2011-01-28|lang=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305005853/http://dictionary.sensagent.com/Fagus_sylvatica/en-en/|archive-date=5 сакавіка 2016|url-status=dead}}</ref>, [[Вялікабрытанія]] ([[Англія]]);
* [[Цэнтральная Еўропа|Цэнтральную Еўропу]]: [[Аўстрыя]], [[Бельгія]], [[Чэхія]], [[Славакія]], [[Германія]], [[Венгрыя]], [[Нідэрланды]], [[Польшча]], [[Славенія]], [[Швейцарыя]];
* [[Паўднёвая Еўропа|Паўднёвую Еўропу]]: [[Албанія]], [[Балгарыя]], [[Харватыя]], [[Чарнагорыя]], [[Сербія]], [[Паўночная Македонія]], паўночная [[Грэцыя]], [[Італія]] (поўнач і цэнтр<ref name="sensag" />, у тым ліку [[Сіцылія]]), [[Боснія і Герцагавіна]], [[Румынія]], [[Францыя]] (у тым ліку [[Корсіка]]), [[Люксембург]], [[Іспанія]], паўночная [[Партугалія]]<ref name="sensag" />, паўночна-заходняя [[Турцыя]];
* [[Усходняя Еўропа]]: [[Украіна]] ([[Карпаты]], горы [[Крым]]а, [[Івана-Франкоўская вобласць|Івана-Франкоўская]], [[Львоўская вобласць|Львоўская]], [[Ровенская вобласць|Ровенская]], [[Цярнопальская вобласць|Цярнопальская]], [[Хмяльніцкая вобласць|Хмяльніцкая]], [[Вінніцкая вобласць|Вінніцкая]] вобласці)<ref name="ФлораУк">{{кніга|аўтар=Котов М. І.|загаловак=Флора УРСР|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/flora_ursr1952_4.djvu|месца=Київ|выдавецтва=Видавництво Академії Наук Української РСР|мова=uk|год=1952|том=IV|старонкі=118—121}}</ref><ref>{{артыкул|мова=uk|аўтар=В. І. Білоус.|загаловак=Географічно-кліматичні екотипи бука, ялиці та ялини в лісах України
|спасылка=http://archive.nbuv.gov.ua/portal/natural/lglpdp/2003_28/6_Bilous_LG_28.pdf|выданне=Лісове господарство, лісова, паперова і деревообробна промисловість|тып=журнал|год=2003|месца=Львів: УкрДЛТУ|нумар=28|старонкі=6—11}}</ref>, [[Малдова]] (паўночна-заходнія [[Кодры]])<ref>{{кніга|аўтар=Гейдеман Т. С.|загаловак=Определитель высших растений Молдавской ССР|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/geideman1975_opred_rast_moldav.djvu|выдавецтва=Штиинца|месца=Кишинёв|год=1975|старонкі=127}}</ref>, [[Калінінградская вобласць]], [[Ленінградская вобласць]] (наваколлі [[Санкт-Пецярбург]]а, станцыя {{нп5|Мажайская||ru|Можайская}})<ref>{{кніга|аўтар=Миняев Н. А., Орлова Н. И., Шмидт В. М.|загаловак=Определитель высших растений северо-запада европейской части РСФСР (Ленинградская, Псковская и Новгородская области)|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/minjaev1981_opr_rast_sz.djvu|выданне=Изд-во ЛГУ|месца=Л.|год=1981|старонкі=142}}</ref>.

Від апісаны з [[Заходняя Еўропа|Заходняй Еўропы]].

[[Інтрадукцыя|інтрадукаваны]] на тэрыторыях:
* [[Паўночная Амерыка]] ([[Мэн (штат)|Мэн]], [[Мэрыленд]], [[Масачусетс]], [[Нью-Ёрк (штат)|Нью-Ёрк]], [[Агая]], [[Род-Айленд]], [[Юта]])<ref>{{cite web|url=http://rbg-web2.rbge.org.uk/cgi-bin/nph-readbtree.pl/names88?ETI=Fagus|title=Living Collections search results|work=Royal Botanic Garden Edinburgh|publisher=Denver Botanic Gardens|access-date=2011-04-11|lang=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20220630064304/http://rbg-web2.rbge.org.uk/cgi-bin/nph-readbtree.pl/names88?ETI=Fagus|archive-date=30 чэрвеня 2022|url-status=dead}}</ref>;
* Вялікабрытанія ([[Паўночная Ірландыя]], [[Шатландыя]]).
{{Біяфота|Bluebells Micheldever Woods.jpg|ш=250|left|{{нп5|Гіяцынтавы лес|Гіяцынтавы букавы лес|en|Bluebell wood}} у [[Хэмпшыр]]ы|color=lightgreen}}
У адносінах да вільгаці бук еўрапейскі — [[Мезафіты|мезафіт]]. Узровень ападкаў у раўнінных месцах росту бука не менш за 500 мм, у гарах больш, да 1000—1700 мм. У адносінах да тэмпературы — [[мезатэрмы|мезатэрм]]. Вясновыя замаразкі ў 2-5° забіваюць усходы і маладую лістоту<ref name="Ареал" />. Абсалютны тэмпературны мінімум ад −25 ° да −35&nbsp;°C, але доўгае ўздзеянне нізкіх тэмператур (ад −13° да −23&nbsp;°C) выклікае ў яго парэпанне ствала і адыходжанне кары<ref name="ЖР" />. Маразы да −40&nbsp;°C у лютым і да −33&nbsp;°C у сакавіку, асабліва пры вялікім ваганні тэмпературы на працягу сутак, выклікаюць масавую гібель дрэў<ref name="Ареал" />.
{{Біяфота|Beech forest male karpaty 01.jpg|ш=250|left|Букавы лес у [[Малыя Карпаты|Малых Карпатах]], Славакія|color=lightgreen}}
Бук еўрапейскі з’яўляецца характэрным кампанентам [[шыракалістыя лясы|шыракалістых лясоў]], утварае чыстыя і [[змешаны лес|змешаныя лясы]] з відамі [[дуб]]а, [[клён]]а, [[граб]]а, [[ліпа|ліпы]], [[ясень|ясеня]], [[бяроза|бярозы]], [[вольха|вольхі]] і іншых ліставых дрэў, ва ўмовах марскога клімату ў гарах бук нярэдка ўтварае верхнюю мяжу распаўсюджвання драўнянай расліннасці, звычайна ж на вялікіх вышынях з букам пачынаюць перамяжоўвацца розныя віды [[піхта|піхты]], [[елка|елкі]] і іншых [[хвойныя|хвойных]] дрэў, паступова выцясняючы яго. У зоне змешаных лясоў у заходняй частцы свайго арэала і на паўднёвых схілах гор букавыя лясы, на змену з іглічнымі, займаюць больш багатыя [[Вапняк|вапнавыя]] глебы. Найлепшага развіцця букавыя лясы дасягаюць у гарах на спрыяльных глебах.

Заходняя мяжа арэала абмяжоўваецца беднымі глебамі [[Прыатлантычная нізіна|прыатлантычнага ўзбярэжжа]], дзе бук перастае дамінаваць. У цэнтральнай частцы [[Заходняя Еўропа|Заходняй Еўропы]], на [[Верхнярэйнская нізіна|Верхнярэйнскай нізіне]], у міжрэччы [[Заале|Зале]] і [[Эльба|Эльбы]], у Сярэдняй Чэхіі і Паўднёвай [[Маравія|Маравіі]] яго распаўсюджванню перашкаджае засушлівы клімат<ref name="ВГ">
{{кніга|аўтар=Вальтер Г.|загаловак=Растительность земного шара. Эколого-физиологическая характеристика|частка=Леса умеренной зоны|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/walter1974_rastit_zemn_shara_2.djvu|месца=М.|том=II|выдавецтва=Прогресс|год=1974}}</ref>{{Стар.|235—236}}. У Румыніі бук еўрапейскі расце ў Карпатах, [[Заходнія Румынскія горы|Заходне-Румынскіх гарах]], перадгор’ях Карпат і на [[Трансільванскае плато|Трансільванскім плато]]. Ён сустракаецца асобнымі дрэвамі і невялікімі групамі на [[Трансільванская раўніна|Трансільванскай раўніне]] і ў [[Мунтэнія|Мунтэніі]]. За межамі суцэльнага арэалу сустракаецца ў выглядзе астравоў, у [[Алтэнія|Алтэніі]]: лес Быковец (каля [[Краёва|Краёвы]]), лес Старміна ({{нп5|Хінова||ro|Hinova, Mehedinți}}, [[Драбета-Турну-Северын]]), лес у раёне горада Брабова; у [[Дабруджа|Дабруджы]]: лес Валя Фагілор у Лункавіцы ({{нп5|Мэчын||ro|Măcin}}), лес у [[Тулча|Тулчы]]<ref>
{{кніга|загаловак=Flora republicii populare Române|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/flora_romanicae_1952_01.djvu|месца=Bucuresti|адказны=Redactor Traian Sâvulesku|выдавецтва=Editura Academiei republicii populare Române|год=1952|volume=I|pages=220—223}}</ref>.

У Вялікабрытаніі заходняя мяжа натуральнага арэала праходзіць па тэрыторыі рэзервата прыроды «{{нп5|Кум-Клідах||en|Cwm Clydach National Nature Reserve}}», які знаходзіцца на паўднёвым беразе цясніны, утворанай аднайменнай ракой<ref>{{cite web|url=http://www.ccw.gov.uk/landscape--wildlife/protecting-our-landscape/special-landscapes--sites/protected-landscapes/national-nature-reserves/cwm-clydach.aspx|title=Cwm Clydach|work=Countryside Council for Wales|publisher=Countryside Council for Wales Landscape & wildlife|access-date=2011-04-07|lang=en|archive-url=https://www.webcitation.org/65rBpMIYs?url=http://www.ccw.gov.uk/Splash.aspx|archive-date=2 сакавіка 2012|url-status=x}}</ref>.

Паўночная і ўсходняя мяжа арэала вызначаецца кліматычнымі ўмовамі. Бук еўрапейскі не вытрымлівае скарачэння перыяду вегетацыі менш як да пяці месяцаў і паніжэння сярэдняй тэмпературы студзеня ніжэй −5&nbsp;°C. У Калінінградскай вобласці бук еўрапейскі захаваўся асобнымі ўчасткамі на [[Балтыйская каса|Балтыйскай касе]], у межах Вармійскага ўзвышша, у ваколіцах горада [[Ладушкін]]а, на Самбійскім марэнным плато<ref name="КБЛ">{{cite web|url=http://www.prinas.org/article/1564|title=Клинцовский буковый лес|date=2008-10-26|work=Экологический портал «Природное наследие»|access-date=2011-02-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20110618022346/http://prinas.org/article/1564|archive-date=18 чэрвеня 2011|url-status=dead}}</ref>. У [[Ленінградская вобласць|Ленінградскай вобласці]] сустракаецца на невялікім участку ў змешаным лесе ў выглядзе [[куст]]оў або невялікіх шматствольных дрэў 6-8 м вышынёй, якія размнажаюцца вегетатыўна<ref>{{артыкул|аўтар=Чернявский В.|загаловак=Буки для ландшафтного дизайна|спасылка=http://sadisibiri.hop.ru/buk.html|выданне=Садовод|тып=часопіс|год=2010|нумар=47|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305060522/http://sadisibiri.hop.ru/buk.html|archive-date=5 сакавіка 2016}}</ref>.

Розныя крыніцы<ref name="ДПЯ"/><ref name="ДиК" /><ref name="ДревСССР" /> паказваюць вырастанне бука еўрапейскага ў [[Беларусь|Беларусі]], як расліны, інтрадукаванай у XIX стагоддзі, якая сустракаецца ў заходняй частцы краіны<ref name="ДПЯ"/>, але ў «Флоры СССР» гэтая краіна для арэала бука не прыводзіцца, не ўваходзіць ён і ў спіс раслін Беларусі, створаны Цэнтральным Батанічным садам НАН Беларусі<ref>{{cite web|url=http://hbc.bas-net.by/plantae/rus/|title=Растения Белоруссии|date=2007-08-23|publisher=Гербарий ЦБС НАН Беларуси MSKH|access-date=2011-02-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20120313230843/http://hbc.bas-net.by/plantae/rus/|archive-date=13 сакавіка 2012|url-status=dead}}</ref>. Паўночна-ўсходняя мяжа арэала праходзіць па тэрыторыі Польшчы: ад Калінінграда на поўдзень да [[Лідзбарк Варміньскі|Лідзбарка Варміньскага]], праз [[Ольштын]], [[Брадніца|Брадніцу]] на захад да [[Хелмна]], [[Быдгашч]]а, вакол [[Вангровец|Вангроўца]], робіць круг на захадзе праз [[Познань]], [[Гродзіск Мазавецкі]], [[Лешна (Польшча)|Лешна]], затым ідзе на ўсход да [[Каліш]]а, [[Лодзь|Лодзі]], [[Скернявіцы|Скернявіцаў]], паварочвае да [[Рава Мазавецка|Равы Мазавецкай]], [[Апочна]], [[Радам]]а, праходзіць затым праз Казімеж, [[Люблін]], [[Хелм]], крута паварочвае на поўдзень да [[Замасць|Замасці]], [[Тамашаў Любэльскі|Тамашава Любэльскага]] і мяжы Польшчы<ref>{{cite web|url=http://www.encyklopedia.lasypolskie.pl/doku.php?id=b:buk-pospolity|title=Buk pospolity|work=Lasypolskie.pl|publisher=Otwarta Encyklopedia Leśna|access-date=2011-03-16|lang=pl|archive-url=https://web.archive.org/web/20111019213824/http://www.wiki.lasypolskie.pl/doku.php?id=b:buk-pospolity|archive-date=19 кастрычніка 2011|url-status=dead}}</ref>. Зона распаўсюджвання даходзіць на ўсход да [[Паўднёвы бераг Крыма|паўднёвага берага Крыма]]<ref name="ДиК">{{ДзікСССР|аўтар=Соколов С. Я., Стратонович А. И.|частка=Род 2. Fagus — Бук|том=2|стар=397—400}}</ref>. У [[Крым]]е, акрамя бука еўрапейскага, расце {{bt-bellat|бук усходні|Fagus orientalis}}, па [[Марфалогія раслін|марфалагічных]] прыкметах і экалогіі вельмі блізкі буку еўрапейскаму, а таксама гібрыд, які ўтварыўся паміж імі, — бук крымскі<ref>{{кніга|загаловак=Лесная энциклопедия в двух томах|частка=Буковые леса|спасылка=http://forest.geoman.ru/forest/item/f00/s00/e0000314/index.shtml|месца=М.|адказны=Под ред. Воробьёва Г.&nbsp;И|выдавецтва=Сов. энциклопедия|год=1985}}</ref>. Гэты ж гібрыд расце і на Балканскім паўвостраве, у месцах сутыкнення двух відаў бука, як гэта мае месца ў Балгарыі<ref>{{cite web|url=http://www.naturalist.if.ua/?p=3730|title=Буковые леса Крыма|author=Заморока А. М.|date=2010-10-03|work=Станіславівський Натураліст|publisher=Андрій М. Заморока|access-date=2011-02-21|lang=uk|archive-url=https://web.archive.org/web/20131102113108/http://www.naturalist.if.ua/?p=3730|archive-date=2 лістапада 2013|url-status=dead}}</ref>. У Турцыі бук еўрапейскі расце ў памежных з Балгарыяй абласцях і ўздоўж Чарнаморскага ўзбярэжжа, перамяжоўваючыся з букам усходнім і выцясняючыся ім на ўсход<ref>{{артыкул|мова=tr|аўтар=Duran Aydınözu|загаловак=Avrupa Kayını (Fagus sylvatica)’nın yıldız (Istranca) Dağlarındaki Yeni Yayılış Alanları|спасылка=http://www.kefdergi.com/pdf/18_2/18_2_21.pdf|выданне=Kastamonu Eğitim Dergisi|тып=Журнал|месца=Kastamonu|выдавецтва=Kastamonu Üniversitesi|год=2010|выпуск=18|нумар=2|archive-url=https://web.archive.org/web/20160305005434/http://www.kefdergi.com/pdf/18_2/18_2_21.pdf|archive-date=5 сакавіка 2016}}</ref>.

Ва Украіне бук еўрапейскі расце пераважна ў Карпатах. Ніжняя мяжа яго распаўсюджвання ва ўкраінскіх Карпатах праходзіць у кірунку: [[Ужгарад]], [[Мукачава]], [[Вынаградзіў]], [[Цячыў]], [[Вэлыкы Бычкіў]] і на [[Рахаў]]. А верхняя мяжа суцэльных букавых лясоў у Карпатах праходзіць амаль па вяршынях гор ад польска-славацкай мяжы праз {{нп5|Вужок||ru|Ужок}}, [[Валавэць]], {{нп5|Майдан (Закарпацкая вобласць)|Майдан|ru|Майдан (Закарпатская область)}}, [[Міжгір’я (Закарпацкая вобласць)|Міжгір’я]], Вусць-Чорную, [[Ясіня|Ясіню]] і на Рахаў. Гэта значыць мяжа праходзіць амаль паралельна мяжы [[Закарпацкая вобласць|Закарпацкай вобласці]]. На паўночна-ўсходнім схіле Карпат бук еўрапейскі расце не суцэльным масівам, а асобнымі, хоць і вялікіх памераў, астраўкамі сярод піхтава-яловых і цёмна-[[хвойны лес|хвойных]] лясоў. Сучасная агульная мяжа распаўсюджвання бука еўрапейскага ва Украіне праходзіць ад польскай мяжы праз [[Рава-Руская|Раву-Рускую]], [[Львоў]], [[Золачыў (Львоўская вобласць)|Золачыў]], а потым, згодна з рэльефам мясцовасці, яна ідзе на [[Броды (горад)|Броды]], [[Крэмэнэць|Крэменець]] і да вусця ракі {{нп5|Стрыпа||ru|Стрыпа}}, пасля чаго паварочвае на поўдзень і праходзіць да мяжы з Румыніяй праз [[Атынія|Атынію]], [[Каламыя|Каламыю]] і каля [[Чарнаўцы|Чарнаўцоў]]. Такім чынам, букавыя лясы растуць амаль па ўсёй тэрыторыі {{нп5|Прыкарпацце|Прыкарпацця|ru|Прикарпатье}} ў [[Прыднястроўе|Прыднястроўі]], на [[Расточча|Расточчы]] і [[Аполле (рэгіён, Украіна)|Аполлі]]. За межамі гэтай вобласці букавыя лясы сустракаюцца ў выглядзе астравоў памерам ад 0,5 да 300 га па ўсім [[Валынска-Падольскае ўзвышша|Валынска-Падольскім узвышшы]]: у Ровенскай, Цярнопальскай, Хмяльніцкай і Вінніцкай абласцях (напрыклад, наваколлі [[Гарадок (Хмяльніцкая вобласць)|Гарадка]] і [[Сатаніў|Сатаніва]] [[Хмяльніцкая вобласць|Хмяльніцкай вобласці]], Валкавецкі лес у [[Баршчыўскі раён|Баршчыўскім раёне]] [[Цярнопальская вобласць|Цярнопальскай вобласці]]). А асобныя дрэвы і групы дрэў растуць сярод прыродных [[граб]]някоў нават у [[Чаркаская вобласць|Чаркаскай вобласці]]. Тут, на ўсходняй мяжы свайго арэала, бук еўрапейскі займае сваю [[Экалагічная ніша|экалагічную нішу]] на найбольш высокіх участках, якія добра ўвільгатняюцца пераважнымі заходнімі вятрамі, з’яўляючыся {{нп5|эдыфікатар|эдыфікатарам|ru|Эдификатор}} монадамінантных (гэта значыць якія складаюцца з аднаго біялагічнага віду) супольнасцяў<ref name="Мельник">{{кніга|аўтар=Мельник В. И.|загаловак=Редкие виды флоры равнинных лесов Украины|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/melnik2000_redkie_vidi_flori_ravn_lesov_ukr.djvu|месца=Киев|выдавецтва=Фитосоциоцентр|год=2000}}</ref>{{Стар.|106}}. На Беларусі найбольш вядомы два векавыя пладаносныя дрэвы ў парку ў в. [[Велікарыта]]<ref>{{Крыніцы/ЭПБ|1|Вялікарыцкі парк}}</ref>.
{{Біяфота|Fagus sylvatica.jpg|ш=250|right|{{нп5|Букавы лес у Ларвіку||no|Bøkeskogen}}, дрэва на пярэднім плане з наплывам, які ўтварыўся ў выніку {{нп5|Маразабой|маразабойнай|ru|Морозобой}} раны|color=lightgreen}}
На поўначы бук еўрапейскі даходзіць на марскім узбярэжжы Нарвегіі да {{нп5|Лінас|Лінаса|ru|Линнос}} і [[Левангер]]а. Самы паўночны ў свеце букавы лес знаходзіцца ў [[Левангер]]ы (правінцыя [[Нур-Трондэлаг]]). Найбуйнейшы ў Нарвегіі букавы лес (300 [[акр]]аў) знаходзіцца ў {{нп5|Ларвік, камуна|Ларвіку|ru|Ларвик (коммуна)}}. У Швецыі паўночная мяжа арэала праходзіць ад цэнтра [[Ландскап Бохуслен|Бохуслена]] да паўднёва-ўсходняй частцы [[Крунуберг]]а, затым на поўнач да мяжы з {{нп5|Правінцыя Эстэргётланд|Эстэргётландам|ru|Эстергётланд (провинция)}}, потым на паўднёвы ўсход да праліва {{нп5|Кальмарсунд||ru|Кальмарсунд}}. У выглядзе асобных экзэмпляраў і невялікімі групамі бук еўрапейскі таксама сустракаецца ў паўночным Вестэргётландзе, на поўначы [[Смоланд]]а і іншых месцах, у пасадках у [[Еўле]]<ref>{{кніга|аўтар=[[Карл Аксель Магнус Ліндман|Lindman C. A. M.]]|загаловак=Bilder ur Nordens Flora|спасылка=https://runeberg.org/nordflor/367.html|частка=367. Bok, Fagus silvatica L.|мова=sv|выданне=Второе изд|год=1917}}</ref>.

