Прагляд зыходнага тэксту старонкі Бяроза павіслая

{{Таксон
| name              = 
| image file        = Betula Pendula at Stockholm University 2005-07-01.jpg
| image title       = Агульны выгляд дарослых раслін
| image descr       = Агульны выгляд дарослых раслін
| regnum            = Расліны
| parent            = Betula_sect
| rang              = Від
| latin             = Betula pendula
| author            = [[Roth]]
| syn               = 
{{btname|Betula verrucosa|[[Ehrh.]]}}
| children name =
| children =
| typus =
| range map =
| range map caption =
| range map width =
| range legend =
| iucnstatus = LC
| wikispecies = Betula pendula
| commons = Category:Betula pendula
| iucn =
| itis = 19495
| ncbi = 3505
| eol = 1149364
| grin = 7127
| ipni = 295174-1
|tpl=kew-21582
}}
'''Бяроза павіслая'''<ref name="ЛРКЛ">Назва згодна з {{ЛРКЛ}}</ref>, або '''паніклая''', або '''бародаўчатая'''<ref>[[Міхал Адольфавіч Федароўскі|Federowski M.]] Lud Bialoruski na Rusi litewskiej. Krakow, I, 1897</ref>, або '''гузаватая'''<ref name="Киселевский">{{Крыніцы/Латино-русско-белорусский ботанический словарь|24}}</ref><ref>Васількоў І. Г. Матэрыялы да флоры Горацкага раёна. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. III. Горы-Горкі, 1927</ref><ref name="Інбелкульт">{{кніга
|аўтар          = 
|частка         = 
|загаловак      = Беларуская навуковая тэрміналогія: слоўнік лясных тэрмінаў
|арыгінал       = 
|спасылка       = http://www.slounik.org/bnt08/l2/2
|адказны        = 
|выданне        = 
|месца          = Мінск
|выдавецтва     = Інбелкульт
|год            = 1926
|том            = Вып. 8
|старонкі       = 
|старонак       = 80
|серыя          = .
|isbn           = 
|тыраж          = 
}} у крыніцы пад назвай {{btname|Betula verrucosa|[[Ehrh.]]}}</ref> (''Betula pendula'') — лістападнае дрэва, [[Біялагічны від|від]] раслін [[род]]у {{bt-bellat|Бяроза|Betula}} [[сямейства]] {{bt-bellat|Бярозавыя|Betulaceae}}<ref name="ЛР">{{кніга
|аўтар          = 
|частка         = Берёза повислая, или бородавчатая
|загаловак      = Лекарственные растения и их применение
|арыгінал       = 
|спасылка       = 
|адказны        = 
|выданне        = 5-е, перераб. и. доп.
|месца          = Мн.
|выдавецтва     = «Наука и техника»
|год            = 1974
|том            = 
|старонкі       = 111-114
|старонак       = 592
|серыя          = 
|isbn           = 
|тыраж          = 120 000
}}</ref>.

== Распаўсюджанне і экалогія ==
Шырока распаўсюджаная {{нп3|лесаўтваральная парода||ru|Лесообразующая порода}}, якая фармуе [[драбналістыя лясы]] па ўсіх [[клімат|кліматычных зонах]], акрамя [[тундра|тундры]]; аднак [[Бярозавы лес|бярозавыя лясы]] большай часткай не з’яўляюцца карэннымі, а ўзнікаюць на месцы зведзеных або згарэлых лясоў, у першую чаргу хвойных. Часцей звязана з беднымі, добра дрэнажаванымі [[глеба]]мі. Паколькі бяроза [[Геліяфіты|святлалюбная расліна]], яна лёгка выцясняецца больш даўгавечнымі і буйнымі дрэвамі; у многіх выпадках прысутнічае ў [[лес|лясах]] толькі як прымешка, па больш светлых участках. У [[лесастэп]]авых і [[стэп]]авых раёнах фармуе карэнныя [[дрэвастой|дрэвастоі]].

Мае шырокі [[арэал]] e [[Еўрапейская частка Расіі|Еўрапейскай часткі Расіі]] (ад тундры да [[стэп]]аў), расце ў [[Заходняя Сібір|Заходняй Сібіры]], на [[Алтай|Алтаі]] і [[Каўказ]]е. Усходняя мяжа — возера [[Байкал]].

