Прагляд зыходнага тэксту старонкі Журавіны

{{Таксон
 | name              = Журавіны
 | image file        = VacciniumOxycoccos.jpg
 | image title       = Журавіны звычайная (Vaccinium oxycoccos)
 | image descr       = [[#oxycoccos|Журавіны звычайныя (''Vaccinium oxycoccos'')]] з пладамі на балоце ў атачэнні [[імхі|моху]] ''[[Sphagnum rubellum]]''. [[Ніжняя Саксонія]], [[Германія]].
 | regnum            = Расліны
 | parent            = Vaccinium
 | ref               = 
 | comment           = 
 | rang              = Падрод
 | latin             = ''Vaccinium'' subgen. {{btname|Oxycoccus|([[Hill]]) [[A.Gray]] (1848)}}
 | author            = 
 | syn               = ''Vaccinium'' sect. {{btname|Oxycoccus|([[Hill]]) [[W.D.J.Koch]] (1837)}}
 | typus             = 
 | children name     = Віды
 | children          = 
* {{bt-latbel|s=0|[[#erythrocarpum|Vaccinium erythrocarpum]]|}}
* {{bt-latbel|s=0|[[#macrocarpon|Vaccinium macrocarpon]]|}}
* {{bt-latbel|s=0|[[#microcarpum|Vaccinium microcarpum]]|}}
* {{bt-latbel|s=0|[[Vaccinium oxycoccos]]|txt={{тып}}<ref>[http://botany.si.edu/ing/INGsearch.cfm?searchword=Oxycoccus ''Oxycoccus'' у базе даных Index Nominum Genericorum (ING)]{{ref-en}} {{V|27|5|2009}}</ref>|Журавіны звычайная}}</div>
 | range map         = Cranberrymap.jpg
 | range map caption = 
 | range legend      =
{{легенда2|#b40b5c| — [[Vaccinium oxycoccos|журавіны звычайныя]]}}
{{легенда2|#ee8216| — [[#microcarpum|microcarpum]]}}
{{легенда2|#13e515| — [[#macrocarpon|macrocarpon]]}}

 | iucnstatus        = 
 | iucn              = 
 | wikispecies       = Vaccinium sect. Oxycoccus
 | commons           = Category:Cranberries
 | ictv              = 
 | itis              = 23571<!--Спасылка на род Vaccinium-->
 | ncbi              = 13749<!--Спасылка на род Vaccinium-->
 | eol               = 
 | grin              = 
 | ipni              = 
}}
'''Жураві́ны'''<ref name="Киселевский">{{Крыніцы/Латино-русско-белорусский ботанический словарь|92}}</ref><ref name=pr>Напісанне '''Журавіны''' ў адпаведнасці з БЭ ў 18 тамах., Т.6. Мн., 1998, С.450</ref> (''Oxycóccus'') — [[таксон]] сямейства [[Верасовыя]], які аб’ядноўвае [[вечназялёныя расліны|вечназялёныя]] [[кусцік]]і, якія сцелюцца пры росце і растуць на балотах у [[Паўночнае паўшар’е|Паўночным паўшар’і]]. Таксон ''Oxycoccus'' разумеецца ў розных крыніцах па-рознаму: і як самастойны род {{btname|Oxycoccus|[[Hill]] (1756)}} (у рускакамоўнай літаратуры такі погляд распаўсюджаны да цяперашняга часу<ref name="ИОРЛО">{{кніга|загаловак=Иллюстрированный определитель растений Ленинградской области|адказны=Под ред. А. Л. Буданцева и [[Генадзь Паўлавіч Якаўлеў|Г. П. Яковлева]]|месца=М.|выдавецтва=Товарищество научных изданий КМК|год=2006|старонкі=178, 180—181|старонак=799|isbn=5-87317-260-9|тыраж=700}}</ref>), і як [[падрод]] роду [[Вакцыніум]] — ''Vaccinium'' subgen. {{btname|Oxycoccus|([[Hill]]) [[A.Gray]] (1848)}}<ref>{{кніга|аўтар=Thomas Gaskell Tutin, V. H. Heywood, N. A. Burges, D. H. Valentine, Stuart Max Walters, D. A. Webb.|загаловак=Flora Europaea|спасылка=http://books.google.ru/books?id=DnvFjXCBuMcC#search_anchor|выдавецтва=Cambridge University Press|год=1972|том=3|старонак=399|isbn=052108489X}} ISBN 978-0-521-08489-5{{ref-en}} Магчымы онлайн-пошук фразы «Vaccinium subgen. Oxycoccus» {{V|27|5|2009}}</ref>, — і як [[Рангі біялагічных таксонаў паміж родам і відам|секцыя]] таго ж роду — ''Vaccinium'' sect. {{btname|Oxycoccus|([[Hill]]) [[W.D.J.Koch]] (1837)}}<ref>{{GRIN|genus|18661|title=Vaccinium sect. Oxycoccus}}{{ref-en}} {{V|27|5|2009}}</ref>.

== Этымалогія ==
[[Лацінская мова|Лацінскае]] слова ''oxycoccos'' паходзіць ад {{lang-el|ὀξύς}} («кіслы») і {{lang-el|κόκκος}} («ягада»), па смаку пладоў. Першыя еўрапейскія пасяленцы ў Паўночнай Амерыцы<!--(ці дзе?)--> называлі журавіны «Craneberry» (літар. ягада-журавель), бо раскрытыя кветкі на сцеблах нагадвалі ім шыю і галаву жураўля. У XVII стагоддзі Новай Англіі журавіны часам называлі «Bearberries» (літ. «мядзведжая ягада»), бо людзі часта бачылі, як мядзведзі елі яе. Не варта блытаць словы «oxycoccos» (відавы эпітэт віду [[#oxycoccos|''Vaccinium oxycoccos'']]) і «Oxycoccus» (назва падроду і секцыі).