У Іспаніі бук еўрапейскі сустракаецца ў [[Пірэнеі|Пірэнэях]], зрэдку ў [[Кантабрыйскія горы|Кантабрыйскіх гарах]]. У Пірэнэях бук сустракаецца на тэрыторыях прыродных паркаў {{нп5|Прыродны парк дэль-Манкаё|Дэгеза-дэль-Манкаё|es|Parque natural del Moncayo}}<ref>{{cite web|url=http://www.naturalezadearagon.com/enmoncayo.php|title=El Parque Natural del Moncayo|work=naturalezadearagon.com|access-date=2011-03-01|lang=es|archive-url=https://web.archive.org/web/20120102155633/http://www.naturalezadearagon.com/enmoncayo.php|archive-date=2 студзеня 2012|url-status=dead}}</ref>, {{нп5|Прыродны парк дэльс-Портс|Эльс-Портс|es|Parque natural dels Ports}}<ref>{{cite web|url=http://ebre.info/elsports//|title=Els Ports Parc Natural|work=ebre.info|access-date=2011-03-01|lang=es}}</ref>, Аеда-дэ-Тэхера-Негра<ref>{{cite web|url=http://www.porlibre.com/CASTILLALAMANCHA/tejera.htm|title=Castilla la Mancha|work=porlibre.com|access-date=2011-02-21|lang=es|archive-url=https://web.archive.org/web/20101121100015/http://www.porlibre.com/CASTILLALAMANCHA/Tejera.htm|archive-date=21 лістапада 2010|url-status=dead}}</ref>, у {{нп5|Рыяса|Рыясе|ru|Риаса}}. Добра захаваліся букавыя лясы ў правінцыі [[Леон (правінцыя)|Леон]]<ref name="elmundo">{{cite web|url=http://www.elmundo.es/suplementos/natura/2007/20/1197068422.html|title=Premio para los seis árboles y bosques españoles más singulares|work=elmundo.es|access-date=2011-03-01|lang=es|archive-url=https://web.archive.org/web/20111218161954/http://www.elmundo.es/suplementos/natura/2007/20/1197068422.html|archive-date=18 снежня 2011|url-status=dead}}</ref> і ў гарах [[Краіна Баскаў|Краіны Баскаў]]. Лес {{нп5|Аеда-дэ-Мантэха||es|Hayedo de Montejo}} ў [[Мадрыд (аўтаномная супольнасць)|Мадрыдзе]] часта называюць самым паўднёвым букавым лесам у Еўропе, хоць нават на тэрыторыі Іспаніі ёсць букавыя лясы, размешчаныя далей на поўдзень<ref>{{cite web|url=http://www.montejodelasierra.net/|title=Montejo de la Sierra|work=montejodelasierra.net|access-date=2011-03-01|lang=es|archive-url=https://web.archive.org/web/20111228084227/http://www.montejodelasierra.net/|archive-date=28 снежня 2011|url-status=dead}}</ref>. Заходняя мяжа ў Іспаніі праходзіць у гарах на ўсходзе [[Галісія|Галісіі]] і ў прыбярэжнай частцы {{нп5|Вальдэс, Астурыя|Вальдэса|ru|Вальдес (Астурия)}}.

На поўначы арэала букавымі лясамі занятыя ў асноўным раўніны, на поўдні — пэўны пояс гор: у Скандынавіі — да 190<ref name="ЖР" />, у [[Ардэны|Ардэнах]] — ад 200 да 500, на Трансільванскім плато — ад 400 да 700, а на поўдні да 1100, у Пірэнеях — ад 750 да 1200 (да 1870<ref name="ЖР" />), у [[Гарц]]ы — до 970, у [[Вагезы|Вагезах]] — да 1380<ref name="ЖР" />, у [[Альпы|Альпах]] — ад 800 да 1800, у Крыму ад 500<ref name="ЖР" /> да 1450—1460 на заходніх {{нп5|яйла|яйлах|ru|Яйла}} і да 1250 на ўсходніх<ref name="Ареал" />, у [[Карпаты|Карпатах]] і [[Татры|Татрах]] — ад (100<ref name="Ареал" />) 500—1300<ref name="HFD" />{{Стар.|204}} (1400—1440<ref name="ЖР" />; 1500<ref name="Ареал" />), у {{нп5|Тыроль, гістарычная вобласць|Тыролі|ru|Тироль (историческая область)}} — да 1680, у [[Апенінскія горы|Апенінах]] — да 1970 м<ref name="ЖР" /> над [[Вышыня над узроўнем мора|узроўнем мора]].

Ніжняя мяжа можа зніжацца на 50-100 м, што мае месца ў Балгарыі, Югаславіі і на ўскраіне [[Сярэднедунайская нізіна|Сярэднедунайскай раўніны]]<ref name="ЖР" />. У міжземнаморскай зоне бук сустракаецца толькі ў гарах, у поясе аблокаў, дзе няма летніх засух і клімат падобны з кліматам паўночных шырот. У засушлівых гарах [[Сьера-дэ-Гвадарама]] ў Цэнтральнай Іспаніі ён выпадае з дрэвастою. У Грэцыі на поўдзень арэал бука еўрапейскага даходзіць да вострава {{нп5|Востраў Оксія|Оксія|de|Oxia}} ў [[Іанічнае мора|Іанічным моры]]<ref name="Walentowski">{{кніга|аўтар=Walentowski, Helge et al.|загаловак=Sind die deutschen Waldnaturschutzkonzepte adäquat für die Erhaltung der buchenwaldtypischen Flora und Fauna? Eine kritische Bewertung basierend auf der Herkunft der Waldarten des mitteleuropäischen Tief- und Hügellandes. Forstarchiv|спасылка=http://www.lwf.bayern.de/mitarbeiterverzeichnis/s-z/walentowski/31712/linkurl_4.pdf|год=2010|pages=195—217|archive-url=https://web.archive.org/web/20120111161159/http://www.lwf.bayern.de/mitarbeiterverzeichnis/s-z/walentowski/31712/linkurl_4.pdf|archive-date=11 студзеня 2012}}</ref>, у Апенінах — да шыраты [[Сіцылія|Сіцыліі]], на [[Адрыятычнае мора|Адрыятычным]] узбярэжжы — да Сярэдняй Албаніі.

Бук еўрапейскі валодае высокай канкурэнтаздольнасцю, гэта значыць здольнасцю выцясняць іншыя віды ў барацьбе за выжыванне. Пры ацэнцы па 12-бальнай шкале ён займае трэцяе месца сярод драўняных раслін Еўропы пасля {{bt-bellat|Дуб звычайны{{!}}дуба звычайнага|Quercus robur}} і {{bt-bellat|Елка еўрапейская{{!}}елкі звычайнай|Picea abies}}. Букавыя дрэвы маюць максімальныя памеры ў параўнанні з іншымі дрэвамі, якія растуць з імі ў лесе, пры гэтым ім уласцівы доўгае ўтрыманне тэрыторыі і высокі бягучы прырост [[біямаса|біямасы]], што накіроўваецца на пабудову вегетатыўных органаў. Істотная адтэрміноўка пачатку плоданашэння ва ўмовах лесу і працяглыя перыяды са слабым плоданашэннем у спалучэнні з максімальным штогадовым нарастаннем біямасы спрыяюць укладанню вялікай колькасці рэчываў у асобнае насенне і атрыманню нашчадкаў з вялікай выжывальнасцю і канкурэнтаздольнасцю. Гэта якасць дазваляе буку еўрапейскаму адыгрываць ролю [[эдыфікатар]]а<ref name="УАА" />{{Стар.|179—185}}.

Паколькі буку еўрапейскаму ў экалагічна аптымальных умовах уласцівая толькі адна жыццёвая форма (аднастволавае дрэва), яго фітацэнатычная пластычнасць невысокая. Але па сукупнасці прыкмет, якія характарызуюць {{нп5|Пластычнасць, экалогія|талерантнасць|ru|Пластичность (экология)}} віду, буку еўрапейскаму ўласцівая памяркоўнасць да ціску эдытыфікатараў асяроддзя. У неспрыяльных канкурэнтных умовах падрост бука скарачае інтэнсіўнасць працэсаў і эканомна расходуе рэчыва на падтрыманне існуючых структур у чаканні паляпшэння гэтых умоў<ref name="УАА" />{{Стар.|192—193}}.

Для букавых лясоў характэрна хуткае змыканне вокнаў, якія ўтвараюцца ў выніку падзення старых дрэў і іншых прычын. Кроны букавых дрэў, сумежныя з вокнамі, хутка разрастаюцца; у выніку такога разрастання невялікія вокны за 5-10 гадоў цалкам стульваюцца яшчэ да фарміравання полага падросту ў вакне<ref name="УАА" />{{Стар.|66}}.

=== Глебы, флора і фаўна букавага лесу ===
{{main|Букавы лес}}

Па патрабаваннях да глебы бук еўрапейскі [[мезатрофы|мезатроф]]. [[Глеба|Глебы]] на раўнінах — [[бурыя лясныя глебы|бурыя лясныя]], у гарах — [[дзёран|дзярнова]]-падзолістыя і [[Падзолістыя глебы|падзолістыя]], расце бук таксама на [[Кіслотнасць глебы|кіслых]] і {{нп5|вапнаванне глеб|вапнавых глебах|ru|Известкование почв}}, а таксама на [[Лёс (горная парода)|лёсавых]] парабуразёмах, на схілах з дробным глебавым пластом маюць месца масавыя {{нп5|буралом|бураломы|ru|Бурелом}}. Бук выбірае больш сухія, вапнавыя глебы ў раёнах з вільготным прыморскім кліматам, як, напрыклад, на [[Брытанскія астравы|Брытанскіх астравах]]. У больш умераным клімаце для яго найбольш спрыяльныя бурыя лясныя глебы<ref>{{кніга|аўтар=Ярошенко П. Д.|загаловак=Геоботаника. Пособие для студентов педвузов|спасылка = http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/jaroshenko1969_geobotanika.djvu|месца=М.|выдавецтва=Просвещение|год=1969|старонкі=67|старонак=200}}</ref>. Бук не расце на застойных увільготненых і пераўвільготненых глебах, на лёгкіх [[пясок|пясчаных]] глебах і сухіх схілах.
{{Біяфота|Czosnek niedzwiedzi cm01.jpg|ш=250|right|Цвіценне [[чарамша|чарамшы]] ў прыродным рэзерваце «{{нп5|Прыродны рэзерват Букавае плато Эльблёнг|Букавае плато Эльблёнг|pl|Rezerwat przyrody Buki Wysoczyzny Elbląskiej}}», Польшча|color=lightgreen}}
Букавыя дрэвы, з’яўляючыся шырокалісцевымі, ствараюць цень, таму [[падлесак]] у іх звычайна адсутнічае, ці ж яго ўтвараюць толькі [[вечназялёныя расліны|вечназялёныя]] хмызнякі, такія як {{bt-bellat||Ilex aquifolium}}, {{bt-bellat|клякачка перыстая|Staphylea pinnata}}, {{bt-bellat||Euonymus nanus}} і {{bt-bellat|ціс ягадны|Taxus baccata}}, а ў травяным покрыве ў асноўным прысутнічаюць вясновыя [[эфемероіды]], прыстасаваныя да цвіцення і паспявання пладоў да поўнага распускання лісця дрэў і ў перыяд доўгага светлавога дня.

[[Грыбы]], якія растуць у букавых лясах, выконваюць першасную ролю пры раскладанні лістоты і галін, а таксама ўтварэнні [[Мікарыза|мікарызы]] з букавымі дрэвамі. Роля мікарызы ў жыцці бука вялікая, без яе бук не можа нармальна расці і развівацца. Мікарызныя грыбы выконваюць хімічную і механічную абарону каранёў ад [[бактэрыі|бактэрый]], паляпшаюць вода- і мінеральнае забеспячэнне дрэў. Буку ўласцівая эктамікарыза<ref name="autogenerated1">{{кніга|загаловак=Жизнь растений|частка=Часть 1. Цветковые растения. Двудольные: магнолииды, ранункулиды, гамамелидиды, кариофиллиды|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/zh_ras5-1.djvu|месца=М.|адказны=Под ред. Тахтаджяна А.&nbsp;Л.|выдавецтва=Просвещение|год=1980|том=5}}</ref>{{Стар.|16—17}}.

У букавых лясах пражываюць да сотні відаў розных [[птушкі|птушак]], пералётных і зімуючых. Бук забяспечвае іх жыллём: птушкі ладзяць гнёзды ў [[дупло|дуплах]] або ўюць іх на дрэвах. Ладзяць сваё жыллё ў дуплах бука таксама {{bt-bellat|соня-палчок|Glis glis}}, {{bt-bellat|соня лясная|Dryomys nitedula}}, {{bt-bellat|вавёрка звычайная{{!}}вавёрка|Sciurus vulgaris}}. У букавых лясах водзяцца {{bt-bellat|высакародны алень|Cervus elaphus}}, {{bt-bellat|казуля еўрапейская{{!}}казуля|Capreolus capreolus}}, {{bt-bellat|дзік|Sus scrofa}}, {{bt-bellat|буры мядзведзь|Ursus arctos}}, {{bt-bellat|воўк|Canis lupus}}, {{bt-bellat|звычайны ліс{{!}}лісы|Vulpes vulpes}}, {{bt-bellat|лясны кот|Felis silvestris}}; у гістарычныя часы, верагодна, сустракаліся {{bt-bellat|лось|Alces alces}} і {{bt-bellat|зубр|Bison bonasus}}. Зрэдку сустракаюцца {{bt-bellat|лясная куніца|Martes martes}}, {{bt-bellat|лясны тхор{{!}}тхор|Mustela putorius}}, {{bt-bellat|гарнастай|Mustela erminea}} і {{bt-bellat|ласка|Mustela nivalis}}; больш звычайны {{bt-bellat|барсук|Meles meles}}.

У букавых лясах звычайныя вавёркі, соні-палчкі, лясная і [[арэшнікавая соня|арэшнікавая]] соні. У лясной падсцілцы букавага лесу знаходзяць прыдатныя ўмовы для існавання многія віды [[насякомыя|насякомых]]. У выніку ўмяшання чалавека і яго гаспадарчай дзейнасці многія жывёлы, што жылі раней у букавых лясах, зніклі.
{{Біяфота|Sciurus vulgaris HD.JPG|ш=250|left|[[Вавёрка звычайная]], [[Гайдэльберг]], Германія|color=lightgreen}}

Букавымі арэшкамі кормяцца [[Мышыныя|мышы]], [[вавёркі]], соні, [[барсук]]і, [[кабан]]ы, птушкі; яны ўваходзяць таксама ў рацыён харчавання казуль. Лісце служыць ежай шматлікім насякомым, а таксама некаторым [[Парнакапытныя|капытным]] і [[Грызуны|грызунам]].

[[Фітафагія|Траваедныя жывёлы]] знаходзяць у букавых лясах у якасці корму таксама і травяністую расліннасць. У многіх мясцовасцях букавыя лясы здаўна выкарыстоўваюцца насельніцтвам для выпасу [[сельскагаспадарчыя жывёлы|свойскай жывёлы]].

У адрозненне ад лясоў іншых тыпаў, у букавым лесе, які мае невялікі [[Яруснасць расліннасці|падлесак і трававы ярус]], а значыць, нязначную колькасць [[ягада|ягад]], [[садавіна|садавіны]], травяністай расліннасці, птушкі і млекакормячыя знаходзяць мала расліннай ежы. Затое ў ім добра развіта ліставая падсцілка, якая стварае ўмовы для развіцця шматлікіх [[Беспазваночныя|бесхрыбтовых]], служачых ежай [[земнаводныя|земнаводным]], [[Млекакормячыя|сысунам]] і некаторым птушкам, напрыклад, [[Драздовыя|драздам]]<ref name="ЖивотСССР4" />{{Стар.|130}}.

Лісцем бука сілкуюцца [[вусень|вусені]] [[матылі|матылькоў]]. [[Лічынка|Лічынкі]] [[Жукі|жукоў]] сілкуюцца драўнінай аслабленых і адміраючых букавых дрэў. Яны дапаўняюць разбурэнне дрэў, якія гінуць, не з’яўляючыся iх шкоднікамі.

Насенне бука распаўсюджвае соня-палчок, [[сойка|сойкі]], млекакормячыя сямейства [[Мышыныя]] ({{bt-bellat|Мыш жаўтагорлая{{!}}жаўтагорлая|Apodemus flavicollis}} і {{bt-bellat|мыш лясная{{!}}лясная|Apodemus uralensis}} мышы, {{bt-bellat|палёўка рыжая{{!}}рыжая палёўка|Clethrionomys glareolus}}) і {{bt-bellat|вавёрка звычайная{{!}}вавёрка|Sciurus vulgaris}}. Яны робяць запасы, частка якіх застаецца нескарыстанай, а таксама губляюць арэшкі бука па дарозе да кладовак<ref name="УАА" />{{Стар.|201}}.

Кветкі бука даюць [[Пылок|пылок-абножку]] [[Меданосная пчала|меданосным пчолам]]<ref name="Абрикосов" />.

=== Шкоднікі і хваробы ===
{{main|Шкоднікі і хваробы бука еўрапейскага}}
{{Біяфота|Calliteara pudibunda Raupe Saarland 07.jpg|ш=250|left|Вусень {{bt-bellat||Calliteara pudibunda}} на лісці бука|color=lightgreen}}
Сярод {{нп5|Шкоднікі і хваробы бука еўрапейскага|мноства шкоднікаў бука еўрапейскага|ru|Вредители и болезни бука европейского}} адрозніваюць шкоднікаў, якія ядуць, шкілетуюць, мініруюць лісце, якія пашкоджваюць плады, якія шкодзяць сеянцам і маладой пораслі бука, а таксама караедаў, лубаедаў і схаванаствалавых шкоднікаў. Асноўнымі шкоднікамі з’яўляюцца насякомыя і грыбы, але значную шкоду букавым дрэвах наносяць таксама млекакормячыя і птушкі. Шкоднае ўздзеянне чалавечай жыццядзейнасці выклікае захворванні бука, якія могуць загубіць букавыя лясы на вялізнай плошчы.