За межамі Расіі распаўсюджана амаль па ўсёй [[Еўропа|Еўропе]], за выключэннем [[Пірэнейскі паўвостраў|Пірэнэйскага паўвострава]], у [[Паўночная Афрыка|Паўночнай Афрыцы]], у [[Пярэдняя Азія|Пярэдняй]] і [[Цэнтральная Азія|Цэнтральнай Азіі]]. З відаў бяроз мае найбольшы арэал. У горы гэтая бяроза падымаецца да вышыні 2100—2500 м над [[узровень мора|узроўнем мора]]. {{нп3|Інтрадукаванне|Інтрадукаваная|ru|Интродукция}} паўсюль у зоне [[умераны клімат|ўмеранага клімату]].

На [[Беларусь|Беларусі]] бяроза павіслая з’яўляецца характэрнай лесаўтваральнай пародай. Светлалюбнае, хуткарослае дрэва. Расце пераважна на сухадолах, у маладых лясных пасадках, на ўзлесках. Распаўсюджваецца ў працэсе зарастання лугоў і палёў.

== Батанічнае апісанне ==
{{Біяфота|Illustration Betula pendula0.jpg|left|{{Бат.іл.|3}}|color=#BBDD99}}

Пры спрыяльных умовах дасягае 25-30 м у вышыню і да 80 см у [[дыяметр]]ы<ref name="ЛР"/>. [[Корань расліны|Каранёвая сістэма]] бярозы моцна развітая, але пранікае ў глебу неглыбока, таму дрэвы нярэдка падвяргаюцца {{нп3|буралом|ветравалу|ru|Бурелом}}. [[Кара (біялогія)|Кара]] ў маладых дрэў карычневая, а з 8-10 гадоў бялее. Маладыя асобіны можна зблытаць з відамі {{bt-bellat|Вольха{{!}}вольхі|Alnus}}. У дарослым стане добра адрозніваецца ад іншых дрэў па белай кары з чорным рысункам<ref name="ЛР"/>. У больш старых дрэў кара ў ніжняй частцы ствала становіцца грыбокапатрэсканай, чорнай<ref name="ЛР"/>. Ствол у ніжняй частцы рабрысты.

[[Драўніна]] жаўтлява-белая, шчыльная і цяжкая. [[Парастак|Галіны]] голыя, пакрытыя шматлікімі густарассыпанымі [[смала|смалістымі]] [[Залоза|залозкамі]]-бародаўкамі (адсюль і адбылася назва бяроза бародаўчатая). Маладыя галіны павісаюць уніз, што надае [[дрэва|кроне]] бярозы вельмі характэрнае аблічча (назва — бяроза павіслая). Крона галінастая, але не густая, галінаванне сімпадыяльнае.

[[Лісце]] ад рамбічна-яйкападобнага да трохкутна-яйкападобнага, 3,5-7 см даўжыні, 2-5 см шырыні, завостраныя на верхавіне з шырокаклінавым ці амаль усечаным аснаваннем, гладкае, у маладым узросце клейкае; краю падвойназубчастае. [[Хвосцік]]і голыя 0,8-3 см. [[Пупышка|Пупышкі]] сядзячыя.

[[Кветка|Кветкі]] правільныя, дробныя, несамастойныя, раздзельнаполыя, сабраныя ў каташкавыя, павіслыя [[Суквецце|суквецці]] на канцах галінак. Цвіце да распускання лісця (па некаторых крыніцах — адначасова з распусканнем лісця) у красавіку-маі<ref name="ЛР"/>.

Мужчынскія кветкі на кароткіх кветаножках, размешчаны па 3 [[дыхазій|дыхазіяльна]] ў пазухах чырвона-бурых крыючых лусак і ўтвараюць на канцах падоўжаных парасткаў мінулага года па 2-4 павіслыя (5-6 см) мужчынскія [[каташкі]]. [[Калякветнік]] просты, адно-двухліставы, 2-4 [[Тычынка|тычынкі]] раздвоеныя, супрацьстаяць лісточкам калякветніка<ref name="ЛР"/>. [[Формула кветкі]]: {{Nobr|[[Файл:Male black symbol.svg|12px]]<math>\ast  P_2 \; A_2 \;  G_0</math>}}.

Жаночыя кветкі без калякветніка, з двума [[брактэі|брактэямі]], зрослымі трохлопасцевай пакрывальнай лускай. Яны сабраныя па 5 у дыхазіі на скарочаных бакавых парастках і фармуюць кароткія, цыліндрычныя, зялёныя жаночыя каташкі (шышкападобныя тырсы). [[Гінецэй]] з двух зрослых [[пладалісток|пладалісткоў]]. [[Завязь]] ніжняя, у завязі развіваецца па адным [[семязачаток|семязачатку]]. Ніткападобныя [[лычык]]і доўгія, выстаўляюцца, нярэдка ярка афарбаваныя. формула кветкі {{Nobr|[[Файл:Venus symbol.svg|15px]]<math>\ast P_0 \;  A_0 \;  G_{(\overline2)}</math>}}<ref name="Barabanov">{{кніга|аўтар=Барабанов Е.И.|загаловак=Ботаника: учебник для студ. высш. учеб. заведений|месца=М|выдавецтва=Издательский центр «Академия»|год=2006|старонкі=256|старонак=448|isbn=5-7695-2656-4}}</ref>.