Беларуская назва блізкая да англійскай {{lang-en|cranberry}} ({{lang-en|cran}} — журавель) і нямецкай дыялектнай {{lang-de|kronsbeere, kranzbeere}} ({{lang-de|Kranich}} — журавель)<ref>Этымалагічны слоўнік беларускай мовы. Мінск, 1978. Т. 3</ref>. [[Фёдар Міхайлавіч Янкоўскі|Ф. Янкоўскі]] тлумачыць ''журавіны'' як ягады на імшыстых балотах, дзе вадзіліся журавы<ref>Янкоўскі Ф. Беларуская мова. Мінск, [[Вышэйшая школа (выдавецтва)|Вышэйшая школа]], 1978. С. 230—231</ref>. Слова ''журавіны'' ў такім самым значэнні сустракаецца і ў дыялектах рускай мовы<ref>{{кніга|аўтар=[[Макс Фасмер|Фасмер М.]]|загаловак=Этимологический словарь русского языка: В 4-х т.: Пер. с нем.|арыгінал=Russisches etymologisches Wörterbuch |адказны = Перевод и дополнения О. Н. Трубачёва |месца={{М.}}|выдавецтва=Астрель — [[АСТ, издательство|АСТ]]|год=2004|том=2|старонак=671|выданне=4-е изд., стереотип|isbn=5170172311}}</ref><ref>[[Аляксандр Брукнер|Брукнер]], 666</ref>. Слова мае паўночна-славянскі характар. Паморскае значэнне ''žuravina'' 'шчаўе' указвае на разуменне слова ў сувязі са смакам і са словам ''žur'' 'жур' і 'шчаўе'. Параўнальна яшчэ {{lang-cz|žiravina}} — 'едкі матэрыял'<ref>Супрун, Булетин за съпост. изследване… 1976, 5, 78—79</ref>.

== Біялагічнае апісанне ==
{{Біяфота|Vaccinium oxycoccos Ypey28.jpg|left|[[#oxycoccos|Журавіны звычайныя (''Vaccinium oxycoccos'')]]. [[Батанічная ілюстрацыя]] {{Нп3|Адольф Іпей|Адольфа Іпея|en|Adolphus Ypey|leave=1}} з кнігі ''Vervolg op de Afbeeldingen der Artsenij-gewassen met derzelver Nederduitsche en Latijnsche beschrijvingen'', 1813}}
{{Біяфота|Vaccinum oxycoccos 120604.jpg|left|Квітнеючыя [[#oxycoccos|Журавіны звычайныя (''Vaccinium oxycoccos'')]]. Горны масіў [[Швабскі Альб]], Германія|color=lightgreen}}

Усе віды журавін — вечназялёныя [[хмызнячок|хмызнячкі]], якія сцелюцца, з гнуткімі ніткападобнымі ўкаранённымі [[сцябло|сцебламі]] даўжынёй ад 15 да 75 см<ref name="ИОРЛО"/><ref name="Ур">Дикорастущие плоды и ягоды/Шапиро Д. К., Михайловская В. А., Манциводо Н. И.—2-е изд., перераб. и доп.—Мн.: Ураджай, 1981.—159 с., 16 л. ил.</ref><ref>{{кніга
|аўтар=Махлаюк  В. П.
|частка=Буква К
|загаловак=Лекарственные растения в народной медицине
|спасылка=http://www.bibliotekar.ru/lekarstvennye/4/18.htm
|месца=Саратов
|выдавецтва=Приволж. кн. изд-во
|год=1993
|старонак=542
|isbn=5-7633-0743-7
}}</ref>.

Каранёвая сістэма — стрыжневая. На [[Корань расліны|каранях]] журавін жыве [[грыбы|грыб]], ніткі якога шчыльна злучаюцца з [[клетка]]мі кораня і ўтвараюць [[мікарыза|мікарызу]]. Ніткі грыба прымаюць з [[глеба|глебы]] пажыўныя растворы і перадаюць іх караням.

[[Лісце]] доўгае, бліскучае, чарговае, даўжынёй ад 3 да 15 мм<ref name="Ур"/>, шырынёй ад 1 да 6 мм<ref name="ИОРЛО"/><ref name="Ур"/>, яйкападобнае або даўгаватае з кароткім [[хвосцік]]ам. Ліставая пласцінка зверху цёмна-зялёная<ref name="Ур"/>, знізу — попельная (белая ці шэраватая), з уціснутай сярэдняй жылай. На [[зіма|зіму]] не адпадае<ref name="Ур"/>. На ніжняй паверхні ліста знаходзіцца [[воск]]<ref name="Ур"/>, які перашкаджае вадзе заліваць [[вусцеек|вусцейкі]] і які абараняе такім чынам расліну ад парушэння яе нармальных функцый.