=== Ахова букавых лясоў ===
{{main|Ахоўныя лясы з удзелам бука еўрапейскага}}
{{Біяфота|Drilligsbuche Büschelbuche.jpg|ш=250|right|Трохствольнае дрэва з агульным абхопам 8,83 м у лесе {{нп5|Сабабург||de|Urwald Sababurg}}, Германія|color=lightgreen}}

Лясы з дамінаваннем бука ляснога складаюць каля 15-40 % лясоў у краінах Еўропы. У выніку гаспадарчай дзейнасці чалавека букавыя лясы знішчаныя на большай частцы тэрыторыі, якую яны раней займалі. На раўнінах букавыя лясы, якія раслі на найбольш багатых і зручных для асваення глебах, падвяргалі высечцы пад сельскагаспадарчыя ўгоддзі і для будаўніцтва населеных пунктаў, у гарах знішчалі з-за выпасу жывёлы. Букавыя дрэвы высякалі таксама для выкарыстання іх каштоўнай драўніны. Верхняя мяжа ляснога пояса да цяперашняга часу знізілася ў сярэднім на {{s|150—200 м}}<ref>{{cite web|url=http://www.ecosystema.ru/08nature/world/geoworld/05-8-2-4.htm|title=Горы и равнины Средней Европы|author=Боголюбов А. С.|work=ecosystema.ru|publisher=Экологический центр «Экосистема»|access-date=2011-05-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20120116224932/http://www.ecosystema.ru/08nature/world/geoworld/05-8-2-4.htm|archive-date=16 студзеня 2012|url-status=dead}}</ref>. У штучных насаджэннях пераважаюць іглічныя пароды, большай часткай хвоя і елка. Лясы з удзелам бука еўрапейскага {{нп5|Ахоўныя лясы з удзелам бука еўрапейскага|ахоўваюцца на тэрыторыі многіх|ru|Охраняемые леса с участием бука европейского}} [[Нацыянальны парк|нацыянальных паркаў]], [[запаведнік]]аў, {{нп5|Прыродны парк|прыродных паркаў|ru|Природный парк}} і [[рэзерват]]аў прыроды.

Бук еўрапейскі на тэрыторыі раўніннай часткі Украіны ставіцца да відаў, якія скарачаюцца (III катэгорыя па класіфікацыі [[Міжнародны саюз аховы прыроды|МСАП]])<ref name="Мельник" />{{Стар.|157}}.

Прыроднай спадчынай [[ЮНЕСКА]] абвешчаныя [[Некранутыя букавыя лясы Карпатаў]], размешчаныя на тэрыторыі Славакіі і Украіны, у склад якіх уваходзяць [[Вігарлацкі пралес]], [[Гавешава]], [[Стужыца]]<ref name="UNESCO">{{cite web|url=http://whc.unesco.org/en/list/1133|title=Primeval Beech Forests of the Carpathians|work=whc.unesco.org|publisher=сайт ЮНЕСКО|access-date=2011-02-21|lang=en|archive-url=https://www.webcitation.org/65rC3lS9Y?url=http://whc.unesco.org/en/list/1133|archive-date=2 сакавіка 2012|url-status=live}}</ref>.

Самыя вялікія некранутыя букавыя лясы захаваліся ў міжнародным біясферным рэзерваце «{{нп5|Усходнія Карпаты, біясферны рэзерват|Усходнія Карпаты|ru|Восточные Карпаты (биосферный резерват)}}», занесеным у ліпені 2007 года ў спіс [[Сусветная спадчына|сусветнай прыроднай спадчыны]] ЮНЕСКА. Дадзены прыродны масіў, які знаходзіцца на тэрыторыі Украіны і Славакіі, у афіцыйнай класіфікацыі ЮНЕСКА фігуруе як «[[Некранутыя букавыя лясы Карпатаў]]»<ref name="UNESCO"/>. Каля {{s|10 000 га}} букавага лесу размешчана ў самым буйным Вугольска-Шырокалужанскім масіве {{нп5|Карпацкі біясферны запаведнік|Карпацкага біясфернага запаведніка|ru|Карпатский биосферный заповедник}}, які падымаецца да 1501 м па вапняковым хрыбце на паўночны ўсход ад горада [[Хуст]]<ref>{{cite web|url=http://karpat-ria.at.ua/news/pro_zakarpattja/1-0-4|title=Про Закарпаття|publisher=Karpat-RIA.at.ua|access-date=2011-05-15|lang=uk|archive-url=https://web.archive.org/web/20111201211220/http://karpat-ria.at.ua/news/pro_zakarpattja/1-0-4|archive-date=1 снежня 2011|url-status=dead}}</ref>. Значныя некранутыя букавыя лясы знаходзяцца таксама ў румынскіх Карпатах, напрыклад, у горным масіве {{нп5|Семянік||ro|Munții Semenic}}. Там, у нацыянальным парку «Семянік — Цясніны Караша» — 5000 га букавага лесу. Вялікія і багатыя відамі лясы захаваліся таксама ў гарах Балкан<ref name="Walentowski" />{{Стар.|209}}. Самымі вялікімі букава-піхтавымі лясамі ў Еўропе лічацца лясы {{нп5|Лес Іраці|Іраці|fr|Forêt d'Iraty}}, якія знаходзяцца ў {{нп5|Краіна баскаў, Францыя|Французскай краіне баскаў|ru|Страна басков (Франция)}} і правінцыі [[Навара (аўтаномная супольнасць)|Навара]] Іспаніі, яны займаюць плошчу ў {{s|17 195 га}}<ref>{{cite web|url=http://www.irati.org/es/fr_irati.htm|title=Selva de Irati|work=irati.org|publisher=Atxatxuri Digital|access-date=2011-05-15|lang=es|archive-url=https://www.webcitation.org/65rGgu7bO?url=http://www.irati.org/es/fr_irati.htm|archive-date=2 сакавіка 2012|url-status=dead}}</ref>. На іспанскай тэрыторыі лесу Іраці захавалася 20 га букава-піхтавага лесу з асобнікамі бука да 40 м вышынёй. Унікальныя некранутыя змешаныя лясы з перавагай бука захаваліся ў [[Ніжняя Аўстрыя|Ніжняй Аўстрыі]]. Гэта {{нп5|Ротвальд|лес Ротвальд|de|Rothwald}}, які займае плошчу 40 км²<ref name="ВГ" />.

== Хімічны склад ==
Драўніна ўтрымлівае [[альдэгіды]] і іх вытворныя: [[ванілін]], {{нп5|каніферын||en|Coniferin}}<ref name="HR">{{артыкул|мова=de|аўтар=Hotovy R.|загаловак=''Fagus silvatica'' L.: Rotbuche|выданне=Pharmazie|выпуск=3|volume=II|год=1948|pages=513—523}}</ref>, глюкаванілін<ref name="KW">{{кніга|аўтар=Karrer W.|загаловак=Konstitution und Vorkommen der organischen Pflanzenstoffe|месца=Basel, Stuttgart|год=1958|pages=1207}}</ref>, а таксама эцілгваякол, {{нп5|цыклапентанон||ru|Циклопентанон}}, {{нп5|Лігнацэрынавая кіслата|лігнацэрынавую кіслату|ru|Лигноцериновая кислота}}, {{нп5|Арабіноза|l-арабінозу|ru|Арабиноза}} і [[Ксілоза|d-ксілозу]]<ref name="ЦНВ">{{кніга|загаловак=Атлас лекарственных растений СССР|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/atlas_lekarstv_rast_sssr_1962.djvu|месца=М.|выдавецтва=Медгиз|адказны=Под ред. Цицина Н. В.|год=1962|старонкі=96}}</ref>.

Кара ўтрымлівае [[Тэрпеноіды|трытэрпеноіды]]: {{нп5|бетулін||ru|Бетулин}}; [[стэроіды]]: {{нп5|Бэта-Сітастэрол|сітастэрын|en|beta-Sitosterol}}<ref>{{артыкул|мова=pl|аўтар=Ludwiczak R. S., Szczawinska K.|загаловак=Skladniki obojetne Buku zwyczajnego ''Fagus silvatica'' L.|выданне=Rocz. chem|год=1965|volume=39|выпуск=4|pages=583—586}}</ref>; [[фенолы]] і іх вытворныя: ''цыс''-каніферылавы спірт, D-глюкапіраназід ''цыс''-каніферылавага спірту<ref>{{артыкул|мова=en|аўтар=Harmatha J. at al.|загаловак=ciz-Coniferil alcohol end its glucoside from the bark of beech (''Fagus silvatica'' L.)|выданне=Collect. Czech. Chem. Communs|год=1978
|volume=43|нумар=3|pages=774—780}}</ref>; [[дубільныя рэчывы]] 2,47 %<ref>{{кніга|аўтар=Гнамм Г.|загаловак=Дубильные вещества и дубильные материалы
|месца=Л.|год=1927|старонкі=460}}</ref>, у тым ліку {{нп5|флабафены||ru|Phlobaphene}}<ref name="HR" />; вышэйшыя [[тлустыя кіслоты]]: {{нп5|Цэратынавая кіслата|цэратынавая|ru|Церотиновая кислота}}; [[воск]]: [[цэрылстэарат]], [[цэрыларахінат]]<ref name="DG">{{кніга|аўтар=Dragendorf G.|загаловак=Die Heilpflanzen der verschiedenen Völker und Zeiten|месца=Stuttgart|год=1898|pages=884}}</ref>, [[арахінавы спірт]]<ref name="ЦНВ" />; {{нп5|камедзь|сок флаэмны|ru|Камедь}}; [[вітаміны]]: [[Тыямін|B<sub>1</sub>]], [[Рыбафлавін|B<sub>2</sub>]], {{нп5|Вітамін B6|B<sub>6</sub>|ru|Витамин B6}}, [[Аскарбінавая кіслата|C]], [[Біяцін|H]], [[Нікацінавая кіслата|PP]], {{нп5|пантатэнавая кіслата||ru|Пантотеновая кислота}}<ref>{{артыкул|мова=de|аўтар=Ziegler H., Ziegler I.|загаловак=Die wasserlöslichen Vitamine in den Siebröhrensäften einiger Bäume|выданне=Flora|год=1962|выпуск=152|pages=257—278}}</ref>; глюкаванілін<ref name="ЦНВ" />.

Пупышкі ўтрымліваюць [[флаваноіды]]: 4-''п''-кумароіл-3-дыглюказід кемпферола<ref name="DHHandSE">{{артыкул|мова=de|аўтар=Dietrichs H. H., Scheich E.|загаловак=Flavonolglucoside in der Knospen und Blättern der Rotbuche (''Fagus silvatica'' Linn.)|выданне=Naturwissenschaften|год=1963|тып=журнал|volume=13|выпуск=50|pages=478}}</ref>. Лісце — [[вугляводы]] і роднасныя злучэнні: {{нп5|Іназітол|l-іназіт|ru|Инозитол}}<ref>{{кніга|аўтар=Hegnauer R.|загаловак=Chemotaxonomie der Pflanzen|месца=Basel, Stuttgart|год=1969|выпуск=5|pages=506}}</ref>; стэроіды: сітастэрын; вітаміны: {{нп5|Вітамін E|E|ru|Витамин E}}, {{нп5|Філахінон|K<sub>1</sub>|ru|Филлохинон}}<ref name="LHK">{{артыкул|мова=de|аўтар=Lichtenhaler H. K.|загаловак=Die unterschiedliche Synthese der lipophilen Plastidenchinone in Sonnen- und Schattenblättern von ''Fagus silvatica'' L.|выданне=Z. Naturforsch|год=1971|volume=8|выпуск=26B|pages=832—842}}</ref><ref name="LRSandSSR" />, [[Карацін|β-карацін]]<ref name="LHK" />; фенолкарбонавыя кіслоты ў гідралізаце: ''п''-кумаравая, {{нп5|Кафейная кіслата|кафейная|ru|Кофейная кислота}}<ref name="BSEC">{{артыкул|мова=en|аўтар=Bate-Smith E. C.|загаловак=The phenolic constituents of plants and their taxonomic significance|месца=London|выданне=J. Linn. Soc. Bot.|год=1962|volume=58|нумар=371|pages=95—173}}</ref><ref name="BSandVD">{{артыкул|мова=de|аўтар=Beckmann S., Volkmann D.|загаловак=Über Phenolcarbonsäuen der Rotbuche (''Fagus silvatica'' L.)|выданне=Naturwissenschaften|год=1965|volume=9|выпуск=52|pages=208}}</ref>, ''п''-гідроксібензойная, ванілінавая, хларагенавая, {{нп5|ферулавая кіслата|ферулавая|ru|Феруловая кислота}}<ref name="BSandVD" />; дубільныя рэчывы 5,22—7,21 %<ref>{{артыкул|мова=pl|аўтар=Gill S., Luczkiewicz I.|загаловак=Garbniki w lisciach klonu — ''Acer platanoides'' L., buka — ''Fagus silvatica'' L. i debu — ''Quercus sessiliflora'' Salisb|выданне=Farm. pol.|год=1978|volume=34|нумар=7|pages=413—414}}</ref>; флаваноіды: астрагалін, ізакверцытрын<ref name="DHHandSE" />; у гідралізаце: кемпферол, {{нп5|кверцэцін||ru|Кверцетин}}, мірэцэцін, ізарамнецін<ref name="BSEC" /><ref name="LPh">{{артыкул|мова=fr|аўтар=Lebreton Ph.|загаловак=Quelques donnees chimiotaxinomiques relatives aux Fagacees|выданне=Bull. Soc. bot. France|год=1976|volume=123|нумар=5—6
|pages=293—298}}</ref>; [[лейкаантацыянідзіны]]: лейкацыянідзін, лейкадэльфінідзін<ref name="LPh" />; [[хіноны]]: пластахінон, α-такахінон, бензахінон; {{нп5|караціноіды||ru|Каротиноиды}}: {{нп5|лютэін||ru|Лютеин}}, [[віолаксанцін]], неаксанцін; вышэйшыя [[Алканы|аліфатычныя вуглявадароды]]: ''н''-нонаказан<ref name="LRSandSSR">{{артыкул|мова=pl|аўтар=Ludwiczak R. S., Stachowiak-Szczawinska R.|загаловак=Skladniki obojetne Buku zwyczajnego ''Fagus silvatica'' L.|выданне=Rocz. chem.|год=1968|volume=42|выпуск=9|pages=1493—1497}}</ref>; вышэйшыя {{нп5|Тэрпенавыя спірты|аліфатычныя спірты|ru|Терпеновые спирты}}: эйказанол<ref name="KW" />.
{{Біяфота|Beechnuts roasted.jpg|ш=250|right|Смажаныя арэшкі бука|color=lightgreen}}

Вылушчаныя арэхі бука еўрапейскага ўтрымліваюць: ваду 9,8 %, [[алкалоіды|алкалоід]]: [[фагін]]<ref name="ГТС" /> (больш вядомы як [[трыметыламін]], назапашванне якога ў арганізме выклікае {{нп5|Трыметыламінурыя|трыметыламінурыю|ru|Триметиламинурия}}; [[тлушчы]] 35—45 %<ref name="ГТС">{{кніга|аўтар=Гейдеман Т. С. и др.|загаловак=Полезные дикорастущие растения Молдавии|месца=Кишинёв|год=1962|старонкі=416}}</ref><ref>{{кніга|аўтар=Зактрегер Л.|загаловак=Бук восточный в промышленности и строительстве|месца=Тифлис|год=1936|старонкі=245}}</ref><ref>{{кніга|аўтар=Никитинский Я. Я.|загаловак=Суррогаты и необычные в России источники пищевых средств растительного и животного происхождения|месца=М.|год=1921|старонкі=136}}</ref><ref>{{кніга|аўтар=Geßner O.|загаловак=Die Gift- und Arzneipflanzen von Mitteleuropa|месца=Heidelberg|год=1953|pages=804}}</ref>, [[азот|азоцістыя]] рэчывы 22,84 %, [[бялкі]] 30 %<ref name="ЖР" />, безазоцістыя экстрактыўныя рэчывы 27,88 %, [[Клятчатка|клятчатку]] 3,69 % і [[попел]] 3,99 %. Насенне — [[арганічныя кіслоты]]: [[Шчаўевая кіслата|шчаўевая]] 2,41—2,95 %<ref name="HR2">{{кніга|аўтар=Hegnauer R.|загаловак=Chemotaxonomie der Pflanzen|месца=Basel, Stuttgart|год=1966|выпуск=4|pages=551}}</ref><ref>{{артыкул|мова=de|аўтар=Krause S., Dziedzianowicz W.|загаловак=Untersuchungen über die Giftigkeit von Buchensamen (''Fagus silvatica'' L.)|месца=Nahrung|год=1959|выпуск=3|volume=3/4
|pages=213—227}}</ref>; фенолкарбонавыя кіслоты: ''п''-гідроксібензойная, ''п''-кумаравая, ванілінавая, кафейная, ферулавая, сінапавая<ref name="BSandVD" />; тлушчы 25—46 %<ref name="HR" /><ref name="HR2" /><ref>{{кніга|аўтар=Hoppe H. A.|загаловак=Drogenkunde|месца=Hamburg|год=1958|pages=1231}}</ref>, у яго складзе трыгліцэрыды кіслот: [[Алеінавая кіслата|алеінавай]] 76,7 %, [[лінолевая кіслата|лінолевай]] 9,2 %, [[пальміцінавая кіслата|пальміцінавай]] 4,9 %, [[Стэарынавая кіслата|стэарынавай]] 3,5 %, {{нп5|ліналенавая кіслата|ліналенавай|ru|Линоленовая кислота}} 0,4 %<ref name="HR" />.

Дзёгаць бука ўтрымлівае [[гваякол]], {{нп5|крэзолы||ru|Крезолы}}.

== Практычнае выкарыстанне ==

Бук еўрапейскі мае вялікае лесагаспадарчае, глебаахоўнае, водаахоўнае і горнаўмацавальнае значэнне.

=== Драўніна ===
{{main|Бук, драўніна}}
{{Біяфота|Fagus sylvatica MHNT.BOT.2010.6.81.jpg|ш=250|right|Драўніна бука|color=lightgreen}}
{{Біяфота|Fagus sylvatica Beukenhout.jpg|ш=250|right|Паркет з буку|color=lightgreen}}
{{Біяфота|Buchenholz.JPG|ш=250|right|Цацка з буку|color=lightgreen}}

{{нп5|Бук, драўніна|Драўніна бука|ru|Бук (древесина)}} еўрапейскага мае прыгожую тэкстуру, спачатку жаўтлявую, пасля захоўвання ружавата-карычневую, цвёрдая, цяжкая і гнуткая, лёгка колецца. {{нп5|Абалона, батаніка|Абалона|ru|Заболонь}} ў высушаным выглядзе па колеры амаль не адрозніваецца ад спелай драўніны. {{нп5|Несапраўднае ядро||ru|Ложное ядро}} па афарбоўцы адрозніваецца ад здаровай драўніны і мае чырванавата-буры колер. Гадавыя пласты адрозніваюцца няўзброеным вокам на ўсіх зрэзах. Шырокія прамяні адрозныя на ўсіх трох зрэзах, на папярочным зрэзе адрозныя таксама вузкія прамяні. Драўніна не мае бляску. Шчыльнасць пры 15 % вільготнасці {{s|0,62 г/см³}}, пры 12 % — {{s|0,60 г/см³}}. Пры сушцы можа некалькі карабаціцца. Шырока выкарыстоўваецца для вытворчасці фанеры, гнутай мэблі, у будаўніцтве і вагонабудаванні, у машынабудаванні, для вырабу паркета, у вырабе музычных інструментаў, прыкладаў для стрэльбаў, для дэкаратыўнага аздаблення радыёпрыёмнікаў і тэлевізараў<ref name="ЖР" />, кіёў для більярда<ref>{{cite web|url=http://www.mir-billiarda.ru/2009/08/19/vidy-drevesiny/|title=Виды древесины|work=mir-billiarda.ru|publisher=Мир бильярда|access-date=2011-01-13|archive-url=https://www.webcitation.org/65rGhXkDI?url=http://www.mir-billiarda.ru/2009/08/19/vidy-drevesiny/|archive-date=2 сакавіка 2012|url-status=dead}}</ref>. Для адкрытых работ драўніна бука малапрыдатная, лёгка руйнуецца грыбамі і пакрываецца мармуровай гніллю. Каб павысіць трываласць букавай драўніны, надаць ёй патрэбны тон, а таксама ліквідаваць іншыя недахопы, яшчэ не спілаваныя дрэвы прапітваюць хімікатамі і фарбавальнікамі<ref name="ШЮК">{{кніга|аўтар=Школьник Ю. К.|загаловак=Растения. Полная энциклопедия растений|месца=М.|выдавецтва=ЭКСМО|год=2009|старонкі=68|isbn=978-5-699-10969-2}}</ref>.
{{Біяфота|Thonet Chair No. 14.JPG|ш=250|right|{{нп5|Венская мэбля||ru|Венская мебель}} традыцыйна вырабляецца з {{нп5|Бук, драўніна|драўніны буку|ru|Бук (древесина)}}|color=lightgreen}}
Апрацаваная пад парай драўніна бука традыцыйна выкарыстоўваецца для вырабу знакамітых {{нп5|Венская мэбля|венскіх крэслаў|ru|Венская мебель}}.
 