Бяроза павіслая ў вольным стане пачынае пладаносіць з 10 гадоў, а ў насаджэннях — з 20-25 гадоў. Плоданашэнне працягваецца штогод. [[Плод|Плады]] спеюць да канца лета і пачынаюць рассейванне. Рассейванне адбываецца паступова на працягу ўсёй восені і зімы. У бярозавым лесе можа выпадаць штогод да 35 кг бярозавага насення на 1 га. Плод — дробны арэх з крыльцамі.

У адрозненне ад {{bt-bellat|Бяроза пушыстая{{!}}бярозы пушыстай|Betula pubescens}}, бяроза павіслая — вельмі святлалюбная парода.

Параўнальна недаўгавечная, жыве да 120 гадоў, радзей да больш дарослага ўзросту.

Часта бяроза павіслая і {{bt-bellat|бяроза пушыстая|Betula pubescens}} растуць сумесна і ўтвараюць мноства пераходных формаў. Бяроза павіслая мае [[разнавіднасць]] — {{нп3|Карэльская бяроза|Бяроза карэльская|ru|Карельская берёза}} ({{bt|Betula pendula|var=carelica|([[Mercklin]]) [[L.Hämet-Ahti]]}}) з вельмі прыгожай узорыстай драўнінай.

{| align=center cellspacing=0
|- bgcolor=#BAFF99 align=center valign=top
||[[Файл:Sauerland-Winterimpression.jpg|145px|center]]<small>Форма кроны
||[[Файл:Betula pendula subsp Fontqueri textura del tronco.jpg|161px|center]]<small>Кара дарослага дрэва
||[[Файл:Bouleau verruqueux Tronc 2.jpg|140px|center]]<small>Кара старога дрэва
||[[Файл:Winter male catkins of European birch.jpg|220px|center]]<small>Мужчынскія кветкі
|}
{| align=center cellspacing=0
|- bgcolor=#BAFF99 align=center valign=top
||[[Файл:Betula-pendula-warts.JPG|235px|center]]<small>Бародаўкі
||[[Файл:Brosen betula2.jpg|155px|center]]<small>Лісце. Летняя афарбоўка
||[[Файл:Betula-pendula-autumn.JPG|233px|center]]<small>Асенняя афарбоўка
||[[Файл:Betula verrucosa cross beentree.jpg|154px|center]]<small>Драўніна. Папярочны спіл
|}

== Хімічны склад ==

Пупыршкі бярозы павіслай утрымліваюць 3—5,3 (8)% [[Эфірныя алеі|эфірнага алею]], асноўнымі кампанентамі якога з’яўляюцца біцыклічныя [[Сесквітэрпены|сесквітэрпеноіды]]. Уключаюць таксама [[Смала|смалістыя рэчывы]]. У лісці знойдзеныя эфірны алей, смалістыя рэчывы, [[флаваноіды]], [[сапаніны]], [[аскарбінавая кіслата]]<ref name="ЛР"/>.

== Значэнне і ўжыванне ==
Лёгка паддаецца механічнай апрацоўцы. Надзвычай няўстойлівая супраць гніення. Лепш за ўсё захоўваецца пагружанай у ваду.

Выкарыстоўваецца як [[фанера|фанерная сыравіна]], у вытворчасці [[лыжы|лыж]], дробных разьбяных цацак.

З драўніны атрымліваюць [[драўняны вугаль]], [[Воцатная кіслата|воцатную кіслату]], [[Метанол|метылавы спірт]], [[шкіпінар]], цэлюлозу. Пры сухой перагонцы кары утворыцца [[дзёгаць]], які ўжываецца ў медыцыне і [[парфумерыя|парфумерыі]].

Дзякуючы высокай [[Удзельная цеплыня згарання|цеплатворнасці]] цэніцца як добрае [[паліва]].

Бяроза павіслая выкарыстоўваецца для азелянення населеных пунктаў, прысаду ля дарог, у полеахоўных палосах. Лісце вылучае [[фітанцыды]], здольныя забіваць хваробатворныя мікраарганізмы ўжо праз 3 гадзіны.