[[Кветка|Кветкі]] светла-[[пурпур]]ныя або ружовыя<ref name="Ур"/>, правільныя, звернутыя [[песцік]]ам дадолу (паніклыя). На [[Кветаножка|кветаножцы]], якая можа быць дастаткова доўгай (у журавін звычайных яе даўжыня можа быць амаль да 5 см<ref name="ИОРЛО"/>). Долей [[чашачка|чашачак]] чатыры. [[Вяночак]] глыбока-чатырохраздзельны<ref name="Ур"/> (але сустракаюцца кветкі і з пяццю пялёсткамі<ref>{{ВТ-ЭСБЕ|Клюква}} {{V|27|5|2009}}</ref>); [[пялёстак|пялёсткі]] адагнутыя назад. [[Тычынка|Тычачак]] восем<ref name="Ур"/>. [[Песцік]] адзін<ref name="Ур"/>. [[Завязь ніжняя]]. Ва ўмовах [[Еўрапейская частка Расіі|еўрапейскай часткі Расіі]] квітнее ў маі-чэрвені. Працягласць жыцця адной кветкі [[#oxycoccos|журавін звычайных]] — 18 дзён.

[[Формула кветкі]]: {{Nobr|[[Выява:Male and female sign.svg|12px]]<math>\mathrm{\ast \; Ca_{(4)}\; Co_{(4)} \;  A_{4+4} \;  G_{(\overline4)}}</math>}}<ref name="Медбот">{{кніга|аўтар=Сербин А. Г. и др.|загаловак=Медицинская ботаника. Учебник для студентов вузов|месца=Харьков|выдавецтва=Изд-во НФаУ: Золотые страницы|год=2003|старонкі=150|старонак=364|isbn=966-615-125-1}}</ref>.

[[Выява:Ягоды клюквы диаметром 16 мм.JPG|thumb|Плады журавін з карэльскага балота. Дыяметр 16,2 мм]]

[[Плод]] — цёмна-чырвоная шарападобная, эліпсаідальная ці яйкападобная вельмі кіслая [[ягада]]<ref name="ИОРЛО"/><ref name="Ур"/> з сакавітай мякаццю і шчыльнай лупінкай. Памер ягады, якая вырасла на балоце, дасягае 18 мм<ref name="Ур"/>. Для журавін характэрная [[арнітахарыя]]: плады ядуцца [[птушкі|птушкамі]], якія пераносяць яе насенне на вялікія адлегласці. Штогод адна расліна ўтварае некалькі сотняў ягад<ref name="ШАБ">
{{кніга
|аўтар=Шипунов А. Б.
|частка=Клюква
|загаловак=Биология: Школьная энциклопедия
|адказны=Белякова Г. и др
|месца=М.
|выдавецтва=БРЭ
|год=2004
|старонак=990
|isbn=5-85270-213-7
}}</ref>.

Квітнее ў маі, ягады спеюць у верасні—кастрычніку і застаюцца на зіму<ref name="Ур"/>.

=== Распаўсюджанне і экалогія ===
У прыродзе ўсе віды журавін растуць у сырых месцах: на [[пераходныя балоты|пераходных]] і [[верхавыя балоты|уверсеавых]] [[балота]]х, у [[сфагнум|сфагнавых]] [[іглічныя лясы|іглічных лясах]], часам — па забалочаных берагах азёр<ref name="ИОРЛО"/>.

Журавіны вельмі святлалюбныя, але не патрабавальныя да мінеральнага харчавання<ref name="ШАБ"/>.

== Класіфікацыя ==

=== Таксанамічнае становішча ===
У розных крыніцах паказваецца розны ранг таксона ''Oxycoccus'' (Журавіны); звычайна гэты таксон разглядаецца альбо як адзін з двух падродаў [[род]]у [[Ягаднік]] (''Vaccinium'' subgen. ''Oxycoccus''), альбо як адна з больш чым трыццаці секцый гэтага ж роду (''Vaccinium'' sect. ''Oxycoccus''). У рускамоўнай літаратуры таксон ''Oxycoccus'' дагэтуль нярэдка разглядаецца як самастойны род<ref name="ИОРЛО"/>.

==== Таксанамічная схема ====
{{Табліца1222221
|a=аддзел [[Кветкавыя|'''Кветкавыя''', ці '''Пакрытанасенныя''']] (класіфікацыя згодна [[Сістэма APG II|Сістэме APG II]])
|b1=парадак <br />'''[[Верасакветныя]]'''
|b2=яшчэ 44 парадкі, <br />з якіх<br /> да верасакветных<br /> найбольш блізкія: <br /> [[Geraniales]], [[Cornales]], [[Crossosomatales]], [[міртакветныя]].
|c1= яшчэ 25 сямействаў, <br /> у тым ліку <br /> [[Actinidiaceae]], [[Balsaminaceae]], [[Першацветныя]], [[Sapotaceae]], [[Theaceae]] <br />і [[эбенавыя]]
|c2= сямейства <br />'''[[Верасовыя]]'''
|d1= падсямейства '''[[Ягаднік|Vaccinioideae]]'''
|d2= іншыя падсямействы
|e1=яшчэ больш ста родаў, <br />з якіх у адно падсямейства з [[ягаднік]]ам уваходзяць [[Agapetes]], [[Gaultheria]], [[Zenobia]], [[Cavendishia]], [[Pieris]], [[імшарніца]], [[Chamaedaphne]]
|e2=род '''[[Ягаднік]]'''
|f1=<span style="color:#20431b">падрод <big>'''Журавіны'''</span>
|f2=падрод [[Ягаднік#Падрод Вакцыніум|Вакцыніум]] <br /> (больш 30-ці секцый, <br /> якія яднаюць <br /> каля 450 відаў, <br /> сярод якіхх: <br /> [[брусніцы]], [[буякі]], [[Vaccinium praestans]], [[чарніцы]] і інш.)
|g=дзве секцыі,<br />3—4 віды
|color=darkgreen
|bgcolor=lightgreen
}}