З драўніны бука еўрапейскага шляхам сухой перагонкі (награванне без доступу паветра) атрымліваюць [[дзёгаць]]. Акрамя таго, з яе атрымліваюць драўняны [[воцат]] і [[Метанол|метылавы спірт]]<ref name="ШЮК" />.

Букавыя дровы вельмі цэняцца, яны лічацца найлепшымі дровамі для [[камін]]а<ref name="sensag" />. З букавага попелу атрымліваюць {{нп5|Карбанат калію|паташ|ru|Карбонат калия}} і {{нп5|шчолак||ru|}}. Букавы попел вельмі шануецца ў вытворчасці шкла. З букавага попелу (поташу) з даданнем пяску атрымліваюць зялёнае шкло, якое яшчэ называюць «лясным». Акурат з гэтай прычыны вялікія ўчасткі букавых лясоў былі высечаныя, а букі, якія раслі ў іх, былі заменены елкамі, якія хутчэй растуць. Такія лясы ў Германіі называюць «шклянымі лясамі», «шклянымі ярамі» і «плавільнымі лясамі».

Драўніна бука, разам з бярозавай, з’яўляецца найбольш даступнай сыравінай у паўночным паўшар’і пры вытворчасці паперы з цэлюлозы цвёрдых лісцяных парод<ref>{{артыкул|аўтар=Тимошевская И.|загаловак=От бумажников с любовью. Как делается бумага? Давайте определимся в терминах|спасылка=http://www.paperandlife.com/journal/a0007/articles21.html|выданне=Бумага и жизнь|тып=журнал|год=2000|нумар=3|archive-url=https://web.archive.org/web/20090725052202/http://www.paperandlife.com/journal/a0007/articles21.html|archive-date=25 ліпеня 2009}}</ref> і найлепшай з драўніны шыракалистых парод<ref name="sensag" />.

Здараюцца вытворчыя атручванні людзей рэспіраторна-кантактнага характару пры апрацоўцы і хімічнай перапрацоўцы драўніны бука<ref>{{кніга|аўтар=Орлов Б. Н., Гелашвили Д. Б., Ибрагимов А. К.|загаловак=Ядовитые животные и растения СССР|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/orlov1990_yadov_zhiv_rast_sssr.djvu|месца=М.|выдавецтва=Высш. шк.|год=1990|старонкі=139}}</ref>.

Пры вытворчасці традыцыйных [[каўбаса|каўбас]] у некаторых краінах у працэсе іх [[вэнджанне|вэнджання]] выкарыстоўваюцца букавыя трэскі, напрыклад, пры вытворчасці французскай каўбасы «{{нп5|Andouille de Vire||fr|Andouille de Vire}}».

=== Харчовае і кармавое значэнне ===
Арэхі выкарыстоўваюцца ў ежу: у сырым выглядзе праз утрыманне алкалоіду фагіну яны ў вялікай колькасці шкодныя, лепш іх ужываць спражанымі. З [[мука|мукі]] букавых арэхаў з даданнем [[Пшанічная мука|пшанічнай мукі]] ў Карпатах пякуць [[бліны]], [[аладкі]], [[печыва]], а таксама выкарыстоўваюць для выпечкі звычайнага [[хлеб]]а. З арэхаў атрымліваюць {{нп5|арэхавы алей||ru|Ореховое масло}}: светла-жоўты, вельмі прыемнага на смак, які выкарыстоўваецца для харчовых і тэхнічных мэтаў. Са смажаных арэшкаў атрымліваюць {{нп5|Кавазаменнікі|напой кававага тыпу|ru|Кофезаменители}}.

У Швецыі маладыя лісточкі бука ўжываюць у ежу ў сырым выглядзе, робяць з іх [[Салата (страва)|салату]] або дадаюць у [[Каша|кашу]]; пупышкі сушаць і перамолваюць у муку, якую таксама выкарыстоўваюць у ежу.

Арэхі бука пасля адварвання выкарыстоўваюць на корм [[птушкі|птушцы]], {{нп5|буйная рагатая жывёла|буйной|ru|Крупный рогатый скот}} і {{нп5|дробная рагатая жывёла|дробнай|ru|Мелкий рогатый скот}} рагатай скаціне, на корм выкарыстоўваюць таксама маладыя галіны, асабліва пры {{нп5|сілас|сіласаванні|ru|Силос}}.

Лісцем бука, часцей за ўсё ўвосень, кормяць свойскую жывёлу.

=== Выкарыстанне ў медыцыне і касметыцы ===
Букавы [[дзёгаць]] раней прымяняўся пры лячэнні розных скурных захворванняў, а таксама пры {{нп5|рэўматызм|рэўматызме|ru|Ревматизм}} і [[падагра|падагры]], як расціранне або мазь<ref>{{cite web|url=http://dmytrenko.in.ua/Herbae/2/25.html|title=Бук лесной — ''Fagus Sylvatica''|author=Дмитриенко В. М.|work=dmytrenko.in.ua|publisher=Доктор Дмитриенко|access-date=2011-01-13|archive-url=https://archive.today/20120708042209/http://dmytrenko.in.ua/Herbae/2/25.html|archive-date=8 ліпеня 2012|url-status=dead}}</ref>. З {{нп5|крэзолы|крэзолу|ru|Крезолы}}, які здабываецца з арэхаў, вырабляюць медыкаменты, якія выкарыстоўваюцца пры лячэнні пачатковых стадый [[сухоты|сухот]]<ref name="ДПЯ"/>, гнойных працэсаў у [[Бронхі|бронхах]]. Ён выкарыстоўваецца таксама вонкава ў якасці сродка, які прыпякае і абеззаражвае<ref name="ЦНВ" />. {{нп5|Цэратынавая кіслата||ru|Церотиновая кислота}}, якая змяшчаецца ў кары, раней ужывалася пры [[інсульт]]ах<ref name="DG" />.

[[Пліній Старэйшы]] ў «{{нп5|Натуральная гісторыя, Пліній|Натуральнай гісторыі|ru|Естественная история (Плиний)}}» пісаў пра тое, што старажытныя [[галы]] і [[германцы]] з букавага попелу і сала выраблялі цудадзейную мазь, якая выкарыстоўвалася імі для мыцця і афарбоўвання валасоў, а таксама для лячэння скурных захворванняў.

Касметычныя кампаніі ''[[Oriflame]]'', ''{{нп5|Melvita||ru|Melvita}}'' і ''Vita Activa'' выкарыстоўваюць экстракт пупышак бука еўрапейскага для вытворчасці розных амаладжальных сродкаў як эфектыўны сродак для насычэння клетак скуры [[кісларод]]ам<ref>{{cite web|url=http://www.oriflame-cosmetics.ru/dict/dictionary.php?id=133|title=Красота и здоровье. Словарь. Бука почек экстракт|work=Сайт Светланы Аметовой|access-date=2011-01-30|archive-url=https://www.webcitation.org/65rGkWr7d?url=http://www.oriflame-cosmetics.ru/dict/dictionary.php?id=133|archive-date=2 сакавіка 2012|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.vitaactiva.ru/?mod=components&id=124|title=Экстракт бука европейского ''Fagus Sylvatica Extract''|work=vitaactiva.ru|publisher=''Vitaactiva'' — натуральная израильская косметика|access-date=2011-01-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20120512134713/http://www.vitaactiva.ru/?mod=components|archive-date=12 мая 2012|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.melvita.ru/naturalift,9,2,1420,8187.htm|title=Лифтинг-крем ''Naturalift''. Гибискус, Буддлея, Почки Бука — Крем против морщин|work=melvita.ru|publisher=''Melvita''|access-date=2011-01-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20110314003727/http://www.melvita.ru/naturalift,9,2,1420,8187.htm|archive-date=14 сакавіка 2011|url-status=dead}}</ref>.

=== Выкарыстанне ў ландшафтным дызайне ===
{{Біяфота|Hyde park tree.jpg|ш=250|left|{{bt|Fagus sylvatica||f=pendula}} у [[Гайд-парк]]у|color=lightgreen}}
{{Біяфота|0 La Hestre - Drève de Mariemont (1).jpg|left|ш=250|Букавыя прысады ў {{нп5|Марланвельз|Марланвельзе|ru|Морланвельз}}|color=lightgreen}}
У культуры бук еўрапейскі разводзяць звычайна на поўнач і на ўсход ад яго натуральнага арэалу: у Скандынавіі — да 63-65 ° [[Геаграфічныя каардынаты|паўночнай шыраты]], на ўсходзе — да [[мерыдыян]]а Масквы. У Маскве абмярзае па ўзровень снегу пры тэмпературы каля −40&nbsp;°C. Вырошчваюць таксама ў [[Паўночная Амерыка|Паўночнай Амерыцы]] і ў [[Новая Зеландыя|Новай Зеландыі]]<ref name="sensag" />. Да недахопу атмасфернай вільгаці і нізкай тэмпературы больш адчувальны, чым {{bt-bellat|дуб звычайны|Quercus robur}}. Дыма- і газаўстойлівы. Лепш за іншыя лісцяныя дрэвы чысціць паветра ад пылу. За год гектар букавых насаджэнняў затрымлівае 63 [[тона|т]] пылу<ref>{{cite web|url=http://www.forest.ru/rus/basics/glossary/articles/buk.html|title=Бук (''Fagus'')|work=forest.ru|publisher=Лесная энциклопедия|access-date=2011-04-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20120303040359/http://www.forest.ru/rus/basics/glossary/articles/buk.html|archive-date=3 сакавіка 2012|url-status=dead}}</ref>. У стэпавай зоне пакутуе ад засухі і спякоты. У культуры добра расце на глебах [[Падзолістыя глебы|падзолістага]] і {{нп5|Чарназёмы|чарназёмнага|ru|Чернозёмы}} тыпу, мірыцца з моцна камяністымі глебамі. Дрэнна расце на [[торф|тарфяных]], сухіх пясчаных і залішне ўвільготненых гліністых глебах. Падыходзіць для стрыжкі, шырока выкарыстоўваецца для высокіх жываплотаў, сцен і {{нп5|тапіяр|фігурных формаў|ru|Топиар}}, але часцей у якасці {{нп5|Саліцёр, батаніка|саліцёра|ru|Soliter (botanika)}}. Бук традыцыйна выкарыстоўваецца ў мастацтве [[бансай]], пры гэтым яго памеры памяншаюцца ў 60-80 раз<ref>{{cite web|url=http://www.megabook.ru/Article.asp?AID=617027|title=Бонсай|work=Мегаэнциклопедия Кирилла и Мефодия|publisher=Компания «Кирилл и Мефодий»|access-date=2011-01-30|archive-url=https://archive.today/20120804201959/http://www.megabook.ru/Article.asp?AID=617027|archive-date=4 жніўня 2012|url-status=dead}}</ref>.

Культурныя формы размножваюць {{нп5|Прышчэпка, батаніка|прышчэпкай|ru|Прививка (ботаника)}}, {{нп5|адводкі|адводкамі|ru|Отводки}} і гадавымі {{нп5|Тронак|тронкамі|ru|Черенок}}.
{{Біяфота|Höfen hecke1.jpg|ш=270|right|Жываплот у Айхершайдзе|color=lightgreen}}
{{Біяфота|Meikleour.jpg|ш=270|right|Жываплот у Міклюры|color=lightgreen}}
У Заходняй Еўропе бук еўрапейскі і яго культурныя формы шырока выкарыстоўваюцца ў ландшафтным дызайне. {{нп5|Парк Мансуры||fr|Parc Montsouris}} ў [[Парыж]]ы вядомы сваімі ніцымі букамі вакол цэнтральнага возера<ref>{{cite web|url=http://ourflo.ucoz.ru/publ/78-1-0-493|title=Парк Монсори|date=2008-11-28|work=Наши цветы — всё о комнатных и садовых растениях|publisher=Наши цветы|access-date=2011-01-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20220326044929/https://ourflo.ucoz.ru/publ/78-1-0-493|archive-date=26 сакавіка 2022|url-status=dead}}</ref>, ёсць цудоўны экземпляр гэтай формы бука і ў [[Гайд-парк]]у.

У маёнтку [[Іван Сяргеевіч Тургенеў|І. С. Тургенева]] «Ясені» ў Францыі захаваўся ніцы бук, пасаджаны пісьменнікам перад вілай [[Паліна Віярдо-Гарсія|П. Вірдо]]<ref>{{артыкул|аўтар=Артамонов В.|загаловак=Бук|спасылка=http://n-t.ru/nj/nz/1988/0707.htm|выданне=Наука и жизнь|тып=часопіс|год=1988|нумар=7|archive-url=https://web.archive.org/web/20101008220147/http://n-t.ru/nj/nz/1988/0707.htm|archive-date=8 кастрычніка 2010}}</ref>. У {{нп5|парк Мускау|знакамітым парку|ru|Парк Мускау}} князя {{нп5|Герман фон Пюклер-Мускау|Пюклера-Мускау|ru|Пюклер-Мускау, Герман фон}} ў {{нп5|Горад Бад-Мускау|Бад-Мускау|ru|Бад-Мускау}} горны ўчастак засаджаны букам еўрапейскім<ref>{{cite web|url=http://www.vashsad.ua/landscape-design/styles/articles/show/7224/|title=Парк Мускау — самый крупный английский парк в Центральной Европе|author=Леся Васько.|date=2009-12-09|work=vashsad.ua|publisher=Ваш Сад|access-date=2011-01-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20120109061201/http://www.vashsad.ua/landscape-design/styles/articles/show/7224/|archive-date=9 студзеня 2012|url-status=dead}}</ref>. У {{нп5|Валуарскія сады|Валуарскіх садах|fr|Jardins de Valloires}} у Францыі, у «вар’яцкім» садзе знайшлося месца звілістай форме бука з лесу Вярзі<ref>{{cite web
 |url         = http://gardener.ru/gap/garden_guide/page331.php?id=1427
 |title       = Jardins de Valloires (Сады Валлор)
 |work        = gardener.ru
 |publisher   = Gardener.ru. Ландшафтный дизайн и архитектура сада
 |access-date  = 2011-01-26
 |archive-url  = https://web.archive.org/web/20121117054641/http://gardener.ru/gap/garden_guide/page331.php?id=1427
 |archive-date = 17 лістапада 2012
 |url-status     = dead
}}</ref>. Асабліва папулярныя ў Заходняй Еўропе ў пачатку XX стагоддзя былі «габеленавыя» жывыя загарадзі, складзеныя з залацістых, зялёных, шызых і бронзавых карлікавых форм бука. Вядомая сваімі 8-метровымі букавымі жывымі дрэвамі, якія служылі для абароны ад ветру, вёска {{нп5|Айхершайд||de|Eicherscheid_(Simmerath)}}<ref>{{cite web|url=http://www.eicherscheid.de/eicherscheid/ort.php|title=Unser Ort stellt sich vor|work=eicherscheid.de|publisher=Eicherscheid|access-date=2011-01-17|archive-url=https://www.webcitation.org/65rGvi9RV?url=http://www.eicherscheid.de/eicherscheid/ort.php|archive-date=2 сакавіка 2012|url-status=dead}}</ref> на захадзе [[Германія|Германіі]]. Характэрная і {{нп5|Міклюрскі жываплот||en|Meikleour Beech Hedges}}, які знаходзіцца ў ваколіцах {{нп5|Міклюр, Шатландыя|Міклюра|en|Meikleour}} ў [[Шатландыя|Шатландыі]], вышынёй 30 м і даўжынёй 530 м. Яго занеслі ў [[Кніга рэкордаў Гінэса|Кнігу рэкордаў Гінэса]] як найвышэйшы і самы доўгі жываплот свету. Букавыя дрэвы ў ім былі пасаджаныя ў 1745 годзе, іх стрыгуць кожныя дзесяць гадоў<ref>{{cite web|url=http://www.perthshirebigtreecountry.co.uk/index.asp?pg=31|title=Meikleour Beech Hedge|work=perthshirebigtreecountry.co.uk|publisher=Big Tree Country|access-date=2011-02-20|lang=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20120310004945/http://www.perthshirebigtreecountry.co.uk/mobile/|archive-date=10 сакавіка 2012|url-status=dead}}</ref>. Упрыгожваннем {{нп5|Каралеўскі батанічны сад Эдынбурга|Каралеўскага батанічнага саду ў Эдынбургу|ru|Королевский ботанический сад Эдинбурга}} з’яўляецца травяністы бардзюр даўжынёй 165 м, які эфектна выглядае на фоне жываплота з бука. Гэтая загарадзь складаецца са 150 дрэў узростам большым за 100 гадоў<ref>{{cite web|url=http://www.beautygarden.ru/sady-i-parki-mira/angliya-shotlandiya/korolevskiy-botanicheskiy-sad-edinburga|title=Королевский ботанический сад Эдинбурга. Royal Botanic Garden Edinburgh (Великобритания, Шотландия, Эдинбург)|work=beautygarden.ru|publisher=Прекрасный сад|access-date=2011-04-09|lang=en|archive-url=https://www.webcitation.org/65rGwqsuw?url=http://www.beautygarden.ru/sady-i-parki-mira/angliya-shotlandiya/korolevskiy-botanicheskiy-sad-edinburga|archive-date=2 сакавіка 2012|url-status=dead}}</ref>. Букавыя прысады ў лесе {{нп5|Лес Сэвернэйк|Сэвернэйк|en|Savernake Forest}} занесеныя ў Кнігу рэкордаў Гінеса як самая доўгая алея ў Вялікабрытаніі. Яе заклалі ў канцы 1790-х гадоў, даўжыня яе больш за 6,6 кіламетраў<ref>{{cite web
 |url         = http://www.savernakeestate.co.uk/
 |title       = Savernake Estate
 |work        = savernakeestate.co.uk
 |publisher   = Savernake Estate
 |access-date  = 2011-03-02
 |lang        = en
 |archive-url  = https://web.archive.org/web/20120210211812/http://www.savernakeestate.co.uk/
 |archive-date = 10 лютага 2012
 |url-status     = dead
}}</ref>. Вядомая алея з букаў звілістай формы ў горадзе {{нп5|Горад Бад-Нендорф|Бад-Нендорфе|ru|Бад-Нендорф}} ў Германіі, яе складаюць амаль 100 дрэў, {{дроб|2|3}} з якіх з’явіліся з каранёвых атожылкаў<ref>{{cite web|url=http://www.suentelbuche.info/suntelbuche.html|title=Suntelbuche|work=suentelbuche.info|publisher=Suntelbuche|access-date=2011-04-19|lang=de|archive-url=https://www.webcitation.org/65rHCGeum?url=http://www.suentelbuche.info/suntelbuche.html|archive-date=2 сакавіка 2012|url-status=dead}}</ref>.