З галін вяжуць венікі для [[лазня|лазні]].

Нарыхтоўваецца бярозавы сок, які ўтрымлівае да 20 % цукру. Вясновы [[Бярозавік|сок]] з’яўляецца смачным і карысным напоем.

=== Прымяненне ў медыцыне ===

Пупыршкі і маладое лісце выкарыстоўваецца ў народнай і навуковай медыцыне, яны валодаюць мачагонным, жоўцегонным, патагонным, краваачышчальным, бактэрыцыдным, супрацьзапаленчым і раназажыўляльным дзеяннем. У якасці [[Лекавая раслінная сыравіна|лекавай сыравіны]] выкарыстоўваюць пупыршкі бярозы ({{lang-la|Gemmae Betulae}}), лісце бярозы ({{lang-la2|Folium Betulae}}), бярозавы дзёгаць ({{lang-la|Pix Betulae}}) і актываваны вугаль ({{lang-la|Carbo activatus}})<ref name="ЛР"/>.

Ужываюць пупыршкі і лісце ў выглядзе [[Настой|настояў]] і ў [[Лекавы збор|зборах]]<ref>{{кніга|аўтар=Блинова К. Ф. и др.|частка=|загаловак=Ботанико-фармакогностический словарь: Справ. пособие|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/botaniko-farmakognost_slovar1990.djvu|адказны=Под ред. К. Ф. Блиновой, Г. П. Яковлева|месца={{М.}}|выдавецтва=Высш. шк.|год=1990|старонкі=172|isbn=5-06-000085-0}}</ref>

==== Нарыхтоўка сыравіны ====

Нарыхтоўку пупыршак праводзяць у студзені — сакавіку, да іх распускання. Сушаць на адкрытым паветры ці ў памяшканнях з добрай вентыляцыяй. Маладое лісце збіраюць у маі — чэрвені, сушаць у цені або на гарышчах.

== Таксанамія ==
Від '''Бяроза павіслая''' ўваходзіць у род {{bt-bellat|Бяроза|Betula}} [[падсямейства]] {{bt-bellat|Бярозавыя, падсямейства{{!}}Бярозавыя|Betuloideae}} сямейства {{bt-bellat|Бярозавыя|Betulaceae}} [[Атрад (біялогія)|парадку]] {{bt-bellat|Букакветныя|Fagales}}.

{{Табліца122222
|a=аддзел '''[[Кветкавыя|Кветкавыя, ці Пакрытанасенныя]]'''
|b1=парадак '''[[Букакветныя]]'''
|b2=яшчэ 44 пападкі кветкавых раслін <br />(згодна&nbsp;[[Сістэма APG II|Сістэме&nbsp;APG&nbsp;II]])
|c1=яшчэ 7 сямействаў <br />(згодна&nbsp;[[Сістэма APG II|Сістэме&nbsp;APG&nbsp;II]])
|c2=сямейства '''[[Бярозавыя]]'''
|d1=падсямейства '''[[Бярозавыя (падсямейства)|Бярозавыя]]'''
|d2=яшчэ адно падсямейства, '''[[Coryloideae]]''' <br />(згодна&nbsp;[[Сістэма APG II|Сістэме&nbsp;APG&nbsp;II]])
|e1=яшчэ 1—2 роды
|e2=род <br />'''[[Бяроза]]'''
|f1=<span style{{eq}}"background-color:#99C999; font-size:150%">від <br />'''Бяроза павіслая'''
|f2=яшчэ больш 110 відаў
|color=#234510
|bgcolor=#EFF9AB
}}