=== Секцыі і віды ===
{{Біяфота|Canneberge vosges fragment.jpg|ш=150|Кветка [[#oxycoccos|Журавін звычайных (''Vaccinium oxycoccos'')]] буйным планам}}
'''Секцыі і віды'''<ref name="GRIN">Паводле сайту GRIN (гл. раздзел [[#Спасылкі|Спасылкі]]).</ref>:
* '''''Vaccinium'' sect.''' {{btname|'''Oxycoccus'''|([[Hill]]) [[W.D.J.Koch]] (1837)}}
** {{anchor|macrocarpon}}{{bt-latbel|s=0|'''Vaccinium macrocarpon'''|aut=[[Ait.]] (1789)|Журавіны буйнаплодныя|Журавіны амерыканскія}}. Расліна, якая сцелецца, з [[Паўночная Амерыка|Паўночнай Амерыкі]]. Гэты від вырошчваюць у камерцыйных мэтах дзеля адносна буйных чырвоных пладоў<ref name="bot">{{кніга|загаловак=Ботаника. Энциклопедия «Все растения мира»: Пер. с [[Англійская мова|англ.]]|арыгінал=Botanica|адказны=ред. Д. Григорьев и др|месца=М.|выдавецтва=Könemann|год=2006 (русское издание)|старонкі=84—85|старонак=1020|isbn=3-8331-1621-8}}</ref>
*** {{bt-latbel|s=3|Oxycoccus macrocarpos|aut=([[Aiton]]) [[Pers.]] (1805)}}
** {{anchor|oxycoccos}}{{bt-latbel|s=0|'''Vaccinium oxycoccos'''|aut=[[L.]] (1753)|Журавіны|Журавіны звычайныя}}. [[Еўразія|Еўразійскі]] від. [[Хмызнячкі]], якія сцелюцца, з тонкімі сцебламі, дробнымі, знізу белым лісцем, чатырохраздзельным вяночкам і ядомымі цёмна-чырвонымі ягадамі. Часам расліны гэтага віду ўтвараюць шырокія зараснікі на [[сфагнум|сфагнавых]] і [[торф|тарфяных]] [[балота]]х<ref name="ИОРЛО"/><ref name="жр">[[#Кожевников|''Кожевников Ю. П.'' Семейство вересковые…]] (гл. раздел [[#Літаратура|Літаратура]]).</ref>. Ягады збіраюць для выкарыстання ў перапрацаваным выглядзе.
*** {{bt-latbel|s=3|Oxycoccus hagerupii|aut=[[Á.Löve]] & [[D.Löve]] (1961)}}
*** {{bt-latbel|s=3|Oxycoccus oxycoccos|aut=([[L.]]) [[MacMill.]] (1892)}}
*** {{bt-latbel|s=3|Oxycoccus palustris|aut=[[Pers.]] (1805)|Журавіны балотныя}}<ref name="ЛРКЛ">Назва '''Журавіны балотныя''' згодна з {{ЛРКЛ}}</ref>
*** {{bt-latbel|s=3|Oxycoccus quadripetalus (Oxycoccus quadripetala)|aut=[[Gilib.]] (1782)|Журавіны чатырохпялёсткавыя|Журахвіна|Клюква|Журовіны|Жыравіны}}<ref name="Киселевский"/>
*** {{bt-latbel|s=3|Vaccinium hagerupii|aut=([[Á.Löve]] & [[D.Löve]]) [[Ahokas]] (1971)}}
*** {{bt-latbel|s=3|Vaccinium palustre|aut=[[Salisb.]] (1796)|Журавіны балотныя}}
** {{anchor|microcarpum}}{{bt-latbel|s=0|'''Vaccinium microcarpum'''|aut=([[Turcz.]] [[Абазначэнні, якія выкарыстоўваюцца ў найменнях таксонаў#ex|ex]] [[Rupr.]]) [[Schmalh.]] (1871)|Журавіны дробнаплодныя}}. Еўразійскі від з больш дробнымі, чым у журавін звычайных, лісцем і пладамі<ref name="Губанов">[[#Губанов|''Губанов И. А.'' Определитель высших растений…]] (гл. раздзел [[#Літаратура|Літаратура]]).</ref> Назва {{bt-latbel|s=0|Vaccinium microcarpum|aut=([[Turcz.]] [[Абазначэнні, якія выкарыстоўваюцца ў найменнях таксонаў#ex|ex]] [[Rupr.]]) [[Schmalh.]] (1871)}} ў міжнародных батанічных базах дадзеных нярэдка ўваходзіць у [[сінаніміка|сінаніміку]] віду {{bt-latbel|s=0|Vaccinium oxycoccos|aut=[[L.]] (1753)}}<ref>[http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/taxon.pl?315256 ''Vaccinium microcarpum'' на сайце GRIN] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20131101054245/http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/taxon.pl?315256 |date=1 лістапада 2013 }}{{ref-en}} {{V|27|4|2009}}</ref>, але ў рускамоўнай батанічнай літаратуры гэты від да цяперашняга часу (2009) разглядаецца як самастойны<ref name="ИОРЛО"/>.
*** {{bt-latbel|s=3|aut=[[Turcz.]] [[Абазначэнні, якія выкарыстоўваюцца ў найменнях таксонаў#ex|ex]] [[Rupr.]] (1845)|Oxycoccus microcarpus|Журавіны дробнаплодныя}}<ref name="Киселевский"/>. У выпадку, калі {{bt-latbel|s=0|Vaccinium microcarpum|aut=([[Turcz.]] [[Абазначэнні, якія выкарыстоўваюцца ў найменнях таксонаў#ex|ex]] [[Rupr.]]) [[Schmalh.]] (1871)}} не разглядаецца як самастойны від, назва {{bt-latbel|s=0|Oxycoccus microcarpus|aut=[[Turcz.]] [[Абазначэнні, якія выкарыстоўваюцца ў найменнях таксонаў#ex|ex]] [[Rupr.]] (1845)}} уваходзіць у [[сінаніміка|сінаніміку]] віду {{bt-latbel|s=0|Vaccinium macrocarpon|aut=[[Ait.]] (1789)}}.
* '''''Vaccinium'' sect.''' {{btname|'''Oxycoccoides'''|[[Benth.]] & [[Hook.f.]] (1876)}}. Часам гэты таксон разглядаецца ў [[Ранг (біялогія)|рангу]] падроду роду [[Ягаднік]] — ''Vaccinium'' subgen. {{btname|Oxycoccoides|([[Benth.]] & [[Hook.f.]]) [[Sleumer]] (1936)}}<ref>[http://www.tropicos.org/Name/50253528 ''Vaccinium'' subgen. ''Oxycoccoides'' на сайце Tropicos]{{ref-en}} {{V|27|5|2009}}</ref> — ці нават самастойнага роду {{btname|Oxycoccoides|([[Benth.]] & [[Hook.f.]]) [[Nakai]] (1917)}}<ref>[http://www.tropicos.org/name/40035362 ''Oxycoccoides'' на сайце Tropicos]{{ref-en}} {{V|27|5|2009}}</ref>.
** {{anchor|erythrocarpum}}{{bt-latbel|s=0|'''Vaccinium erythrocarpum'''|aut=[[Michx.]] (1803)|}}. Від, распаўсюджаны ў гарах на паўднёвым усходзе [[ЗША]] (штаты [[Вірджынія]], [[Паўночная Караліна]], [[Тэнэсі]]), а таксама ва [[Усходняя Азія|Усходняй Азіі]]. Англійскія назвы расліны — ''southern mountain cranberry'' («паўднёвыя горныя журавіны»), ''bearberry'' («мядвежая ягада») і ''arando''. Хмызняк вышынёй да метру з паловай, які расце ў зацененых месцах; ягады цёмна-чырвоныя, празрыстыя, з вельмі прыемным пахам, ядомыя, выкарыстоўваюцца ў сырым і перапрацаваным выглядзе<ref>[http://www.ibiblio.org/pfaf/cgi-bin/arr_html?Vaccinium+erythrocarpum ''Vaccinium erythrocarpum'' на сайте Plants For A Future]{{ref-en}} {{V|18|6|2009}}</ref>.
*** {{bt-latbel|s=3|Hugeria erythrocarpa|aut=[[Small]] (1903)}}
*** {{bt-latbel|s=3|Schollera erythrocarpa|aut=[[Britton]] (1894)}}
*** {{bt-latbel|s=3|Oxycoccus erythrocarpus|aut=[[Pers.]] (1805)}}
*** {{bt|Vaccinium erythrocarpum|subsp=erythrocarpum|}}
*** {{bt|Vaccinium erythrocarpum|subsp=japonicum|([[Miq.]]) [[Kloet]] (1991)}}
**** {{bt-latbel|s=3|Vaccinium japonicum|aut=[[Miq.]] (1863)}}