=== Культурныя сарты і формы ===
{{main|Культурныя сарты і формы бука еўрапейскага}}

Вядома {{нп5|Культурныя сарты і формы бука еўрапейскага|мноства культурных|ru|Культурные сорта и формы бука европейского}} {{нп5|Інфравідавыя рангі|формаў|ru|Инфравидовые ранги}} і [[сорт|сартоў]] бука еўрапейскага, адрозныя {{нп5|Аблічча расліны|габітусам|ru|Облик растения}}, формай, афарбоўкай і памерамі лісця, а таксама будынкам кары.

Бук еўрапейскі вырошчваецца ў многіх батанічных садах свету з падыходнымі кліматычнымі ўмовамі, у тым ліку ў кіеўскім {{нп5|Нацыянальны батанічны сад імя М. М. Грышко|Нацыянальным батанічным садзе імя Грышко|ru|Национальный ботанический сад им. Н. Н. Гришко НАН Украины}}, дзе ён уваходзіць у склад трох экспазіцый: «Заходняя, або букавая, дуброва», «Украінскія Карпаты» і «Крым»<ref name="БотСад">{{cite web
 |url         = http://www.nbg.kiev.ua/ru/collections_expositions/index.php?SECTION_ID=223
 |title       = III. Украинские Карпаты
 |work        = nbg.kiev.ua
 |publisher   = Национальный ботанический сад им. Н. Н. Гришка НАН Украины
 |access-date  = 2011-02-20
 |archive-url  = https://web.archive.org/web/20120513030428/http://www.nbg.kiev.ua/ru/collections_expositions/index.php?SECTION_ID=223
 |archive-date = 13 мая 2012
 |url-status     = dead
}}</ref>. Прадстаўлены бук еўрапейскі і ў {{нп5|Альпіна, батанічны сад|батанічным садзе «Альпіна»|it|Giardino botanico Alpinia)}} ў Італіі, які спецыялізуецца на вырошчванні {{нп5|Альпійскія расліны|альпійскіх раслін|ru|Альпийские растения}}<ref>{{cite web|url=http://www.giardinoalpinia.it/|title=Giardino Botanico Alpinia|work=giardinoalpinia.it|publisher=Giardino Alpinia|access-date=2011-02-20|lang=it|archive-url=https://web.archive.org/web/20120210213917/http://www.giardinoalpinia.it/|archive-date=10 лютага 2012|url-status=dead}}</ref>.

{{Фотарадок|Blodbokslöv-2.jpg|Fagus sylvatica 'Grandidentata' JPG1L.jpg|Fagus-sylvatica-aspleniifolia.jpg|Fagus-sylvatica-rohan-weeping.JPG|ш1=157|ш2=200|ш3=200|ш4=200|тэкст=Формы з розным лісцем, злева направа: f. purpurea, f. grandidentata, f. aspleniifolia, f. Rohani|color=lightgreen}}

=== Штучныя пасадкі бука ===
{{Біяфота|Copper-beeches-savernake-2005-05-18.JPG|ш=270|left|Букавыя прысады ў лесе Сэвернэйк|color=lightgreen}}
{{Біяфота|Tervuren ARB2JPG.jpg|ш=270|left|«Каралеўскія» букавыя прысады ў дэндрапарку {{нп5|Тэрвюран|Тэрвюрана|ru|Тервюрен}}, Бельгія|color=lightgreen}}
Букавыя лясы і лясы з удзелам бука ў сваім першапачатковым выглядзе захаваліся на нязначнай плошчы. Часта бук еўрапейскі фармуе лясы, якія ўтвараюцца пасля ўмяшання чалавека. Фарміраванне шыракалістых лясоў натуральным шляхам адбываецца пасля шматразовых высечак лесу без моцных парушэнняў глебавага покрыва<ref name="УАА" />{{Стар.|314—315}}. Дзякуючы сваёй ценявынослівасці і канкурэнтаздольнасці бук здольны нармальна аднаўляцца як у полідамінантных лясах, так і ў бучынах<ref name="УАА"/>{{Стар.|242}}. Пасля {{нп5|выбарачная рубка|выбарачных|ru|Выборочная рубка}} і прыісковых высечак, якія выкарыстоўвалі ў працэсе лесанарыхтовак з X—XII стагоддзяў да сярэдзіны XIX стагоддзя ў ялова-піхтава-букавых лясах Карпат, адбывалася зарастанне ўтвораных вокнаў букам — як насенным, так і вегетатыўным шляхам. Пазіцыі елкі і піхты слабелі, яны цалкам выпадалі з [[дрэвастой|дрэвастою]], памяншаўся відавы склад кустоў і траў за кошт выпадзення святлалюбных відаў. Пасля выкарыстаных за апошнія 100—150 гадоў суцэльна-лесасечных высечак утварыліся высечкі, якія засаджвалі, наадварот, елкай і піхтай<ref name="УАА"/>{{Стар.|109—110}}.

У Германіі пасля бескантрольнага выкарыстання лясоў і ўзніклай небяспекі дэфіцыту дзелавой і паліўнай драўніны ў XIX стагоддзі прыйшлі да сістэмы рацыянальнага вядзення лясной гаспадаркі, у якой асноўнай задачай было доўгае выманне з лясоў найбольшай карысці. З’явілася практыка вырошчвання высокастваловых лясоў, у якіх аднаўленне лесу выраблялася натуральным, насенным шляхам. Высякаліся дрэвы, якія дасягнулі 100-200-гадовага ўзросту, а падрост, які з’яўляўся, прарэжваўся. Пры гэтым дуб, як больш святлалюбная парода, знік з дрэвастою, і з’явіліся чыстыя букавыя лясы, якія часта прымаюць за натуральныя<ref>{{кніга|аўтар=Вальтер Г.|загаловак=Общая геоботаника|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/valter1982_obschaja_geobotanika.djvu|месца=М.|выдавецтва=Мир|год=1982|старонкі=80—82|старонак=264}}</ref>. У некаторых абласцях Германіі, напрыклад, у зямлі [[Рэйнланд-Пфальц]], на працягу некалькіх дзясяткаў гадоў, пачынаючы з дваццатых гадоў XX стагоддзя, высаджваюць саджанцы бука ў лясах, якія складаюцца з елкі звычайнай, [[Дугласія|псеўдатсугі]] і хвоі.

У некаторых краінах пасадкі бука еўрапейскага выкарыстоўваюць у лесапарках для паляпшэння [[Геаграфічны ландшафт|ландшафту]]. Прыкладам можа служыць лес Севернэйк у Вялікабрытаніі. У мінулым у некаторых краінах Еўропы букі, нароўні з іншымі дрэвамі, высаджвалі на межах зямельных уладанняў.

== Класіфікацыя ==

=== Таксанамічная схема ===
Від '''Бук еўрапейскі''' ўваходзіць у род {{bt-bellat|Бук|Fagus}} сямейства {{bt-bellat|Букавыя|Fagaceae}} [[Атрад|парадку]] {{bt-bellat|Букакветныя|Fagales}}.

{{Табліца122222
|a = Аддзел [[Кветкавыя]]
|b1 = Клас [[Двухдольныя]]
|b2 = Клас [[Аднадольныя]]
|c1 = Іншыя парадкі
|c2 = Парадак [[Букакветныя]]
|d1 = Сямейства [[Букавыя]]
|d2 = Яшчэ 7 сямействаў <small>([[Бярозавыя]], [[Васкоўнікавыя]], [[Casuarinaceae]], [[Nothofagaceae]], [[Арэхавыя]], [[Rhoipteleaceae]], [[Ticodendraceae]])</small>
|e1 = Яшчэ 9 родаў <small>([[Дуб]], [[Каштан]], [[Castanopsis]] і інш.)</small>
|e2 = Род [[Бук]]
|f1 = <span style="color:#20431b">від <big>'''Бук еўрапейскі'''
|f2 = Яшчэ 10 відаў <small>([[Fagus crenata]], [[Fagus grandifolia]], [[Fagus hayatae]], [[Fagus engleriana]], [[Fagus japonica]] і інш.)</small>
|color=darkgreen
|bgcolor=lightgreen
}}

=== Прыродныя формы ===
{{Біяфота|Verzy09.JPG|ш=250|right|Звілістая форма ў лесе Вярзі|color=lightgreen}}
Шэраг батанікаў вылучаюць дзве [[Інфравідавыя рангі|формы]] бука еўрапейскага, якія сустракаюцца ў натуральных умовах. Аднак звычайна дадзеныя формы бука апісваюцца як культурныя [[сорт|сарты]]. Глядзі сарты [[Культурныя сарты і формы бука еўрапейскага#Atropunicea|''Atropunicea'']] і [[Культурныя сарты і формы бука еўрапейскага#Tortuosa|''Tortuosa'']].

=== Сінонімы ===
{{Біяфота|Fagus sylvatica Purpurea JPG4a.jpg|right|ш=250|{{bt|Fagus sylvatica|([[Aiton]]) Dippel|f=purpurea}} восенню|color=#BBDD99}}
Від мае шырокі спіс [[Сінонім (таксанамія)|сінонімаў]]<ref>{{TPL|kew-83891|Fagus sylvatica|18.11.2011}}</ref>, вялікая частка якіх раней была ўведзена рознымі аўтарамі як формы або [[Інфравідавыя рангі|разнавіднасці]], але канчаткова прызнаныя не былі. У 1772 годзе ў батанічным сачыненні «Flora Carniolica Exhibens Plantas Carniolae Indigenas et Distributas in Classes Naturales …» від быў аднесены да роду [[Каштан]], які ўваходзіць у тое ж сямейства, аднак пазней такая класіфікацыя батанікамі была адвергнутая.
{{columns-list|2|
* {{btname|Castanea fagus|[[Scop.]]}}
* {{btname|Fagus aenea|[[Dum.Cours.]]}}
* {{btname|Fagus albovariegata|[[Weston]]}}
* {{btname|Fagus asplenifolia|Dum.Cours.}}
* {{btname|Fagus cochleata|([[Dippel]]) [[Domin]]}}
* {{btname|Fagus comptoniifolia|[[Desf.]]}}
* {{btname|Fagus crispa|Dippel}}
* {{btname|Fagus cristata|Dum.Cours.}}
* {{btname|Fagus cucullata|Dippel}}
* {{btname|Fagus cuprea|[[Hurter]] ex [[A.DC.]]}}
* {{btname|Fagus echinata|[[Gilib.]]}}
* {{btname|Fagus incisa|Dippel}}
* {{btname|Fagus laciniata|A.DC.}}
* {{btname|Fagus pendula|(Lodd.) Dum.Cours.}}
* {{btname|Fagus purpurea|Dum.Cours.}}
* {{bt|Fagus purpurea|[[Cripps]]|var=roseomarginata}}
* {{btname|Fagus quercoides|([[Pers.]]) Dippel}}
* {{btname|Fagus salicifolia|A.DC.}}
* {{bt|Fagus sylvatica|Weston|var=albovariegata}}
* {{bt|Fagus sylvatica|Weston|var=atropunicea}}
* {{bt|Fagus sylvatica|[[C.K.Schneid.]]|f=aureovariegata}}
* {{bt|Fagus sylvatica|[[Simon-Louis]] ex [[Beissn.]]|f=bornyensis}}
* {{bt|Fagus sylvatica|Dippel|f=cochleata}}
* {{bt|Fagus sylvatica|A.DC.|var=colorata}}
* {{bt|Fagus sylvatica|[[Wallr.]]|var=coriacea }}
* {{bt|Fagus sylvatica|([[Loudon]]) Dippel|f=cristata}}
* {{bt|Fagus sylvatica|Loudon|var=cristata}}
* {{bt|Fagus sylvatica|Simon-Louis ex [[K.Koch]]|f=fastigiata}}
* {{bt|Fagus sylvatica|Dippel|f=grandidentata}}
* {{bt|Fagus sylvatica|(Loudon) Dippel|f=heterophylla}}
* {{bt|Fagus sylvatica|Loudon|var=heterophylla}}
* {{bt|Fagus sylvatica|([[Perr.]]) Domin|f=laciniata}}
* {{bt|Fagus sylvatica|Weston|var=luteovariegata}}
* {{bt|Fagus sylvatica|([[Lodd.]]) Dippel|f=pendula}}
* {{bt|Fagus sylvatica|(Lodd.) Loudon|var=pendula}}
* {{bt|Fagus sylvatica|Lodd.|var=pendula}}
* {{bt|Fagus sylvatica|Aiton|var=purpurea}}
* {{bt|Fagus sylvatica|([[Aiton]]) Dippel|f=purpurea}}
* {{bt|Fagus sylvatica|Dippel|f=pyramidalis}}
* {{bt|Fagus sylvatica|(C.K.Schneid.) [[Geerinck]]|var=quercifolia}}
* {{bt|Fagus sylvatica|C.K.Schneid.|f=quercifolia}}
* {{bt|Fagus sylvatica|Pers.|f=quercoides}}
* {{bt|Fagus sylvatica|(Cripps) [[Domin]]|f=roseomarginata}}
* {{bt|Fagus sylvatica|Dippel|f=tortuosa}}
* {{bt|Fagus sylvatica|Dippel|var=tortuosa}}
* {{bt|Fagus sylvatica|Dippel|f=variegata}}
* {{bt|Fagus sylvatica|Aiton|var=vulgaris}}
* {{bt|Fagus sylvatica|Späth ex E.Goeze|var=zlatia}}
* {{bt|Fagus sylvatica|([[Späth]] ex [[E.Goeze]]) Geerinck|f=zlatia}}
* {{btname|Fagus sylvestris|[[Gaertn.]]}}
* {{btname|Fagus tortuosa|(Dippel) Domin}}
* {{btname|Fagus variegata|A.DC.}}
}}

== Палеабатанічныя звесткі ==
{{Біяфота|Fagus sylvatica pliocenica MHNT.PAL.VEG.2002.31.jpg|ш=250|left|Адбітак ліста бука еўрапейскага ў {{нп5|Пліяцэн|пліяцэнавых|ru|Плиоцен}} адкладах, [[Канталь (дэпартамент)|Канталь]], Францыя|color=lightgreen}}
У [[міяцэн]]авых адкладах [[Заходняя Сібір|Заходняй Сібіры]] сустракаюцца [[плюска|плюскі]] віду {{btname|Fagus decurrens|C.Reid et E.Reid (1915)}}<ref name="meller">{{кніга|аўтар=Meller Barbara, Denk Vienna and Thomas.|загаловак=The 10th Plant Taphonomy Meeting|частка=Beech cupules from beach deposits and the problem of fossil ''Fagus'' species|спасылка=http://www.equisetites.de/tapho/leeds.html#meller|месца=Stockholm|год=1999}}</ref>, вельмі блізкага буку еўрапейскаму і яшчэ больш блізкага {{bt-bellat||Fagus orientalis}}<ref name="КАН">{{кніга|аўтар={{нп5|Афрыкан Мікалаевіч Крыштафовіч|Криштофович А. Н.|ru|Криштофович, Африкан Николаевич}}|загаловак=Палеоботаника|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/krishtofovich1957_paleobotanika.djvu|месца=Л.|выдавецтва=Гостоптехиздат|год=1957}}</ref>{{Стар.|383}}. Рэшткі бука еўрапейскага былі знойдзены ў {{нп5|пліяцэн|постпліяцэнавых|ru|Плиоцен}} адкладах [[Волжска-Данскі фларыстычны раён|Волжска-Данскога раёна]] (горад [[Чакалін]]) і [[Перадкаўказзе|Перадкаўказзя]] (гара [[Гара Машук|Машук]])<ref name="ФСССР" />. У [[Англія|Англіі]] бук еўрапейскі з’явіўся пазней, за 2000 год да наступу [[ледніковы перыяд|ледніковага перыяду]] і ўтварэння праліва [[Праліў Ла-Манш|Ла-Манш]]. Магчыма, ён быў занесены туды чалавекам [[каменны век|каменнага веку]]<ref name="sensag" /><ref>{{cite web|url=http://www.forestry.gov.uk/forestry/infd-6zpgub|title=The story of our native trees|work=forestry.gov.uk|publisher=Forestry Comission — Westonbirt National Arboretum|access-date=2011-05-05|lang=en|archive-url=https://www.webcitation.org/65rHF7Hbt?url=http://www.forestry.gov.uk/website/forestry.nsf/byunique/infd-6zqlsy|archive-date=2 сакавіка 2012|url-status=dead}}</ref>. У Скандынавію бук пракраўся з поўдня ў канцы каменнага і пачатку бронзавага веку, значна пазней елі. Пранікненне елі і бука ў Скандынавію характарызуе апошні, яшчэ не скончаны этап у развіцці яе расліннасці.

У сярэдзіне [[Трацічны перыяд|трацічнага перыяду]] [[тургайская флора]], у склад якой уваходзілі лістападныя дрэвы, у тым ліку і бук, займала большую частку Еўразіі. Згодна з [[Тэорыя Гуда|тэорыяй распаўсюджвання раслін Гуда]], [[ледніковы перыяд]] выклікаў зрушэнні арэала тургайскай флоры да поўдня. Але і ў гэты час астравы лясных масіваў захоўваліся ў Еўропе, пры адступленні льдоў яны адразу ж пачыналі распаўсюджвацца. Нават у перыяд максімальнага зледзянення заставаліся ўчасткі з букам, напрыклад, у Чэхіі<ref name="КАН" />{{Стар.|561}}. У {{нп5|Міндэль-рыскае межледавікоўе|Міндэль-рыскі час|es|Interglaciar Mindel-Riss}} на поўначы [[Усходне-Еўрапейская раўніна|Рускай раўніны]] існаваў [[Мяшаныя лясы|змешаны лес]], у склад якога ўваходзіў бук.