=== Дэкаратыўныя садовыя формы і культывары ===
[[Файл:Betula pendula laciniata0.jpg|250px|thumb|Форма 'Laciniata'. Парасткі і лісце.]]
[[Файл:Betula pendula 1 by Nick.JPG|250px|thumb|right|Форма {{нп3|Betula pendula 'Youngii'|'Youngii'|ru|Берёза Юнга}}. Агульны выгляд.]]
* 'Dalecarlica' (ці {{bt|Betula pendula|forma=dalecarlica|([[L.f.]]) [[C.K.Schneid.]]}} — так званая {{нп3|Бяроза далекарлійская||ru|Берёза далекарлийская}}) — выключна рэдкая форма з разрезным да ажурнасці лісцем.
* 'Laciniata' — характэрная глыбока разрэзаным лісцем; рэдкая ў культуры (часта за яе прымаюць больш простую форму 'Crispa', якую часам называюць {{bt|Betula pendula|var=crispa}}).
* 'Purpurea' — у гэтай формы лісце мае глыбокае чырванавата-пурпурнае адценне вясной, больш бронзавае — улетку, бронзава-зялёнае і нават медна-аранжавае — увосень. Форма ліста — звычайная. Парасткі маюць чорна-пурпурнае адценне, захоўваюць яго ўсё лета; кара не такая белая, як у асноўнага віду.
* 'Trost’s Dwarf' — кампактны круглявы хмызняк да 1,2 м вышынёй. Моцна рассечанае на вузкія лінейныя долі светла-зялёнае лісце гэтай карлікавай формы да 5 см даўжынёй, якія сядзяць на кароткіх галінах, утвараюць хупавыя «шарыкі», якія выглядаюць ані не горш {{bt-bellat||Acer palmatum}}, з той толькі розніцай, што гэты клён вельмі капрызны і не жадае расці ў Расіі.
* {{нп3|Betula pendula 'Youngii'|'Youngii'|ru|Берёза Юнга}} — маленькае дрэва без галоўнага ствала з ніцай (амаль парасонападобнай) формай.
* 'Gracilis' — сорт з ніцай формай кроны. Лісце больш дробнае, чым у дзікай формы, і глыбока рассечанае.
* 'Fastigiata' — крона нізкая, калонападобная, якая з узростам пашыраецца дагары. Галінкі пачынаюцца ад аснавання ствала і накіроўваюцца ўверх. Блізкі сорт — 'Obelisk'. Выкарыстоўваецца для пасадак у маленькіх садах.
* 'Tristis' — звычайна захоўвае цэнтральны ствол, з якога звісаюць галінкі, утвараючы вельмі вузкую крону. Лісце рассечанае.

== Уплыў на культуру ==
[[Файл:Stamp 2012 Bereza povysla.JPG|250px|міні|Бяроза павіслая на паштовай марцы Украіны]]
У гонар гэтага віду бяроз быў названы {{нп3|8644 Бетулапендула|астэроід|uk|8644 Бетулапендула}}<ref>{{DMPN}}</ref>

{{зноскі}}

== Літаратура ==

* {{ДзікСССР|аўтар=|частка=Род 1. Betula L. — Берёза|том=2|стар=314—316}}
* ''Гроздова Н.&nbsp;Б., Некрасов В.&nbsp;И., Глоба-Михайленко Д.&nbsp;А.'' Деревья, кустарники и лианы: Справочное пособие. — М.: Лесн. пром-сть, 1986. — С. 110—111.
* ''Лищинская С.&nbsp;Н.'' Эколого-биологические особенности берёзы повислой (''Betula pendula'' Roth.) как компонента антрогенных лесонасаждений г. Самары. — Автореф. дис. на соиск. учён. степ. канд. биол. наук. — Самара. — 2003. — 18 с.
* Древесные породы мира. В 3-х т. Т. 3. Древесные породы СССР. — М.: Лесн. пром-сть, 1982. — С. 54—57.
* Жизнь растений. В 6-ти т. Т. 5. Ч. 1. Цветковые растения. — 1980. — С. 320.
* ''Скворцов В.&nbsp;Э.'' Учебный атлас. Флора Средней России. — М.: ЧеРо, 2004. — С. 103.
* {{кніга|аўтар = Коновалова Т. Ю., Шевырёва Н. А.|частка =|загаловак = Декоративные деревья и кустарники: Атлас-определитель|арыгінал =|спасылка =|месца = М|выдавецтва = ЗАО «Фитон+»|год = 2007|старонкі = 90|isbn = 978-5-93457-157-4}}
* {{ІВРСР|частка=433. ''Betula pendula'' Roth (''B. verrucosa'' Ehrh.)— Берёза повислая, или бородавчатая|том=2|стар=31}}
* Єлін Ю. Я., Зерова М. Я., Лушпа В. І., Шаброва С. І. Дари лісів. — К.: «Урожай», 1979

== Спасылкі ==

* {{Плантарыум|6581}}
* [http://www.ecosystema.ru/08nature/trees/04.htm ''Бяроза павіслая'' на сайце www.ecosystema.ru]
* [http://plants.usda.gov/java/profile?symbol=BEPE3 ''Бяроза павіслая'' на сайце USDA NRCS] {{ref-en}}

{{Бібліяінфармацыя}}

[[Катэгорыя:Бярозавыя]]
[[Катэгорыя:Флора Еўразіі]]
[[Катэгорыя:Флора Паўночнай Афрыкі]]
[[Катэгорыя:Расліны лясоў]]
[[Катэгорыя:Дрэвы]]
[[Катэгорыя:Лекавыя расліны]]
[[Катэгорыя:Расліны на марках]]