== Хімічны склад пладоў ==
{{Біяфота|Cranberries.jpg|left|color=lightgreen}}

{{Пажыўны склад
| прадукт = Плады журавін балотных
| ккал= 46
| бялкі= 0,39
| тлушчы= 0,13
| вугляводы  = 12,20
| натрый, мг = 2
| калій, мг = 85
| рэтынол, мкг = 
| аскарбінавая, мг = 13,3
| тыямін, мг= 0,012
| рыбафлафін, мг= 0,020
| ніяцын, мг= 0,101
| пантатэнавая, мг=
| фоліевая, мкг =
| такаферол, мг= 
| жалеза, мг= 0,25
| вада= 87,13
| крыніца= [http://ndb.nal.usda.gov/ndb/foods/show/2209 Nutrient data for 09078, Cranberries, raw] /<br /> ''National Nutrient Database for Standard Reference''.<br /> Beltsville Human Nutrition Research Center of the Agricultural Research Service.<br /> Last Modified: 12/07/2012. {{V|2|2|2013}}
| заўвага =
| справа = 1
}}

З практычнага пункту гледжання ў пладах журавін найбольшае значэнне надаецца ўтрыманню [[Вугляводы|цукроў]], [[арганічныя кіслоты|арганічных кіслот]], [[пекцін|пекцінавых рэчываў]] і [[вітаміны|вітамінаў]].

З кіслот у ягадах пераважае [[лімонная кіслата]], таксама прысутнічаюць [[бензойная кіслата|бензойная]], [[хінная кіслата|хінная]], [[урсолавая кіслата|урсолавая]], [[хларагенавая кіслата|хларагенавая]], [[яблычная кіслата|яблычная]], [[алеанолавая кіслата|алеанолавая]], γ-оксі α-кетамасляная, α-кетаглутаравая. У следавых колькасцях — [[шчаўевая кіслата|шчаўевая]] і [[бурштынавая кіслата|бурштынавая]] кіслоты.