Арэал бука ў [[галацэн]]е ўключаў басейны [[Заходняя Дзвіна|Заходняй Дзвіны]] і [[Прыпяць|Прыпяці]], паўднёва-заходняе Прыільменне і вярхоўі [[Ака|Акі]]. У сярэднім галацэне пылок бука знойдзены ў [[Прыбалтыка|Прыбалтыцы]], Беларусі і басейне [[Дон]]а. У познім галацэне рэшткі бука выяўленыя ў заходняй частцы [[Усходне-Еўрапейская раўніна|Рускай раўніны]], [[Сярэдняруская нізіна|Сярэднярускай]] і [[Прыволжская нізіна|Прыволжскай]] нізінах<ref name="УАА" />{{Стар.|120—121}}. Ён быў знойдзены ля возера {{нп5|Возера Паліста|Паліста|ru|Полисто}} ў {{нп5|Бежаніцкі раён|Бежаніцкім раёне|ru|Бежаницкий район}}, ля [[Віцебск]]а і [[Бабруйск]]а ў Ясенскім балоце. Клімат у галацэне неаднаразова мяняўся. Пры пацяпленні адбывалася пашырэнне зоны лясоў, а пры пахаладанні — яе скарачэнне. Найбольш спрыяльныя ўмовы для лясной расліннасці склаліся ў атлантычны перыяд. Некаторыя навукоўцы лічаць, што ў гэты час шыракалістыя віды ў складзе змешаных лясоў распаўсюджваліся на 500—600 км далей на поўнач і паўночны ўсход у параўнанні з іх сучасным становішчам. Прыхільнікі гэтых тэорый не ўлічваюць здольнасці драўняных парод да распаўсюджвання на вялікія адлегласці. Так, буку на пераадоленне адлегласці ў 100 км патрабуецца 10-25 тысяч гадоў. Хутчэй за ўсё бук еўрапейскі заўсёды прысутнічаў на тэрыторыі сучаснага свайго арэала ў прытулках<ref name="УАА" />{{Стар.|137}}. Такія прытулкі былі на поўначы Іспаніі, у Міжземнамор’і і паўднёвай Францыі<ref>{{артыкул|мова=en|аўтар=Magri D.|загаловак=Patterns of post-glacial spread and the extent of glacial refugia of European beech (Fagus sylvatica)|выданне=Journal of Biogeography|тып=часопіс|год=2008|нумар=35|pages=450—463}}</ref>. Найбольш паўночныя з прытулкаў бука еўрапейскага знаходзіліся на паўднёва-ўсходняй ўскраіне Альпаў у Славеніі, або [[Істрыя|Істрыі]]<ref name="MD">{{артыкул|мова=en|аўтар=Magri D. et al.|загаловак=A new scenario for the Quaternary history of European beech populations: paleobotanical evidence und genetic consequences|выданне=New Phitol.|тып=журнал|год=2006|нумар=171|pages=199—221}}</ref>. Самы паўночны прытулак быў асноўным у распаўсюдзе бука на поўнач па ўсёй Цэнтральнай Еўропе, а таксама на захад<ref name="MD" /> і на паўднёвы ўсход Грэцыі<ref>{{артыкул|мова=en|аўтар=Hatziskakis S. et al.|загаловак=High chloroplast haplotype diversity in Greek populations of Beech (Fagus sylvatica)|выданне=Plant Biology|тып=часопіс|год=2009|нумар=11|pages=425—433}}</ref>. Са сваіх сховішчаў у Цэнтральнай Еўропе бук раней за ўсё з’явіўся ў Швейцарыі (у канцы барэальнай або ў атлантычнай фазе), затым у Баварыі і ў басейне ракі [[Вісла|Віслы]]<ref name="КАН" />{{Стар.|565}}. Паводле іншых звестак, бук з’явіўся ў Швецыі, Германіі і Польшчы ў суббарэальную фазу<ref name="БНА">{{кніга|аўтар=Буш Н. А.|загаловак=Ботанико-географический очерк Европейской части СССР и Кавказа|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/bush1936_bot_geogr_ocherk.djvu |месца=М.-Л.|выдавецтва=Издательство Академии Наук СССР|год=1936}}</ref>{{Стар.|85}}. Дадзеныя пылковага аналізу сведчаць пра пасляледавіковае распаўсюджанне бука на поўнач з Балканскага паўвострава ўздоўж Альпаў. Найбольшага распаўсюджвання ён дасягнуў у Цэнтральнай Еўропе да канца [[Бронзавы век|бронзавага веку]], прыкладна за 800 гадоў да нашай эры. Да канца XVIII стагоддзя бук захоўваўся ў нязначнай колькасці на [[Валдайскае ўзвышша|Валдаі]]<ref>{{кніга|аўтар=[[Самуіл Готліб Гмелін|Гмелин С. Г.]]|загаловак=Путешествие по России для исследования трёх царств природы естества|частка=Часть первая. Путешествие из Санкт-Петербурга до Черкасска, Главного города Донских казаков в 1768 и 1769 годах|месца=СПб.|год=1771|старонкі=272}}</ref><ref>{{кніга|аўтар=[[Петэр Сімон Палас|Паллас П. С.]]|загаловак=Путешествие по разным местам Российского государства|частка=Часть 1|месца=СПб.|год=1773|старонкі=117}}</ref>. [[Уладзіслаў Шафер|У. Шафер]], правёўшы аналіз раслін розных рэгіёнаў Карпат, выявіў нямала відаў, уласцівых букавым і букава-піхтавым фармацыям ляснога пояса (600—1250 м над узроўнем мора), якія сустракаюцца распылена на прылеглых раўнінных тэрыторыях. Многія з гэтых раслін ставяцца да «частковых рэліктаў», першая хваля міграцыі гэтых відаў была цесна звязана з распаўсюджваннем бука і піхты ў {{нп5|Кліматычны оптымум|атлантычную фазу|ru|Климатический оптимум}}<ref>{{артыкул|мова=pl|аўтар=Szafer.|загаловак=Element gorski we florze nizn polskiego|месца=Krakov|выданне=Rozpr. Wydz. mat-przyrodn. Polsk. Acad. Umiejent.|тып=часопіс|год=1930|нумар=3}}</ref>. Па сучасных дадзеных, існуе нямала доказаў таго, што зусім нядаўна, гэта значыць 600—800 або 1000 гадоў таму букавыя лясы сустракаліся па ўсяму Прыдняпроўскаму ўзвышшу аж да сярэдняга цячэння Дняпра<ref>{{артыкул|мова=uk|аўтар={{нп5|Васіль Іванавіч Белавус|Білоус В. І.|uk|Білоус Василь Іванович}}|загаловак=Поширення лісового бука на Україні в минулому|месца=К.|выданне=Вісник с.-г. науки|тып=часопіс|год=1962|нумар=2|старонкі=80—82}}</ref>. Некаторыя ўскосныя дадзеныя, напрыклад, брукаванне маставых ў [[Вялікі Ноўгарад|Ноўгарадзе]] ў XII стагоддзі дошчачкамі з бука, дазваляюць выказаць здагадку, што лясы з удзелам бука на захадзе Рускай раўніны захоўваліся да канца [[жалезны век|жалезнага веку]]<ref name="УАА" />{{Стар.|161}}.

Сярод усіх еўразійскіх відаў роду бук еўрапейскі лічыцца самым маладым<ref>{{кніга|аўтар=Lämmermayr L.|загаловак=Die Entwiklung der Buchenassoziation seit dem Tertiär|частка=Fedde Repert sp. nov. Beihefte|месца=Dahlem|год=1923}}</ref>. Пра гэта сведчыць і найменшая колькасць жылак на яго лісці, што лічыцца больш маладой {{нп5|Марфалогія раслін|марфалагічнай|ru|Морфология растений}} прыкметай<ref name="КЮД">{{кніга|аўтар={{нп5|Юрый Дзмітрыевіч Кляопаў|Клеопов Ю. Д.|ru|Клеопов, Юрий Дмитриевич}}|загаловак=Анализ флоры широколиственных лесов европейской части СССР|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/kleopov1990_analiz_fl_shirokol_lesov.djvu|месца=Киев|выдавецтва=Наукова думка|год=1990}}</ref>{{Стар.|274}}. Існуе меркаванне пра паходжанне бука еўрапейскага ад бука ўсходняга, які з’яўляецца рэліктам трацічнай флоры.

== Бук у культуры ==
Бук мае для археолагаў Еўропы вялікае значэнне, паколькі з яго стагоддзямі вырабляліся [[Вясло|вёслы]], дзяржальні разнастайных прадметаў, {{нп5|Чаўнок, ткацкі|трацкія чаўнакі|ru|Челнок (ткацкий)}}<ref name="ie">''{{нп5|Джэймс Патрык Мэлары|J. P. Mallory|ru|Мэллори, Джеймс Патрик}}, {{нп5|Дуглас Квенцін Адамс|Douglas Q. Adams|ru|Адамс, Дуглас Квентин}}.'' Encyclopedia of Indo-European Culture. London: Fitzroy Dearborn Publishers, 1997. ISBN 978-1-884964-98-5. P. 58—60.</ref>. З часоў [[неаліт]]у пладамі бука кармілі свіней. Алей пладоў ішоў у ежу. Гладкая шэрая кара бука ідэальна падыходзіла для нанясення пісьмёнаў, гэта значыць рэлігійных тэкстаў; невыпадкова букавыя гаі ў {{нп5|Альбанскія горы|Альбанскіх гарах|ru|Альбанские горы}} былі святымі<ref name="ie"/>. У [[Германскія мовы|германскіх мовах]] ад назвы бука ўтвораны словы для абазначэння [[Кніга|кнігі]] ({{lang-de|Buch}}, {{lang-en|book}}) і [[Літара|літары]] ({{lang-got|boka}})<ref name="ie"/>. Славянскія словы «бук» і «буква» лічацца запазычанымі ў германцаў<ref>Гл. артыкул «бук» і «буква» ў {{нп5|Этымалагічны слоўнік рускай мовы М. Фасмера|слоўніку Фасмера|ru|Этимологический словарь русского языка М. Фасмера}}.</ref>.

{{нп5|Букавы аргумент|Усходняя мяжа распаўсюджвання бука|ru|Буковый аргумент}} ў Еўропе доўгі час разглядалася як ключавы аргумент за тое, што {{нп5|прарадзіма||ru|Прародина}} [[Індаеўрапейцы|індаеўрапейцаў]] знаходзілася на захад ад гэтай лініі, а прарадзіма славян — на ўсход<ref name="ie"/>. Аднак у пасляваенны час устаноўлена, што праславутая «букавая мяжа» вельмі рухомая і што распаўсюджванне бука па Заходняй Еўропе прыйшлося на параўнальна позні перыяд — на [[бронзавы век]]<ref name="ie"/>.

=== Вядомыя дрэвы ===
{{Біяфота|Stifters beech.JPG|ш=250|left|Рэшткі ствала «Шціфтарава бука» ў маі 2007 года|color=lightgreen}}
У Чэхіі ў 1985 годзе [[Помнікі прыроды|помнікам прыроды]] абвешчаны двухсотгадовы бук, які расце ў горадзе {{нп5|Горад Ракіцані|Ракіцані|ru|Рокицани}}. Пры вымярэнні 1998 г. ён дасягаў вышыні 32 м, а акружнасць ствала складала 4,28 м. Увесну 2003 года ён моцна пацярпеў ад ветру, а ў 2009 годзе абламілася яго апошняя трохметровая галіна. Узрост «{{нп5|Каменагорскі бук|Каменагорскага бука|cs|Kamenohorský buk}}» ацэньваецца таксама ў 200 гадоў, яго вышыня 18,5 м, акружнасць ствала 4,62 м, дыяметр кроны 16 м, ствол камкаваты і полы ўнутры. Заслугоўвае ўвагі і «{{нп5|Асялецкі бук||cs|Buk v Oselcích}}», які расце ў ваколіцах сяла {{нп5|Сяло Асялец|Асялец|cs|Oselce}}. Яго ствол складаецца з некалькіх зрослых ствалоў і мае акружнасць 5,97 м. Дрэва дасягае вышыні 32 м і надзелены, паводле павер’яў, моцнай энергіяй. Найбуйнейшым букам у Чэхіі быў да гібелі «{{нп5|Гаракаў бук||cs|Horákův buk}}», ці «Гаракаўскі бук», ці «Вялікі бук», ці «Бук князя {{нп5|Род Кінскіх|Кінскі|ru|Кинские}}». Ён быў узяты пад ахову яшчэ ў XIX стагоддзі графам Ёзэфам Кінскі, які выкупіў яго ў мясцовага фермера. У 1993 годзе вышыня гэтага бука складала 37 м, акружнасць ствала — 7,5 м<ref>{{cite web|url=http://drusop.nature.cz/ost/chrobjekty/pstromy/index.php?frame&SHOW_ONE=1&ID=8237|title=Horákův buk|work=drusop.nature.cz|publisher=Registr památných stromů AOPK ČR|access-date=2011-03-22|lang=cs|archive-url=https://web.archive.org/web/20091223033708/http://drusop.nature.cz/ost/chrobjekty/pstromy/index.php?frame|archive-date=23 снежня 2009|url-status=dead}}</ref>. Яго ўзрост ацэньваўся ў 1940 годзе ў 350—400 гадоў. Загінуў і «Пагранічны бук» у Чынаўцы, былы вядомы помнік прыроды. Гэты бук ставіцца да дрэў, высаджаных у якасці мяжы паміж Чэхіяй і Германіяй. Вядома, што «{{нп5|Пагранічны бук||cs|Hraniční buk (Cínovec)}}» быў высаджаны ў 1537 годзе і канчаткова загінуў у 70-х гадах XX стагоддзя. Па словах аднаго з мясцовых жыхароў, пад гэтым букам адпачываў [[Напалеон I Банапарт|Напалеон Банапарт]] перад адным з апошніх баёў<ref>{{cite web|url=http://www.cinovec.estranky.cz/clanky/povesti-historky.html|title=Pověst o hraničním buku|work=cinovec.estranky.cz|publisher=Cínovec v Krušných horách|access-date=2011-03-22|lang=cs|archive-url=https://www.webcitation.org/65rHGIDZa?url=http://www.cinovec.estranky.cz/clanky/povesti-historky.html|archive-date=2 сакавіка 2012|url-status=dead}}</ref>. «Пагранічны бук» быў сведкам двух паездак імператара [[Іосіф II Габсбург|Іосіфа II]] у [[Рудныя горы]] (1766 і 1779 гады), падарожжа [[Іаган Вольфганг фон Гётэ|Гётэ]] з [[Цепліцы|Цепліцаў]] у 1813 годзе, уварвання гітлераўскай арміі ў час [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]], а таксама [[Савецкая армія|Савецкай арміі]] ў 1968 годзе<ref>{{cite web|url=http://www.zinnwald-im-erzgebirge.de/zinnwalder-grenzbuche-geschichte|title=Zur Geschichte der Zinnwalder Grenzbuche|work=ezv-zinnwald.de|publisher=Zinnwald-Georgenfeld|access-date=2011-03-22|lang=cs}}</ref>.

Вядомы трохсотгадовы «{{нп5|Шціфтараў бук||cs|Stifterův buk}}» з ваколіц горада {{нп5|Горад Гарні Плана|Гарні Плана|cs|Horní Planá}}, радзімы пісьменніка {{нп5|Адальберт Шціфтар|Адальберта Шціфтара|ru|Штифтер, Адальберт}}, пад кронай якога пісьменнік любіў сядзець. Бук быў пашкоджаны бурай ў 1979 годзе, але існаваў да 1994 года. Захаваўся яго павалены ствол. Ён быў вышынёй 17 м, акружнасць яго ствала дасягала 5,7 м, шырыня кроны была 21 м
{{Біяфота|Bonnerue AR1bJPG.jpg|ш=250|right|«Блажэнны Гесэ»|color=lightgreen}}
«{{нп5|Дзядуля Бук||pl|Buk Dziadek}}», ці «Бук Альфонс» — помнік прыроды ў {{нп5|Астшашуўскі павет|Астшашуўскім павеце|ru|Остшешувский повят}} [[Вялікапольскае ваяводства|Вялікапольскага ваяводства]] Польшчы, вышынёй 27 м, акружнасць ствала на вышыні 1,3 м — 6,7 м<ref>{{cite web|url=http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/najgrubsze_drzewa/buk|title=Buk pospolity|work=dzieci.erys.pl|publisher=Leśny Wortal Edukacyjny|access-date=2011-03-17|lang=pl|archive-url=https://web.archive.org/web/20111108092753/http://dzieci.erys.pl/lesnoteka/najgrubsze_drzewa/buk|archive-date=8 лістапада 2011|url-status=dead}}</ref>. Гэта бук з самым тоўстым ствалом на тэрыторыі Польшчы. У вёсцы {{нп5|Свяркляны-Горне||pl|Świerklany Górne}} гміны [[Свяркляны (гміна)|Свяркляны]] [[Рыбніцкі павет|Рыбніцкага павета]] [[Сілезскае ваяводства|Сілезскага ваяводства]] знаходзіцца «Бук Сабескага», звязаны з імем польскага палкаводца XVII стагоддзя [[Ян Сабескі|Яна III Сабескага]].

Самы вялікі бук у Бельгіі — «{{нп5|Блажэнны Гесэ||fr|Bonnerue (Houffalize)}}» — знаходзіцца ў вёсцы {{нп5|Мабомпрэ||fr|Mabompré}} ў камуне [[Уфаліз]]. Акружнасць яго ствала ў 1,5 м ад зямлі 8 м.

У Нідэрландах асобнікі еўрапейскіх букаў з’яўляюцца самымі высокімі з шыракалістых дрэў. Да 2005 года гэта былі букі на тэрыторыі замка {{нп5|Замак Мідахтэн|Мідахтэн|nl|Kasteel Middachten}} паблізу [[Арнем]]а, пасаджаныя ў 1873 годзе, якія дасягалі вышыні больш за 44 м, а самыя высокія з іх — 46 м і 48,5 м. Яны былі высечаныя ў лістападзе 2005 года. Цяпер самымі высокімі шырокалісцевымі дрэвамі з’яўляюцца букі, якія растуць у гэтым жа раёне, вышынёй 41 м<ref>{{cite web|url=http://bomeninfo.nl/tall%20trees.htm|title=Tall Trees|work=bomeninfo.nl|access-date=2011-02-12|lang=en|archive-date=17 ліпеня 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140717004538/http://bomeninfo.nl/tall%20trees.htm|url-status=dead}}</ref>.

У Іспаніі ў правінцыі [[Леон (правінцыя)|Леон]] самы вялікі бук мае дыяметр ствала 6,32 м, яго ўзрост ацэньваецца ў 500 гадоў<ref name="elmundo" />.

300-гадовыя букі растуць ва [[Усходнія Карпаты|Усходніх Карпатах]] у запаведніку {{нп5|Гарганы, запаведнік|Гарганы|ru|Горганы (заповедник)}}<ref>Паводле інфармацыі на сайце Плантарыум; гл. «[[#Спасылкі|Спасылкі]]».</ref>. У нацыянальным парку «{{нп5|Нацыянальны парк Сяменік — Цясніны Караша|Сяменік — Цясніны Караша|ro|Parcul Național Semenic - Cheile Carașului}}» ў Румыніі сустракаюцца дрэвы з дыяметрам ствала да 1,4 м на ўзроўні грудзей і вышынёй да 50 м. Узрост самых старых дрэў 350—400 гадоў.
{{Біяфота|FagusTortuosaGremsheim01.jpg|ш=250|left|Бук-галава ў 2003 годзе|color=lightgreen}}

У Германіі калісьці самым вядомым сярод букаў звілістай формы быў «{{нп5|Бук Цілі||de|Tilly-Buche}}» ў лесе Зюнтэль у горным масіве Везель, што знаходзіцца на тэрыторыі прыроднага парку {{нп5|Везербергланд-Шаўмбург-Гамельн||de|Naturpark Weserbergland Schaumburg-Hameln}}. Ён праіснаваў з 1739 па 1994 год. Людская гаворка, звязваючы гэта дрэва з [[фельдмаршал]]ам і знакамітым палкаводцам [[Трыццацігадовая вайна|Трыццацігадовай вайны]] [[Іаган Церклас Цілі|Цілі]] (1559—1632), пераацэньвала яго ўзрост. У гэтым лесе ёсць яшчэ некалькі знакамітых дрэў звілістай формы. Самым буйным з іх у цяперашні час лічыцца «{{нп5|Бук-галава||de|Kopfbuche bei Gremsheim}}». Вышыня яго 14 м, дыяметр кроны 24 м, абхват ствала 6 м, штогадовы прырост дыяметра ствала складае 9,6 мм.

{{Біяфота|Hannesebuche bei Schönderling, 1.jpg|ш=250|right|Бук Ханесе|color=lightgreen}}
Адзін з самых знакамітых і «фотагенічных» букаў — «{{нп5|Баварскі бук||de|Bavaria-Buche}}», які расце ў [[Верхняя Баварыя|Верхняй Баварыі]] каля вёскі {{нп5|Пондарф||de|Pondorf (Altmannstein)}}. Яго ўзрост ацэньваецца ў 500—800 гадоў, пры тым што букі рэдка жывуць больш за 300 гадоў. У абхваце ён дасягаў 9,8 м, у вышыню — 22 м. Крона мела дыяметр 30 м і займала плошчу ў 750 квадратных метраў. Дрэва моцна пацярпела падчас буры 19 жніўня 2006 года.

