Прагляд зыходнага тэксту старонкі Валяр’ян лекавы

{{Таксон
 |image file        = Valeriana officinalis - Niitvälja.jpg
 |image title       = Суквецце
 |image descr       = Суквецце
 |regnum            = Расліны
 |rang              = Від
 |parent            = Valeriana
 |latin             = Valeriana officinalis
 |author            = [[L.]] (1753)
 |syn               = 
 |typus             = 
 |children name     = 
 |children          = 
 |range map         = 
 |range map caption = 
 |range map width   = 
 |range legend      = 
 |wikispecies = Valeriana officinalis
 |commons = Category:Valeriana officinalis
 |itis = 35363
 |ncbi = 19953
 |eol               = 
 |grin              = 
 |ipni              =  860012-1
|tpl = tro-33500011
}}
'''Валяр’я́н ле́кавы'''<ref name="ЛРКЛ">Назва згодна з {{ЛРКЛ}}</ref> (''Valeriana officinalis'') — [[Біялагічны від|від]] раслін [[род (біялогія)|роду]] {{bt-bellat|валяр’ян|Valeriana}} падсямейства {{bt-bellat|валяр’янавыя|Valerianoideae}}. У медыцынскіх мэтах выкарыстоўваюць карэнішча і карані расліны. Ужываецца ў якасці [[седатыўныя сродкі|седатыўнага]] лекавага сродку і як {{нп3|Міярэлаксанты|спазмалітык|ru|Миорелаксанты}} (у дачыненні да [[Гладкія цягліцы|гладкай мускулатуры]] органаў [[Страўнікава-кішачны тракт|страўнікава-кішачнага тракту]] (СКТ) і мочавыдзяляльнай сістэмы). Валодае таксама жаўцягонным дзеяннем, павялічвае {{нп3|Сакрэцыя (фізіялогія)|сакрэцыю|ru|Секреция (физиология)}} СКТ, пашырае {{нп3|каранарны кровазварот|каранарныя сасуды|ru|Коронарное кровообращение}}.

== Назва ==

Валяр’ян лекавы, аўрыян, валерыана, валяр’ян<ref>[[Аляксандр Аляксандравіч Антонаў|Антонов А. А.]] О врачебных растениях, дикорастущих в Витебской губернии и употребляемых населением ее в домашней народной медицине. Витебск, 1888.</ref><ref>[[Міхаіл Мікалаевіч Ганчарык|Ганчарык М. М.]] Беларускія назвы раслін. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. II і IV. Горы-Горки, 1927.</ref>, дуброўка, валяр’яна, капроўнік, капроўнік лесавы, валяр’янка, рута, грудоўка<ref name="ReferenceB">{{нп3|Міхаіл Васільевіч Рытаў|Рытов М. В.|ru|Рытов, Михаил Васильевич}} Русские лекарственные растения. т. I. Петроград, 1918.</ref><ref name="ReferenceA">{{нп3|Мікалай Іванавіч Аненкаў|Анненков Н.|ru|Анненков, Николай Иванович}} [[:s:ru:Ботанический словарь (Анненков)/Valeriana officinalis/ДО|Ботанический словарь]], СПб., 1878.</ref>.

== Батанічнае апісанне ==
[[Файл:Köhler's Medizinal-Pflanzen in naturgetreuen Abbildungen mit kurz erläuterndem Texte (Plate 47) (6972244348).jpg|thumb|left|{{Бат.іл.|1}}]]
[[Файл:Valeriana officinalis0.jpg|thumb|right|Сцябло з лісцем]]
Валяр’ян лекавы — [[Шматгадовыя расліны|шматгадовая]] [[трава|травяністая]] расліна, дасягае ў вышыню 1,5 (1,2—1,8<ref name="МёдРаст">{{кніга
|аўтар = Бурмистров А. Н., Никитина В. А.
|загаловак = Медоносные растения и их пыльца: Справочник
|месца = М.
|выдавецтва = Росагропромиздат
|год = 1990
|старонкі = 29
|старонак = 192
|isbn = 5-260-00145-1
}}</ref>) м.

[[Карэнішча]] — кароткае, тоўстае (даўжынёй да 4 см, таўшчынёй да 3 см), з друзлым асяродкам, часта полае, з папярочнымі перагародкамі. Ад карэнішча адыходзяць з усіх бакоў шматлікія тонкія даданыя карані, часам падземныя парасткі — сталоны. Карані часта аддзеленыя ад карэнішча, гладкія, ломкія, таўшчынёй да 3 см, даўжынёй {{nobr|да 10-12 см}}. Колер карэнішча і каранёў звонку — жаўтлява-карычневы, на зломе — ад жаўтлявага да карычневага. Пах моцны, духмяны. Смак воднай вытрымкі рэзкі, саладкавата-гаркаваты.

[[Сцябло]] — прамастаячае, дудчатае, бароздавае, бліжэй да суквецця разгалінаванае. На адным кусце развіваецца некалькі сцёблаў<ref name="МёдРаст" />.

[[Лісце]]: ніжняе і сярэдняе — доўгачаранковае, верхняе — сядзячае, супраціўнае, часам чарговае або сабранае па тры-чатыры ў {{нп3|Кальчак|кальчакі|ru|Мутовка}}, перыстарассечанае.