З цукроў асноўнае месца займаюць [[глюкоза]] і [[фруктоза]], значна менш [[цукроза|цукрозы]]. З групы [[поліцукрыды|поліцукрыдаў]] найбольшае практычнае значэнне маюць [[пектыны]], якія змяшчаюцца ў значнай колькасці ў ягадах журавін.

Плады журавін багатыя [[вітамін C|вітамінам C]], у гэтым роўныя [[апельсін]]ам, [[лімон]]ам, [[грэйпфрут]]ам, [[суніцы|суніцам садовым]]. З іншых вітамінаў плады ўтрымліваюць [[вітамін B1|B<sub>1</sub>]], [[вітамін B2|B<sub>2</sub>]], [[вітамін B5|B<sub>5</sub>]], [[вітамін B6|B<sub>6</sub>]], [[вітамін PP|PP]]. Журавіны з’яўляюцца каштоўнай крыніцай [[вітамін K1|вітаміна K<sub>1</sub>]] ([[філахінон]]), не саступаючы [[Капуста агародная|капусце]] і суніцам.

З іншых рэчываў у складзе пладоў адзначаецца [[бетаін]] і біяфлаваноіды: [[антацыяны]], [[лейкаантацыяны]], [[катэхіны]], [[флаванолы]] і [[фенолакіслоты]], а таксама макра- і [[мікраэлементы]]: значная колькасць калію, менш фосфару і кальцыю. Параўнальна шмат [[жалеза]], таксама ёсць [[марганец]], [[малібдэн]], [[медзь]]. Акрамя іх маецца [[ёд]], [[магній]], [[барый]], [[Бор (хімічны элемент)|бор]], [[кобальт]], [[нікель]], [[волава]], [[свінец]], [[серабро]], [[Тытан (хімічны элемент)|тытан]], [[хром]], [[цынк]], [[алюміній]] і іншыя<ref name="Курлович">''Курлович Т. В.'', к. биол. н. [http://www.artsad.ru/ru/content/articles/biochim_characteristic/?artsadru=188d1dddf9641499abf8636459df2834 Биохимическая характеристика брусничных] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20090406001914/http://www.artsad.ru/ru/content/articles/biochim_characteristic/?artsadru=188d1dddf9641499abf8636459df2834 |date=6 красавіка 2009 }} {{ref-ru}}</ref>.

== Збор і захоўванне ==
Расце на [[торф|тарфяным]] грунце і імховых [[балота]]х. Разам з журавінамі растуць {{bt-bellat|хвоя|Pinus}}, {{bt-bellat|буякі|Vaccinium uliginosum}}, {{bt-bellat|падвей|Eriophorum}}, {{bt-bellat|Багун (род раслін){{!}}багун|Ledum}}. Збіраюць ягады з надыходам першых {{нп3|замаразкі|замаразкаў|ru|Заморозки}} і да ўтварэння [[снежнае покрыва|снежнага покрыва]], а паўтараюць збор пасля раставання снегу. Збіраюць ягады ўручную або з дапамогай грабеньчыкаў. Пры абодвух спосабах іх трэба збіраць асцярожна, не пашкоджваючы, таму што дэфармаваныя ягады хутка псуюцца.

Сабраныя ягады сартуюць і чысцяць ад дамешкаў, асцярожна складаюць у плеценыя кошыкі ўмяшчальнасцю 35-60 кг. Кошыкі не дасыпаюць да краёў на 5 [[см]], ягады прыкрываюць чыстай мешкавінай і перавозяць да месцаў перапрацоўкі. Захоўваюць свежыя ягады пры тэмпературы каля 0[[°C]], пры адсутнасці халоднага памяшкання ягады перасыпаюць у бочкі і заліваюць вадой, якасць ягад пры гэтым амаль не змяняецца.

У [[Беларусь|Беларусі]] расце паўсюдна. Плошчы журавіннікаў ва [[Украіна|Украіне]] складаюць каля 30 тыс. [[га]], толькі за апошнія 10 гадоў яна скараціліся на 7 тыс. га ў сувязі з інтэнсіўнай [[меліярацыя]]й [[Заходняе Палессе|Заходняга Палесся]]. Захаванне журавін магчыма толькі пры ўзмацненні аховы захаваных масіваў і стварэнні культурных плантацый.
{{Біяфота|Cranberrys beim Ernten.jpeg|left|Збор журавін на прамысловай плантацыі. Штат [[Нью-Джэрсі]], [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]]|color=lightgreen}}

Першыя спробы стварэння штучных плантацый журавіны балотнай праведзены па ініцыятыве {{нп3|Вітаўтас Феліксавіч Буткус|В. Ф. Буткуса|lt|Vytautas Aleksandras Butkus}} інстытутам батанікі [[АН Літвы]] ([[1966]] г.).

Для развядзення журавін выкарыстоўваюць выпрацаваныя [[тарфянік]]і, ствараючы пэўную сістэму водазабеспячэння. Высаджваюць каранёвыя [[парастак|парасткі]] або сцябловыя [[чаранок|чаранкі]]. На штучных плантацыях на трэці год журавіны пладаносяць. Плантацыі даўгавечныя, могуць існаваць да 80 гадоў і даваць ураджай да 4-6 т/га. Сабекошт ягад, вырашчаных на плантацыі, у 8-10 разоў ніжэй за кошт ягад, якія купляюцца ў насельніцтва. Таму вырошчванне журавін з’яўляецца не толькі мэтазгодным і прыбытковым, але і дазваляе вырашыць праблему рэкультывацыі пустэч, а таксама аднаўлення закінутых торфараспрацовак.