Шэраг самых буйных букаў унесены ў {{нп5|Нямецкі рэестр дрэў||de|Deutsches Baumarchiv}}. Сярод іх 250-гадовы {{нп5|бук Ханесе||de|Hannesebuche}} 6,15 м у абхваце і 21 м вышынёй. Вельмі цікавы бук з Мітгенфельда<ref>{{cite web|url=http://www.tedac.de/ext/altebaeume/Mitgen.html|title=Die «Urbuche» von Mitgenfeld|work=tedac.de|publisher=Mitgenfeld|access-date=2011-01-17|lang=de|archive-url=https://web.archive.org/web/20110519102947/http://www.tedac.de/ext/altebaeume/Mitgen.html|archive-date=19 мая 2011|url-status=dead}}</ref>, у абхваце 7,6 м, які складаецца з двух паловак, якія растуць паасобку. У Германіі вядомы «{{нп5|Пашавы бук, Тодмас|«пашавы бук у Тодмасе|de|Weidbuche in Todtmoos}}» з {{нп5|Тодмас|Тодмаса|ru|Тодтмос}} узростам 400 гадоў.
У {{нп5|Спіс самых магутных букаў Германіі|Спісе самых магутных букаў Германіі|de|Liste_der_dicksten_Buchen_in_Deutschland}} 34 дрэва, яны маюць ствалы абхватам ад 6,25 да 9,8 метраў на вышыні 1 метр ад зямлі.
{{Біяфота|Urbuche bei Mitgenfeld, 1.jpg|ш=250|left|Бук з Мітгенфельда|color=lightgreen}}
Назву адзінцы кіравання ў Швейцарыі {{нп5|Бух-ам-Ірхель||ru|Бух-ам-Ирхель}} даў асобнік пурпурнага бука {{bt|Fagus sylvatica||f=purpurea}}, які існуе ў рэчаіснасці на гары [[Штамберг]], дакументальна зарэгістраваны ў 1680 годзе. Гэта найстарэйшы з вядомых пурпурных букаў у Еўропе. У 2007 годзе ён моцна пацярпеў ад буры. Існуе [[сага]], згодна з якой лісце дрэва афарбавалася крывёй падчас братазабойства, што адбылося тут.

У Даніі вядомы бук, які складаецца з адзінаццаці ствалоў, якія растуць ад аднаго кораня, у ахопе 12,5 м. Яго ўзрост ацэньваецца ў 350 гадоў.

=== У сімволіцы ===
* Разам з дубам бук лічыўся [[сімвал]]ам [[Зеўс]]а і [[Юпітэр (міфалогія)|Юпітэра]]. Адсюль [[эпітэт]] Юпітэра фагутал («бук»)<ref>{{кніга|загаловак=Мифы народов мира. Энциклопедия|частка=2. К—Я|адказны=Гл. ред. Токарев С. А.|месца=М.|выдавецтва=Росс. энциклопедия|год=1997|старонкі=679|isbn=5-86018-015-2}}</ref>.
* Сімвал мудрасці, бук разам з [[дуб]]ам, [[бяроза]]й і [[Масліна еўрапейская|маслінай]] складае аснову {{нп5|Неадруідызм|неадруідычнага|ru|Neo-Druidism}} [[Трапічны год|сонечнага года]]. У [[гараскоп]]е [[друіды|друідаў]] буку адпавядае дата 21-22 снежня. Бук выступае як сімвал велічы, сілы і перамогі, стойкасці і паўнаты жыццёвых сіл. З ім звязваюць сімволіку [[пісьменства]] і [[друк|кнігадрукавання]]<ref>{{cite web|url=http://myfhology.info/planta/buk.html|title=Растения и миф. Бук|work=myfhology.info|publisher=Мифологическая энциклопедия|access-date=2011-01-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20120121092003/http://myfhology.info/planta/buk.html|archive-date=21 студзеня 2012|url-status=dead}}</ref>.
* У {{нп5|Французскі рэспубліканскі каляндар|Французскім рэспубліканскім календары|be-x-old|Францускі рэспубліканскі каляндар}} буку прысвечаны 14 дзень вясновага месяца [[жэрміналь]], што адпавядае 3 красавіка.
* У [[геральдыка|геральдыцы]] бук сімвалізуе букавыя лясы, а таксама ўраджай, дастатак, шчодрасць, працяг роду і [[традыцыя|традыцый]].
* У Германіі бук лічыцца сімвалам радзімы, гістарычных і культурных традыцый. Зямлю [[Эсэн]], асабліва ўсходнюю яе частку, часта называюць Бухоніяй, сімвалізуючы гэтым унутраную салідарнасць людзей, якія пражываюць там.
* Бук з’яўляецца нацыянальным сімвалам [[Данія|Даніі]]. Нацыянальны [[гімн Даніі]] апявае хвалу букаваму дрэву: «Да таго часу, пакуль хаця б адно букавае дрэва ў тваіх вялікіх парках будзе адлюстроўвацца ў водах, Данія будзе жыць!» Там нават знакамітых футбалістаў называюць «вялікімі букамі Даніі»<ref name="БВЕ">{{кніга|аўтар=Борейко В. Е.|загаловак=Лесной фольклор. Древа жизни и священные рощи|месца=Киев|выдавецтва=Киевский эколого-культурный центр|год=2003|isbn=966-7555-11-9}}</ref>.

=== У звычаях, паданнях і легендах ===
{{Біяфота|LiebmanmemoserviceF3Kösen.jpg|right|ш=250|[[Макс Ліберман]]. Памінальная служба па памерламу імператару [[Фрыдрых III Гогенцолерн|Фрыдрыху III]] у «Букавай зале» {{нп5|Горад Бад-Кёзен|Бад-Кёзена|ru|Бад-Кёзен}}. 1888|color=lightgreen}}
* У [[сербы|сербаў]] лічылася небяспечным секчы старыя букі і дубы — можна захварэць невылечнай хваробай<ref name="БВЕ" />.
* Бук лічыўся [[татэм]]ам у славян. Яго забаранялася секчы<ref name="БВЕ" />.
* На [[Львоўская вобласць|Львоўшчыне]] лічыцца, што кожнае дрэва любіць сваю зямлю: хвоя лепш расце на пяску, дуб — на горнай зямлі, бук — любіць камень<ref name="БВЕ" />.
* З часоў кельцкіх вераванняў на зямлі старажытных [[саксы|саксаў]], якія даўжэй іншых прытрымліваліся [[Язычніцтва|паганскіх]] звычаяў, захаваўся звычай падчас свята вясны, які да цяперашняга часу зліўся з хрысціянскім святам [[Вялікдзень|Вялікадня]], запальваць агні на пагорках і гарах, а таксама рабіць паходні з маладых галінак бука. З імі ў руках здзяйснялі цэлыя працэсіі<ref>{{кніга|аўтар=Иванов К. А.|загаловак=Многоликое средневековье|выданне=2-е изд|месца=М.|выдавецтва=Алетейа|год=2001|старонак=425|серыя=Vita memoriae|isbn=5-89321-075-1}}</ref>.
* Бук у лесе ля вёскі {{нп5|Дамрэмі||ru|Домреми}} ў Францыі вядомы са старажытных часоў як аб’ект пакланення вясковых жыхароў, а таксама звязаны з імем [[Жанна д’Арк|Жанны д’Арк]]. Яго называлі «Дрэвам Дамы» ({{lang-fr|abre des Dames}} ад слова на дыялекце Латырынгіі abre={{lang-fr|arbre}} і {{lang-fr2|Dames}}), ці «Прыгажосцю мая» ({{lang-fr2|Le Beau Mai}}), у іншым перакладзе «Майскім дрэвам». На судовым працэсе Жанны д’Арк адзінаццаць сведак спасылаліся на гэта дрэва, як на жывога сведку<ref name="PGH"/>{{Стар.|54—55}}. Гл. {{нп5|Ключ і дрэва фей||ru|Ключ и дерево фей}}. Лес, у якім расло гэта дрэва, называлі «Лесам фей» ({{lang-fr2|les Fées}}), дзе «феі танчаць». Мяркуюць, што гэта лес Вярзі, дзе растуць скрыўленыя букі звілістай формы. Як вядома з легенд пра Жану д’Арк, пад раскідзістым букам незвычайнай прыгажосці ў дні сваёй маладосці ёй было бачанне, якое вызначыла ўвесь яе далейшы лёс.
* Незвычайны бук са скульптурай [[Ісус Хрыстос|Хрыста]], якая ўрасла ў яго («{{нп5|Бальцэр Хергат||de|Balzer Herrgott}}») з’яўляецца аб’ектам пакланення шматлікіх турыстаў і [[паломніцтва|паломнікаў]]. Гэта дрэва знаходзіцца ў [[Шварцвальд]]зе, паміж {{нп5|Зімансвальд|Зімансвальдам|ru|Зимонсвальд}} і {{нп5|Фуртванген, Шварцвальд|Фуртвангенам|ru|Фуртванген (Шварцвальд)}} і ўяўляе сабой «пашавы бук». Скульптура ўкрыжаванага Хрыста выканана з вапняка і знаходзіцца ў нішы, усярэдзіне нараста на ствале бука. Узрост самога дрэва дасягае, па розных ацэнках, ад 200 да 300 гадоў. Постаць Хрыста першапачаткова была выканана ў поўны рост, але без рук і без ног. У цяперашні час яна ўдалася ў дрэва так, што бачная адна галава. Гісторыі ўзнікнення гэтай скульптуры шматлікія і супярэчлівыя, з імі звязаныя розныя, часта фантастычныя, легенды. Па адной версіі, яе пакінулі на ўзгорку [[гугеноты]], уцекачы з Францыі, па іншай — [[раялісты]], уцекачы ў час [[Вялікая французская рэвалюцыя|Французскай рэвалюцыі]], па трэцяй — скульптуру схавалі ў лесе падчас вайны [[манах]]і. Такія ж супярэчлівыя версіі існуюць з нагоды знікнення ў скульптуры канечнасцяў. Адны сцвярджаюць, што канечнасці ёй адбіў у прыступе гневу ад няўдалага палявання паляўнічы, іншыя — канечнасці былі зламаныя свойскімі жывёламі, якія пасвіліся побач, калі скульптура ляжала на зямлі. Па яшчэ адной здагадцы, якая лічыцца найбольш праўдападобнай, у выніку сходу лавіны была пахавана вёска, а статуя пашкоджана, да букавага дрэва яе прымацавалі на мяжы стагоддзяў два чалядніка гадзіншчыка<ref>{{cite web|url=http://www.frsw.de/mythen.htm#Balzer%20Herrgott%20in%20Wildgutach|title=Zeitgeschichte des Balzer Herrgotts — Ausstellung|date=28-02-2008|work=frsw.de|publisher=Freilburg-Schwarzwald.de|access-date=2011-02-04|lang=de|archive-url=https://web.archive.org/web/20120302070255/http://www.frsw.de/mythen.htm#Balzer%20Herrgott%20in%20Wildgutach|archive-date=2 сакавіка 2012|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.baumwunder.de/informationen/balzer-herrgott.html|title=Balzer Herrgott|work=baumwunder.de|publisher=Baumwunder Balzer-Herrgott|access-date=2011-02-04|lang=de|archive-url=https://web.archive.org/web/20120116071756/http://www.baumwunder.de/informationen/balzer-herrgott.html|archive-date=16 студзеня 2012|url-status=dead}}</ref>. Вядома таксама, што ў Еўропе хрысціянскія лідары часта [[Пропаведзь|прапаведавалі]] ля святых дрэў, усталёўвалі ля найбольш шанаваных дрэў [[алтар]]ы, а на дрэвах размяшчалі {{нп5|Распяцце, дэкаратыўна-прыкладное мастацтва|распяцці|ru|Распятие (декоративно-прикладное искусство)}} і [[ікона|абразы]] [[Багародзіца|Дзевы Марыі]].
* У паганскія часы асаблівай павагай у розных еўрапейскіх народаў карысталіся букі з пурпурнай афарбоўкай лісця, якую звязвалі з абрадам [[ахвярапрынашэнне|ахвярапрынашэння]]. Пра гэта сведчаць знойдзеныя чарапы і шкуры жывёл<ref name="Buch-wäld">{{кніга|аўтар=Schirmbeck Georg, Dr. Vorher Wilhelm.|загаловак=Buchenwälder. Vielfältig. Einmalig. Nachhaltig|спасылка=http://www.dfwr.de/download/DFWR_Buchenwaelder_RGB.pdf|выдавецтва=DFWR|год=1992|archive-url=https://web.archive.org/web/20160103044602/http://www.dfwr.de/download/DFWR_Buchenwaelder_RGB.pdf|archive-date=3 студзеня 2016}}</ref>{{Стар.|45}}.
* Нямецкія легенды распавядаюць пра тое, што [[Робін Гуд]] са сваімі ляснымі разбойнікамі праходзіў праз букавы лес і на месцы забітых пяці братоў выраслі букі з пурпурным лісцем<ref name="Boston">{{артыкул|аўтар=Cornelia Hanna McMurtrie.|загаловак=The Beech in Boston|спасылка=http://arnoldia.arboretum.harvard.edu/pdf/articles/1125.pdf|выданне=Arnoldia. The magazine of the Arnold Arboretum|тып=часопіс|год=1982|volume=42, Number 1 — Winter 1982|archive-url=https://web.archive.org/web/20100729130314/http://arnoldia.arboretum.harvard.edu/pdf/articles/1125.pdf|archive-date=29 ліпеня 2010}}</ref>.
* У адной народнай англійскай казцы гаворыцца пра вядомае дрэва сноў, «спячы бук». Згодна з аповядам, гісторыя дрэва ставіцца да ранніх хрысціянскіх часоў. Аднойчы пад ім быў забіты святы [[Апосталы|апостал]], і карані дрэва ўвабралі яго кроў. Людзі верылі ў тое, што сны, якія прысніліся пад ім, павінны спраўдзіцца. Неяк бедны валацуга заснуў пад ім і ўбачыў сябе ў сне акружаным кахаючай жонкай і двума шчаслівымі, здаровымі дзецьмі. У той жа дзень яму прапанавалі працу ў сельскай гасцініцы разам з дахам і харчаваннем. У выніку ён ажаніўся з дачкою гаспадара і сам стаў гаспадаром установы<ref name="БВЕ" />.
* Бук у фальклоры некаторых славянскіх народаў служыць меркай сілы. Так, персанажам чэшскіх і славацкіх казак з’яўляецца добры і адважны ''Валібук'', які з малых гадоў дэманструе сваю сілу выдзіраннем з зямлі букаў<ref>{{cite web|url=http://czechnext.narod.ru/index2.htm|title=Валибук и красавица цыганка|publisher=Чешские народные сказки|access-date=2012-01-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20120419233449/http://czechnext.narod.ru/index2.htm|archive-date=19 красавіка 2012|url-status=dead}}</ref>. У [[Герцагавіна|герцагавінскай]] народнай казцы юнак, сын жанчыны і мядзведзя, жадаючы пачаць самастойнае жыццё, па радзе мядзведзя-бацькі паспрабаваў двойчы вырваць з зямлі букавае дрэва, а вырваўшы яго на другі раз, зрабіў з яго дубінку<ref>{{cite web|url=http://peskarlib.ru/lib.php?id_sst=1309|title=Герцеговинская народная сказка «Медведович»|date=24-11-2007|work=peskarlib.ru|publisher=Детская библиотека им. [[Аркадзь Пятровіч Гайдар|А. П. Гайдара]] «Пескарь»|access-date=2011-02-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20120106155558/http://peskarlib.ru/lib.php?id_sst=1309|archive-date=6 студзеня 2012|url-status=dead}}</ref>.

=== У народных прыкметах і прымаўках ===
{{Біяфота|Stamp 2012 Buk lisovyj.JPG|right|ш=250|Бук лясны на паштовай марцы Украіны|color=lightgreen}}
* Нямецкія народныя прыкметы:
** Ссечаныя ў [[маладзік]] букавыя дрэвы не будуць падвяргацца нападу насякомых-шкоднікаў<ref name="bdj">{{cite web|url=http://www.baum-des-jahres.de/|title=Die Buche — Baum Des Jahres 1990|work=baum-des-jahres.de|publisher=Baum des Jahres|access-date=2011-02-20|lang=de|archive-url=https://web.archive.org/web/20120301085826/http://baum-des-jahres.de/|archive-date=1 сакавіка 2012|url-status=dead}}</ref>.
** За добрым ураджаем букавых арэхаў ідзе суровая зіма; аналагічная швейцарская прымаўка: ''«Vil Buech, vil Fluech»''<ref name="bdj" />.
** Калі зрэз на букавым дрэве, зроблены ў лістападзе, застаецца сухім, зіма не будзе суровай<ref name="bdj" />.
** Па народных павер’ях, у букавае дрэва рэдка трапляе [[маланка]]<ref name="bdj" />. Пра гэта ж гаворыцца і ў прымаўцы: {{lang-de|Vor Eichen sollst du weichen, Buchen sollst du suchen!}}
* Шведскія прыкметы:
** Каб даведацца, якой будзе зіма, трэба ў {{нп5|Сабор усіх святых|Дзень усіх святых|ru|Собор всех святых}} зрэзаць галінку бука. Калі зрэз будзе сухім, зіма будзе цёплай, калі вільготным — халоднай<ref name="sv"/>.
** Па буку фермеры вызначалі, ці прыйшоў час сеяць [[авёс]]. Сеюць яго ў момант распускання лісця бука. Калі адно букавае дрэва зялёнае, а другое яшчэ не, то і авёс будзе такім жа<ref name="sv" />.
** Калі Вы хочаце абараніць сваю любімую ад няшчасця, падарыце ёй лісток або галінку бука<ref name="sv" />.

=== У тапаніміцы і геральдыцы ===
{{main|Бук еўрапейскі ў тапаніміцы і геральдыцы}}
Выява і назва бука шырока {{нп5|Бук еўрапейскі ў тапаніміцы і геральдыцы|выкарыстаны ў тапаніміцы і геральдыцы|ru|Бук европейский в топонимике и геральдике}}. З імем бука звязаныя назвы: [[Букавіна]] — гістарычная вобласць ва Усходняй Еўропе (займае частку Украіны і частку Румыніі), на тэрыторыі якой бук займаў калісьці шырокія плошчы, {{нп5|Букавецкая паланіна||uk|Буковецька полонина}} — плоскаверхавіннае ўзвышша ва Украінскіх Карпатах. Існуе мноства геаграфічных назваў Букавец на тэрыторыі Балгарыі, Украіны, Польшчы, Харватыі, Славакіі.

{|class="graytable" align="center" style="text-align:center; background:#ebffe6"
 <caption style="background:white">Гербы ўкраінскіх адміністрацыйных адзінак </caption>
 ||[[Файл:Coat_of_Arms_of_Chernivtsi_Oblast.svg|center|100px]]
 ||[[Файл:Coat of Arms of Khotynskiy Raion in Chernivtsi Oblast.png|center|110px]]
  |-
 |[[Чарнавіцкая вобласць]]
 |{{нп5|Хацінскі раён||ru|Хотинский район}}
|}

У Швейцарыі існуе больш за 700 геаграфічных назваў, звязаных з букам, сярод іх Бухтален, {{нп5|Шоненбух, Базель-Ланд|Шоненбух|ru|Шёненбух (Базель-Ланд)}}, {{нп5|Бух-ам-Ірхель||ru|Бух-ам-Ирхель}}, {{нп5|Буокс||ru|Буокс}}, а таксама {{нп5|Бухегберг, узвышша|Бухегберг|de|Bucheggberg}} — [[Лёс (горная парода)|лёсавае]] ўзвышша<ref>{{кніга|аўтар=Jean-Denis Godet.|загаловак=Bäume und Sträucher|месца=Melsungen|выдавецтва=Neumann-Neudamm|год=1989|pages=30|isbn=3-7888-0583-8}}</ref>.

У Германіі з букам звязана каля 1500 тапаграфічных назваў, у тым ліку Бух, Бухен, Бухау, Бухенау, Буххольц<ref name="Buch-wäld" />{{Стар.|45}}, а таксама [[Бухенвальд, лес|Бухенвальд]] — знакаміты [[бук]]авы лес на поўдзень ад [[Браўншвайг]]а, {{lang-de|Buchenwald}} — «букавы лес».