[[Кветка|Кветкі]] — духмяныя, дробныя, да 4 мм у [[дыяметр]]ы, абодваполыя, з падвойным калякветнікам, белыя, бледна-фіялетавыя ці ружаватыя, сабраны ў буйныя верхавінныя і пазушныя [[суквецце|шчытковападобныя]] або мяцельчатыя галінастыя [[суквецце|суквецці]]. Вяночак варонкападобны, з пяцілопасцевым выгібам. Тычынак тры. Цвіце з другога года жыцця амаль усё лета<ref name="МёдРаст" />.

Пылковае зерне трохбораздавае, шарападобна-пляскатай формы. Даўжыня палярнай восі 37,4-46,2 мкм, экватарыяльны дыяметр 41,8-50,6 мкм (без шыпоў). У абрысе з полюса круглява-трохкутныя, з экватара — шырокаэліптычныя. Разоры шырынёй 8-12 мкм, кароткія, краі няроўныя, канцы прытуплены; мембрана разор пакрыта нераўнамерна крупчастай скульптурай. Шырыня мезакольпіума 30,8-39,6 мкм, дыяметр апакольпіума 12-18 мкм. Экзіна таўшчынёй да 3 мкм (без шыпоў), стрыжаньковы пласт бачны. Скульптура шыпаватая, шыпы з шырокай падставай, адцягненымі і тонказавостранымі канцамі вышынёй да 1,5 мкм. Дыяметр падставы шыпоў 1-1,2 мкм, адлегласць паміж імі 1-4 мкм. Тэкстура крупчастая. Пылок жоўтага колеру<ref name="МёдРаст" />.

[[Формула кветкі]]: {{Nobr|<math>\uparrow K_{0 \;or\; \infty} \; C_{(5)} \; A_3 \;  G_{(\overline3)}</math>}}
<ref name="Barabanov">{{кніга|аўтар=Барабанов Е. И.|загаловак=Ботаника: учебник для студ. высш. учеб. заведений|месца=М.|выдавецтва=Издат. центр «Академия»|год=2006|старонкі=319|старонак=448|isbn=5-7695-2656-4}}</ref>.

[[Плод]] — [[сямянка]], спее ў жніўні — верасні. Вага тысячы насенін (пладоў) 0,4—0,5 г<ref name="Оголевец">{{кніга|загаловак=Энциклопедический словарь лекарственных, эфирномасличных и ядовитых растений|адказны=Сост. Г. С. Оголевец|месца=М.|выдавецтва=Сельхозгиз|год=1951|старонкі=52—54|старонак=584}}</ref>.

== Арэал і экалогія ==
Радзімай з’яўляецца [[Міжземнамор’е]]. Распаўсюджаная ва [[Умераны клімат|ўмеранай]] і [[субтропікі|субтрапічнай]] зонах, у тым ліку практычна на ўсёй еўрапейскай частцы Расіі.

Расце на забалочаных і нізінных лугах, на травяных і тарфяных балотах, па берагах рэк, азёр і канаў, у забалочаных лясах, сярод зараснікаў кустоў, на палянах і ўзлесках. Уведзены ў культуру, і патрэба ў валяр’яне лекавым як [[Лекавая раслінная сыравіна|лекавай сыравіне]] задавальняецца за кошт вырошчвання гэтай расліны на плантацыях<ref name="БФС">{{кніга|аўтар=Блинова К. Ф. и др.|частка=|загаловак=Ботанико-фармакогностический словарь: Справ. пособие|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/botaniko-farmakognost_slovar1990.djvu|адказны=Под ред. К. Ф. Блиновой, Г. П. Яковлева|месца={{М.}}|выдавецтва=Высш. шк.|год=1990|старонкі=174—175|isbn=5-06-000085-0}}</ref>.

== Выкарыстанне ==

Прэпараты з яго каранёў і карэнішча дзейнічаюць на арганізм шматбакова: як агульназаспакаяльны, сасударасшыральны сродак, рэгулююць дзейнасць [[сэрца]], паляпшаюць кровазабеспячэнне сардэчнай мышцы, расшыраюць бронхі. Акрамя таго, валяр’ян супакойвае, узмацняе страўнікавую сакрэцыю і жоўцевыдзяленне. Ужываецца як заспакаяльны сродак для паляпшэння дзейнасці сэрца пры нервовым узбуджэнні, бяссонніцы, галаўным болі, а таксама пры неўрозах сэрца, якія суправаджаюцца сэрцабіццем, пры неўрозах страўніка з болямі спазматычнага характару, запорамі, уздуццем кішэчніка, а таксама пры клімактэрычных расстройствах. Эфектыўнасць валяр’яну больш высокая, калі яго ўжываюць сістэматычна і працяглы час<ref>Энцыклапедыя сельскага гаспадара. Мн., 1993.</ref>.

{{зноскі}}

== Літаратура ==
* Энцыклапедыя сельскага гаспадара. — Мн.: БелЭн, 1993. ISBN 5-85700-079-3

{{Бібліяінфармацыя}}

[[Катэгорыя:Валяр’ян]]
[[Катэгорыя:Лекавыя расліны]]