У канцы [[1970-я|1970-х]] гадоў доследныя ўчасткі па вырошчванні журавіны балотнай былі створаны ў [[Чувашыя|Чувашыі]], у [[Цэнтральны сібірскі батанічны сад|Цэнтральным батанічным садзе]] [[Сібірскае аддзяленне Расійскай акадэміі навук|Сібірскага аддзялення АН Расіі]], {{нп3|Нігуласкі запаведнік|Нігуласкім запаведніку|en|Nigula Nature Reserve}} ([[Эстонія]]), Волжскім лясніцтве [[Ніжагародская вобласць|Ніжагародскай вобласці]], [[Камень-Кашырскі раён|Камень-Кашырскім]] лясгасе [[Валынская вобласць|Валынскай вобласці]], [[Латвія|Латвіі]], {{нп3|Галоўны батанічны сад імя М. В. Цыцына РАН|Галоўным Батанічным садзе АН Расіі|ru|Главный ботанический сад имени Н. В. Цицина РАН}}. Перспектыўны для вырошчвання ва ўмовах [[Палессе|Палесся]] і [[Паўночная Амерыка|паўночнаамерыканскія]] сарты журавіны з буйнымі пладамі, якая вырошчваецца на спецыяльных плантацыях (чэках) з [[19 стагоддзе|XIX стагоддзя]]. Найбуйнейшым вытворцам гэтай ягады з’яўляецца [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]], плантацыі ёсць таксама ў [[Канада|Канадзе]], [[Беларусь|Беларусі]], [[Польшча|Польшчы]], [[Скандынавія|скандынаўскіх]] краінах.

У канцы [[2010-я|2010-х]] гадоў Беларусь выйшла на 3-е месца ў свеце па аб’ёмах збору журавінаў і на 4-е месца па [[Экспарт|экспарце]] пасля [[Чылі]], [[Канада|Канады]] і [[ЗША]]<ref name="generation">{{Спасылка | год = 6 студзеня 2011| url = http://budzma.org/projects/pohliad/nasha-strava-2-zhuraviny.html| загаловак = Наша Страва - 2: Журавіны| выдавецтва = «Пакаленне б/у»| дата = 6 студзеня 2011 }}</ref>.

== Значэнне і прымяненне ==
Ягады журавін маюць вялікае гаспадарчае значэнне<ref name="Ур"/>. Яны шырока выкарыстоўваюцца ў харчовай прамысловасці і медыцыне<ref name="Ур"/>. Акрамя таго журавіны з’яўляюцца сезоннай ежай шматлікіх дзікіх жывёл і птушак. Ранняй вясной частуецца журавінамі [[Буры мядзведзь|мядзведзь]], яе ахвотна ядуць [[куніцы]], радзей [[вавёрка звычайная|вавёркі]]. Багатыя ягаднікамі балоты вабяць [[Курапатка белая|белых курапатак]], [[цецярук]]оў, [[глушэц|глушцоў]] і [[Рабчык (від птушак)|рабчыкаў]]<ref name="Ур"/>.

Ягады журавін ідуць на прыгатаванне [[журавінавы соус|соуса]], дэсерта [[журавіны ў цукры]], [[Морс, напой|морсаў]], [[сок]]аў, [[квас]]аў, [[экстракт]]аў, [[кісель|кісялёў]], якія ўяўляюць сабой добрыя крыніцы карысных рэчываў і вітамінаў. Узвары і экстракты з журавінаў прыемныя і карысныя пры стоме. Лісце можа ўжывацца як [[гарбата]].

Асаблівасць журавін у тым, што іх ягады могуць захоўвацца ў свежым выглядзе да наступнага ўраджаю ў драўляных бочках, напоўненых вадой<ref>{{cite web
 |url         = http://www.stgetman.narod.ru/klukva.html
 |title       = Полезные свойства клюквы
 |author      = Станислав Гетман.
 |work        = stgetman.narod.ru
 |publisher   = stgetman.narod.ru
 |access-date  = 2011-01-30
 |lang        = ru
 |archive-url  = https://www.webcitation.org/65BhTKV5P?url=http://www.stgetman.narod.ru/klukva.html
 |archive-date = 3 лютага 2012
 |url-status     = live
}}</ref>.

Ягады выкарыстоўваюцца як [[Цынга|супраццынготны]] сродак, пры прастудных захворваннях, [[рэўматызм]]е, [[ангіна|ангіне]], [[авітаміноз]]ах, а таксама ў харчовай і лікёра-гарэлачнай прамысловасці<ref name="ШАБ" />. У [[народная медыцына|народнай медыцыне]] ягады спажываюць пры зніжанай кіслотнасці [[страўнік]]а.