{|class="graytable" style="text-align:center; background:#ebffe6"
 <caption style="background:white">Гербы гарадоў Германіі</caption>
 |width="10%"|[[Файл:DEU Waldmünchen COA.svg|center|80px]]
 |width="10%"|[[Файл:DEU Buchen COA.svg|center|80px]]
 |width="10%"|[[Файл:DEU Waldenbuch COA.svg|center|80px]]
 |width="10%"|[[Файл:Wappen Friedrichshafen.svg|center|80px]]
 |width="10%"|[[Файл:DEU Blumberg COA.svg|center|80px]]
 |width="10%"|[[Файл:DEU Bad Buchau COA.svg|center|80px]]
 |width="10%"|[[Файл:Wappen Maerkisch Buchholz.png|center|75px]]
 |width="10%"|[[Файл:DEU Großräschen COA.png|center|75px]]
 |width="10%"|[[Файл:Wappen Neubukow.svg|center|80px]]
 |width="10%"|[[Файл:DEU Buchholz in der Nordheide COA.svg|65px]]
 |-
 |[[Вальдмюнхен]]
 |{{нп5|Бухен, Адэнвальд|Бухен|ru|Бухен (Оденвальд)}}
 |[[Вальдэнбух]]
 |[[Фрыдрыхсгафен|Фрыдрыхсхафен]]
 |{{нп5|Горад Блумберг|Блумберг|de|Blumberg}}
 |[[Бад-Бухау]]
 |{{нп5|Меркіш-Буххольц||ru|Меркиш-Буххольц}}
 |{{нп5|Гросрэшэн||ru|Гросрешен}}
 |{{нп5|Нойбукаў||ru|Нойбуков}}
 |{{нп5|Бухгольц-ін-дэр-Нардхайде||ru|Бухгольц-ин-дер-Нордхайде}}
|}

У Венгрыі з букам звязаны {{нп5|Бюк, горны масіў|Бюк|ru|Бюкк (горный массив)}} — горны масіў і горад, {{нп5|Баконь||ru|Баконь}} — горны масіў. На тэрыторыі Румыніі і Малдавіі з букам звязаны назвы некалькіх сёлаў і рэк з назвай Быкавец.

=== У іншых назвах ===
* Назва віда грыбоў {{bt-bellat||Russula nobilis}} у фінскай мове ({{lang-fi|Pyökkihapero}}) звязана з букам ({{lang-fi|Pyökki}}), на польскай мове яна завецца {{lang-pl2|Gołąbek buczynowy}}, што азначае «сыраежка букавая».
* Харвацкая назва рыбы {{bt-bellat||Boops boops}} з’яўляецца [[амонім]]ам бука ({{lang-sh|bukve}}).
* {{нп5|Dub Buk||ru|Dub Buk}} — украінскі [[рок-гурт]] у стылі «меладычны [[блэк-метал]]», утвораны ў [[Харкаў|Харкаве]] ў 1997 годзе.
* Каталонская назва {{bt-bellat|каменная куніца{{!}}каменнай куніцы|Martes foina}} {{lang-ca|fagina}} звязана з букам ({{lang-ca|faig}}).
* Нямецкая назва {{bt-bellat|берасцянка{{!}}берасцянкі|Fringilla coelebs}} {{lang-de|Buchfink}} значыць «букавая берасцянка»<ref name="sdw">{{артыкул|аўтар=Olaf Schmidt.|загаловак=Die Buche|спасылка=http://www.sdw.de/Die_Buche.pdf|месца=Bonn|выдавецтва=Schutzgemeinschaft Deutscher Wald|нумар=1|pages=2}}{{Недаступная спасылка}}</ref>.

==== У выяўленчым мастацтве ====
{{Біяфота|KrauseBuche1890.jpg|left|ш=250|Невядомы мастак. Бук Краўзэ з Вітэнкіндсберга|color=lightgreen}}
Вялікае ўражанне на мастакоў розных жанраў аказвалі так званыя зюнтэль-букі звілістай формы. Вобраз аднаго з іх з імем «Бук Краўзэ», які загінуў у 1851 ад удару маланкі, невядомы мастак выкарыстаў у сваёй [[Дрэварыт|гравюры на дрэве]]. Гэтая праца была неаднаразова надрукаваная ў розных выданнях, пачынаючы з 1890 года.

==== У літаратуры ====
Першыя згадкі бука ў літаратуры сустракаюцца ў аўтараў [[Антычнасць|антычных часоў]]. Абодва Вергілія ([[Публій Вергілій Марон]] і {{нп5|Палідор Вергілій||ru|Полидор Вергилий}}) і [[Пліній Малодшы]] згадвалі яго ў сваіх творах. Пліній апісваў букавы гай, прысвечаны [[Дыяна (багіня)|Дыяне]]. {{нп5|Гай Салюстый Крысп Пасіен|Салюстый|ru|Гай Саллюстий Крисп Пассиен}} пісаў, што ён лічыць бук дрэвам, праўзыходным усе іншыя сваёй прыгажосцю, і ён «не толькі рады адпачыць пад ценем бука, але і часта налівае віна на яго карані і абдымае яго». Са старажытных часоў у закаханых засталася традыцыя прызначаць спатканні пад букавымі дрэвамі і пакідаць прызнанні ў каханні на іх гладкай кары.

Пра гэта ёсць згадкі ў Вергілія:

{|
|{{пачатак цытаты}}
<poem>Лепей я паспрабую гэтую песню, якую запісаў нядаўна на зялёнай кары бука,
Пазначаючы чаргаванне музыкі і голасу.
А ты скажы Амінту спаборнічаць</poem>
{{oq|la|<poem>Immo haec in uiridi nuper quae cortice fagi
carmina descripsi et modulans alterna notaui,
experiar: tu deinde iubeto certet Amyntas</poem><ref name=autogenerated2>Цыт. паводле: [[:s:la:Eclogae vel bucolica/Ecloga V|Эклога V]]</ref>}}
{{канец цытаты}}
|}

Амерыканскі паэт {{нп5|Уільям Кален Браянт|Уільям Браянт|ru|Брайант, Уильям Каллен}} пісаў:

{{Цытата|<poem>...who grave, as was the wont
Of simple pastoral ages, on the rind
Of my smooth beeches some beloved name?</poem><ref name="Boston" />}}

І хоць [[Уільям Шэкспір|Шэкспір]] не ўдакладняе від дрэва, але напэўна ён меў на ўвазе бук, калі напісаў у сваёй камедыі «{{нп5|Як вам гэта спадабаецца||ru|Как вам это понравится}}»:

{{Цытата|<poem>O Rosalind, these Trees shall be my Bookes,
And in their barkes my thoughts Ile charracter,
That euerie eye, which in this Forrest lookes,
Shall see thy vertue witnest euery where.
Run, run Orlando, carue on euery Tree,
The faire, the chaste, and vnexpressiue shee</poem><ref>[[:s:en:As You Like It|As You Like It]]</ref>}}

Імя прыгажуні Марселі ў рамане [[Мігель Сервантэс|Сервантэса]] «Дон Кіхот» было напісана на букавых ствалах.

{|
|{{пачатак цытаты}}
Недалёка адсюль месца, дзе ёсць амаль два дзясяткі высокіх букаў, і на іх гладкай кары кожнага з іх напісана імя Марселы.
{{oq|es|No está muy lejos de aquí un sitio donde hay casi dos docenas de altas hayas, y no hay ninguna que en su lisa corteza no tenga grabado y escrito el nombre de Marcela...<ref name=autogenerated3>Цыт. паводле: [[:s:es:Don Quijote, Primera Parte: Capítulo XII|Don Quijote, Primera Parte: Capítulo XII]]</ref>}}
{{канец цытаты}}
|}

Салавей у «{{нп5|Ода салаўю|Одзе салаўю|be-x-old|Ода салаўю}}» [[Джон Кітс|Кітса]] спявае ў «зеляніне буку».

{{Цытата|<poem>That thou, light-wingèd Dryad of the trees,
In some melodious plot
Of beechen green, and shadows numberless,
Singest of summer in full-throated ease.</poem><ref>[[:s:en:Ode to a Nightingale|Ode to a Nightingale]]</ref>}}

Магчыма, найбольш вядомым паэтычным прысвячэннем буку з’яўляецца твор {{нп5|Томас Кэмпбэл|Томаса Кэмпбэла|ru|Кэмпбелл, Томас (поэт)}} «The Beech Tree’s Petition». Французскі паэт {{нп5|Жазэ Марыя дэ Эрэдзіа||ru|Эредиа, Жозе Мария де}} напісаў паэму «Le Dieu Hêtre», назву якой можна перавесці як «Бажэственны бук». Паэтычны вобраз букаў ён выкарыстаў і ў «Сяброўскім пасланні».
<poem>Puisse notre amitie, plus forte par le temps,
A peine eclose ainsi qu"une fleur de printemps,
Dans nos coeur genereux vivre l"age d"un hetre<ref>{{cite web|url=http://samlib.ru/k/korman_w_m/110heredia166-175.shtml|title=110 Эредиа, сонеты, 166—175|author=Жозе-Мариа Эредиа. Пер. В. М. Кормана|date=2011-04-10|work=samlib.ru|publisher=Журнал «Самиздат»|access-date=2011-04-01}}</ref>.</poem>

У Даніі існуе мноства песень, што апяваюць бук. Векавыя букавыя дрэвы сваім вялікім выглядам і звязанымі з імі легендамі служылі крыніцай натхнення многіх пісьменнікаў. Яны (таксама як і ў народных паданнях) звязаны са старажытнымі кельтамі, [[друіды|друідамі]], [[карлік]]амі і [[волат]]амі, сярэднявечнымі [[ведзьма]]мі, у фантастычных творах — з [[прывід]]амі, [[гобліны|гоблінамі]] і іншымі выдуманымі героямі.

[[Жуль Верн]] у творы «{{нп5|Замак у Карпатах||ru|Замок в Карпатах}}» апісаў стары бук, які кожны год губляў па адной галінцы, тым самым нібыта набліжаючы разбурэнне закінутага карпацкага замка, размешчанага высока ў гарах і населенага, ва ўяўленні мясцовага насельніцтва, нячыстай сілай<ref>{{кніга
|аўтар=Жюль Верн.|загаловак=Зелёный луч. Замок в Карпатах|частка=Замок в Карпатах|месца=М.|выдавецтва=Ладомир|год=1993|серыя=1. Неизвестный Жюль Верн|старонак=288|isbn=5-86218-023-0}}</ref>.

== Зноскі ==
{{reflist|2}}

== Літаратура ==

{{refbegin}}
* {{ДзікСССР|аўтар=Соколов С. Я., Стратонович А. И.|частка=Род 2. Fagus — Бук|том=2|стар=397—400}}
* {{кніга
|загаловак=Древесные породы мира
|частка=Древесные породы СССР
|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/drev_porody_mira_1982_3.djvu
|месца=М.
|адказны=Под ред. Калуцкого К.&nbsp;К.
|выдавецтва=Лесная промышленность
|год=1982
|том=3
|старонкі=99—100
|старонак=264
}}
* {{ФлораСССР|аўтар={{нп5|Яўген Уладзіміравіч Вульф|Вульф Е. В.|ru|Вульф, Евгений Владимирович}}|частка=Род 368. Fagus — Бук|том=5|стар=356—359}}
* {{кніга
|аўтар=Меницкий Ю. Л.
|загаловак=Жизнь растений
|частка=Семейство буковые (Fagaceae)
|том=5, Часть 1. Цветковые растения
|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/zh_ras5-1.djvu
|месца=М.
|адказны=Под ред. [[Тахтаджян, Армен Леонович|Тахтаджяна А.&nbsp;Л.]]
|выдавецтва=Просвещение
|год=1980
|старонкі=293—297
|старонак=430
}}
* {{кніга
|аўтар=Букштынов А. Д., Грошев Б. И., Крылов Г. В.
|загаловак=Леса (Природа мира)
|спасылка=http://old.botsad.ru/world6.htm
|месца=М.
|выдавецтва=Мысль
|год=1981
|archive-url=https://web.archive.org/web/20131224222853/http://old.botsad.ru/world6.htm
|archive-date=24 снежня 2013
}}
* {{кніга
|загаловак=Растительные ресурсы СССР
|частка=Цветковые растения, их химический состав, использование; семейства Magnoliaceae −Limoniaceae
|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/rastit_resursy_sssr_1984_1.djvu
|адказны=Под ред. Фёдорова Ал. А.
|месца=Л.
|выдавецтва=Наука
|год=1984
|старонкі=142—143
|старонак=460
}}
* {{кніга
|аўтар=Криштофович А. Н.
|загаловак=Палеоботаника
|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/krishtofovich1957_paleobotanika.djvu
|месца=Л.
|выдавецтва=Гостоптехиздат
|год=1957
|старонкі=383
|старонак=650
}}
* {{кніга
|загаловак=Лесная энциклопедия в двух томах
|спасылка=http://forest.geoman.ru/forest/item/f00/s00/e0000314/index.shtml
|месца=М.
|адказны=Под ред. Воробьёва Г.&nbsp;И.
|выдавецтва=Советская энциклопедия
|год=1985
|старонак=563
}}
* {{кніга
|аўтар=Вальтер Г.
|загаловак=Растительность земного шара. Эколого-физиологическая характеристика
|частка=Леса умеренной зоны
|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/walter1974_rastit_zemn_shara_2.djvu
|месца=М.
|том=II
|выдавецтва=Прогресс
|год=1974
|старонак=422
}}
* {{кніга
|аўтар=Клеопов Ю. Д.
|загаловак=Анализ флоры широколиственных лесов европейской части СССР
|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/kleopov1990_analiz_fl_shirokol_lesov.djvu
|месца=Киев
|выдавецтва=Наукова Думка
|год=1990
|старонак=352
}}
* {{кніга
|аўтар=Колесников А. И.
|загаловак=Декоративные формы древесных пород
|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/kolesnikov1958_dekor_formy_drev_porod.djvu
|месца=М.
|выдавецтва=Минкомхоза РСФСР
|год=1958
|старонак=272
}}
* {{кніга
|аўтар=Колесников А. И.
|загаловак=Декоративная дендрология
|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/kolesnikov1974_dekor_dendrol.djvu
|месца=М.
|выдавецтва=Лесная промышленность
|год=1974
|старонкі=492—495
|старонак=704
}}
* {{артыкул
|аўтар=Артамонов В.
|загаловак=Бук
|спасылка=http://n-t.ru/nj/nz/1988/0707.htm
|выданне=Наука и жизнь
|год=1988
|нумар=7
|archive-url=https://web.archive.org/web/20101008220147/http://n-t.ru/nj/nz/1988/0707.htm
|archive-date=8 кастрычніка 2010
}}
* {{кніга
|аўтар=Коновалова Т. Ю., Шевырева Н. А.
|загаловак=Декоративные деревья и кустарники: Атлас-определитель
|месца=М.
|выдавецтва=ЗАО «Фитон+»
|год=2007
|старонак=208}}
* {{кніга
|аўтар=Гроздова Н. Б., Некрасов В. И., Глоба-Михайленко Д. А.
|загаловак=Деревья, кустарники и лианы (справочное пособие)
|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/grozdova1986_derevja.djvu
|месца=М.
|адказны=Под ред. Некрасова В.&nbsp;И.
|выдавецтва=Лесная промышленность
|год=1986
|старонкі=170—171
|старонак=349
}}
* {{кніга
|загаловак=Вредители сельскохозяйственных культур и лесных насаждений
|частка=Вредные нематоды, моллюски, членистоногие
|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/vrediteli_selhozkultur1973_1.djvu
|месца=К.
|адказны=Под ред. Васильева В.&nbsp;П.
|выдавецтва=Урожай
|год=1973
|том=I
|старонак=496
}}
* {{кніга
|загаловак=Вредители сельскохозяйственных культур и лесных насаждений
|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/vrediteli_selhozkultur1974_2.djvu
|частка=Вредные членистоногие (продолжение), позвоночные
|месца=К.
|адказны=Под ред. Васильева В.&nbsp;П.
|выдавецтва=Урожай
|том=II
|год=1974
|старонак=608
}}
* {{кніга
|загаловак=Насекомые и клещи ― вредители сельскохозяйственных культур
|частка=Чешуекрылые. Часть 1
|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/nasekomie_vrediteli1994_3_1_cheshuekr.djvu
|адказны=Под ред. Кузнецова В.&nbsp;И.
|месца=СПб.
|выдавецтва=Наука
|том=III
|год=1999
|старонак=216
}}
* {{кніга
|загаловак=Насекомые и клещи ― вредители сельскохозяйственных культур
|частка=Чешуекрылые. Часть 2
|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/nasekomie_vrediteli1999_3_2_cheshuekr.djvu
|адказны=Под ред. Кузнецова В.&nbsp;И.
|месца=СПб.
|выдавецтва=Наука
|том=III
|год=1999
|старонак=410
}}
* {{кніга|аўтар=Борейко В. Е.|загаловак=Лесной фольклор. Древа жизни и священные рощи|год=2003}}
* {{кніга|аўтар=Heinz Ellenberg.|загаловак=Vegetation Mitteleuropas mit den Alpen in ökologischer, dynamischer und historischer Sicht|месца=Stuttgart|выдавецтва=Verlag Eugen Ulmer|год=1996|isbn=3825281043}}
* {{кніга|аўтар=Peter Mertz.|загаловак=Pflanzenwelt Mitteleuropas und der Alpen |месца=Hamburg|выдавецтва=Nikol|год=2002|pages=62—75|isbn=3-933203-55-4}}
* {{кніга|аўтар=Richard Pott.|загаловак=Die Pflanzengesellschaften Deutschlands |месца=Stuttgart|выдавецтва=Ulmer|год=1995|isbn=3825280675}}
* {{кніга|аўтар=Hillier Nurseries, John Hillier, Allen J. Combes.|загаловак=Hillier Manual Trees and Schrubs. The classic horticultular guide|год=1972}}
{{refend}}

== Спасылкі ==

{{refbegin}}
{{Commonscat|}}
* [http://www.theplantlist.org/tpl/record/kew-83891 Бук европейский] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20190123105415/http://www.theplantlist.org/tpl/record/kew-83891 |date=23 студзеня 2019 }} в базе данных [http://www.theplantlist.org/ The Plant List] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20190523171514/http://www.theplantlist.org/ |date=23 мая 2019 }} {{ref-en}} {{V|3|3|2011}}
* {{Плантарыум|15877|Бук лесной}}
* {{cite web|url=http://apps.kew.org/wcsp/synonomy.do?name_id=83891|title=Fagus sylvatica|work=apps.kew.org|publisher=[[Каралеўскія батанічныя сады К’ю]], Вялікабрытанія|lang=en|access-date=2011-02-02|archive-url=http://www.webcitation.org/65rHdQYA4|archive-date=2012-03-02}}
* {{cite web|url=http://dendroland.ru/index.php?mod=enc&cmd=view&id=46|title=Бук лясны|work=dendroland.ru|publisher=База даных па раслінах|access-date=2011-01-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304125832/http://dendroland.ru/index.php?mod=enc&cmd=view&id=46|archive-date=4 сакавіка 2016|url-status=dead}}
* {{cite web|url=http://www.krasnayakniga.ru/search/node/буковые%20леса|title=Буковые леса|work=krasnayakniga.ru|publisher=Красная книга|access-date=2011-01-14|archive-url=https://www.webcitation.org/65rHfPUU8?url=http://www.krasnayakniga.ru/search/node/%D0%B1%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BB%D0%B5%D1%81%D0%B0|archive-date=2 сакавіка 2012|url-status=dead}}
* {{cite web|url=http://flower.onego.ru/kustar/fagus.html|title=Бук (Fagus) сем. Буковые|work=flower.onego.ru|publisher=Энциклопедия декоративных садовых растений|access-date=2011-01-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20120621010208/http://flower.onego.ru/kustar/fagus.html|archive-date=21 чэрвеня 2012|url-status=dead}}
{{refend}}
{{Бібліяінфармацыя}}
{{Выдатны артыкул|Біялогія}}

[[Катэгорыя:Букавыя]]
[[Катэгорыя:Флора Еўропы]]
[[Катэгорыя:Дэкаратыўныя дрэвы]]
[[Катэгорыя:Харчовыя расліны]]
[[Катэгорыя:Кармавыя расліны]]
[[Катэгорыя:Тэхнічныя культуры]]
[[Катэгорыя:Дрэвы]]
[[Катэгорыя:Расліны, апісаныя ў 1753 годзе]]