Асаблівасць журавін буйнаплодных, што вырошчваюцца ў велізарных колькасцях у ЗША і Канадзе, складаецца ў тым, што ў яе пладах маюцца паветраныя камеры, таму гэта адна з нямногіх ягад, якія плаваюць на паверхні вады. Гэта робіць збор ягады істотна меней працаёмкім у параўнанні са звычайным ручным зборам: у канцы сезону чэкі з саспелай ягадай запаўняюць вадой і пускаюць спецыяльныя [[камбайн]]ы, якія ўзбіваюць гэту ваду, пры гэтым спелыя ягады адрываюцца. Пасля гэтага зганяюць усе ягады да аднаго краю чэка, дзе яе — чыстую і прамытую — вычэрпваюць для далейшай перапрацоўкі<ref name="Черкасов">{{артыкул|аўтар=Черкасов А. Ф.|загаловак=Основы технологии и агротехники плантационного возделывания клюквы|спасылка=http://chem.kstu.ru/butlerov_comm/2003/1m/data/jchem%26cs/russian/n1/appl1/2vr9/2vr9.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304192437/http://chem.kstu.ru/butlerov_comm/2003/1m/data/jchem%26cs/russian/n1/appl1/2vr9/2vr9.pdf|archive-date=4 сакавіка 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304192437/http://chem.kstu.ru/butlerov_comm/2003/1m/data/jchem%26cs/russian/n1/appl1/2vr9/2vr9.pdf|archivedate=4 сакавіка 2016}} {{V|27|5|2009}}</ref>.

== Журавіны ў гісторыі і культуры ==
{{Біяфота|The Soviet Union 1964 CPA 3132 stamp (Wild Berries. Cranberry or common cranberry (Vaccinium oxycoccos)).jpg|ш=100|border=0|Паштовая марка СССР}}
{{Біяфота|CHE Besenbüren COA.svg|ш=110|border=0|Герб [[Безенбюран]]а}}
* У [[1964]] годзе ў [[СССР]] была выпушчана [[паштовая марка]] з выявай журавін ([[ЦФА]] № 3132).
* Квітнеючая журавіны і [[бяроза]] намаляваныя на [[герб]]е [[Швейцарыя|швейцарскай]] камуны [[Безенбюран]] ([[Ааргау|кантон Ааргау]]) як расліны, тыповыя для гэтай мясцовасці.
* З 1980-х гадоў журавінавы сіроп выкарыстоўваецца ў якасці таннага і разам з тым досыць пераканаўчага заменніка крыві ў кінавытворчасці.

== Заўвагі ==
{{reflist}}

== Літаратура ==
* {{ВТ-ЭСБЕ|Клюква}} {{V|27|5|2009}}
* {{ІВРСР|частка=1009. ''Oxycoccus palustris'' Pers. (''O. quadripetalus'' Gilib., ''Vaccinium oxycoccos'' L.) — Клюква болотная|том=3|стр=23}}
* {{anchor|Губанов}}{{кніга|аўтар=Губанов И. А. и др.|загаловак=Определитель высших растений средней полосы европейской части СССР: Пособие для учителей|адказны=И. А. Губанов, В. С. Новиков, В. Н. Тихомиров|месца=М.|выдавецтва=Просвещение|год=1981|старонкі=190—191|старонак=287}}
* {{anchor|Кожевников}}{{кніга|аўтар=Кожевников Ю. П.|частка=Семейство [[верасовыя|вересковые]] (Ericaceae)|загаловак=Жизнь растений. В 6-ти т.|адказны=Под ред. [[Армен Лявонавіч Тахтаджан|А. Л. Тахтаджян]]а|месца=М.|выдавецтва=Просвещение|год=1981|том=5. Ч. 2. Цветковые растения|старонкі=88—95|тыраж=300 000}}
* {{Кніга|частка=Клюква четырёхлепестная. Клюква мелкоплодная|аўтар=Мазуренко М. Т.|загаловак=Вересковые кустарнички Дальнего Востока (структура и морфогенез)|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/mazurenko1982_veresk_kust_dv.djvu|адказны=Отв. ред. {{нп3|Андрэй Паўлавіч Хахракоў|А. П. Хохряков|ru|Хохряков, Андрей Павлович}}|месца=М.|выдавецтва=Наука|год=1982|старонкі=141—144|старонак=184|тыраж=1200|ref=Мазуренко}} — [[УДК]] 582.912.42
* ''Нейштадт M. И.'' Определитель растений средней полосы Европейской части СССР. — М.: Учпедгиз, 1948.

== Спасылкі ==
* {{GRIN|taxon|41013|title=Vaccinium erythrocarpum|{{V|27|5|2009}}}}
* {{GRIN|taxon|41030|title=Vaccinium macrocarpon|{{V|27|5|2009}}}}
* {{GRIN|taxon|41047|title=Vaccinium oxycoccos|{{V|27|5|2009}}}}
* [http://plants.usda.gov/java/profile?symbol=VAER ''Vaccinium erythrocarpum'' на сайце USDA NRCS]{{ref-en}} {{V|27|5|2009}}
* [http://plants.usda.gov/java/profile?symbol=VAMA ''Vaccinium macrocarpon'' на сайце USDA NRCS]{{ref-en}} {{V|27|5|2009}}
* [http://plants.usda.gov/java/profile?symbol=VAOX ''Vaccinium oxycoccos'' на сайце USDA NRCS]{{ref-en}} {{V|27|5|2009}}

{{Бібліяінфармацыя}}

[[Катэгорыя:Бруснічныя]]
[[Катэгорыя:Кусцікі]]
[[Катэгорыя:Лекавыя расліны]]
[[Катэгорыя:Расліны балот]]
[[Катэгорыя:Флора Еўразіі]]
[[Катэгорыя:Флора Паўночнай Амерыкі]]
[[Катэгорыя:Ягады]]
[[Катэгорыя:Сельскагаспадарчыя культуры]]