Прагляд зыходнага тэксту старонкі Каляндра пасяўная

{{Таксон
 | name              = 
 | image file        =Starr 080731-9548 Coriandrum sativum.jpg
 | image title       = 
 | image descr       = 
 | regnum            = Расліны
 | parent            = Coriandrum
 | rang              = Від
 | latin             = Coriandrum sativum
 | author            = [[L.]]
 | syn               = 
 | children name     = 
 | children          =
 | range map         = 
 | range map caption = 
 | range map width   = 
 | range legend      = 
 | wikispecies       = Coriandrum sativum
 | commons           = Category:Coriandrum sativum
 | itis         = 29622 
 | ncbi         = 4047
 | eol               = 581687
| grin = 11523
 | ipni              = 98157-3  
|tpl = kew-2737546
}}
'''Каля́ндра пасяўная''', '''Каляндра'''<ref name="Киселевский">{{Крыніцы/Латино-русско-белорусский ботанический словарь|40}}</ref><ref>[[Міхаіл Мікалаевіч Ганчарык|Ганчарык М. М.]] Беларускія назвы раслін. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. II і IV. Горы-Горки, 1927</ref> (''Coriandrum sativum'') — [[аднагадовая расліна|аднагадовая]] [[трава|травяністая]] расліна роду {{bt-bellat|Каляндра|Coriandrum}} сямейства {{bt-bellat|парасонавыя|Apiaceae}}<ref name="ДПЯ">{{кніга
|аўтар          = Митюков А. Д., Налетько Н. Л., Шамрук С. Г.
|частка         = Кориандр посевной (кишнец)
|загаловак      = Дикорастущие плоды, ягоды и их применение
|арыгінал       = 
|спасылка       = 
|адказны        = 
|выданне        = 
|месца          = Мн
|выдавецтва     = Ураджай
|год            = 1975
|том            = 
|старонкі       = 66-68
|старонак       = 200
|серыя          = 
|isbn           = 
|тыраж          = 130 000
}}</ref>.

== Этымалогія ==

Беларускае слова «каляндра» некаторыя даследчыкі лічаць [[фітонім]]ам лацінскага паходжання ад {{lang-la|coriandrum}}<ref>[http://lib.brsu.by/sites/default/files/%D0%9C%D0%BE%D0%B2%D0%B0%20%D0%B8%20%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0.pdf Т. А. Кісель. Фітонімы лацінскага паходжання ў заходнепалескіх гаворках]</ref>.

Зеляніну каляндры часта называюць «кінзой» («кіндзай») з націскам то на першы, то на другі склад (з {{lang-ka|ქინძი}} [к<sup>х</sup>і́ндзі]), на Паўночным Каўказе ў [[арго]] пчаляроў расліна называецца «каляндра», у Беларусі «каляндра» — гэта і зеляніна, і плады. Арабская назва каляндры — кюзбара, яўрэйская — гад, ці кусбара, карэйская — санча, індзійская — дханія, грэчаская — koriannon, korion і падобныя{{sfn|Столетова|1931}}{{sfn|Diederichsen|1996}}.

== Батанічнае апісанне ==
{{Біяфота|Coriandrum_sativum_-_Köhler–s_Medizinal-Pflanzen-193.jpg|left|ш=250|{{btname|Coriandrum sativum}}. <br />{{Бат.іл.|1}}|color=lightgreen}}
{{Біяфота|Coriander roots.JPG|right|ш=250|Карэнне каляндры|color=lightgreen}}
{{Біяфота|(MHNT) Coriandrum sativum - inflorescence.jpg|left|ш=250|Суквецце каляндры пасяўной|color=lightgreen}}

Травяністая аднагадовая расліна з верацёнападобным коранем.

[[Сцябло]] ў каляндры полае, рабрыстае, прамое, голае, вышынёй да 30-70 см<ref name="ДПЯ"/>, разгалінаванае ў верхняй частцы<ref name="ДПЯ"/>.

Прыкаранёвае лісце шырокалопасцевае, трохраздзельнае, буйна рассечанае, з шырокімі дзелькамі і доўгімі хвосцікамі, па краі надрэзана-пільчатае; ніжняе сцябловае — кароткачарашковае, двойчы пёрыста-паасобная, сярэдняе і верхняе — сядзячае, похвавае — пёрыста-рассечённае з лінейнымі дзелькамі<ref name="ДПЯ"/>.

Кветкі дробныя, белыя або ружовыя, размешчаныя складанымі парасонікамі на канцах кветканосаў, утвараючы 3-5 прамянёў<ref name="ДПЯ"/>. Краявыя кветкі даўжынёй 3-4 мм, часта бясплодныя, буйнейшыя<ref name="ДПЯ"/>.

[[Формула кветкі]]: {{Nobr|<math>\ast K_5 \; C_5 \; A_5 \;  G_{(\overline2)}</math>}}
<ref name="Barabanov">{{кніга|аўтар=Барабанов Е. И.|загаловак=Ботаника: учебник для студ. высш. учеб. заведений|месца=М|выдавецтва=Издат. центр «Академия»|год=2006|старонак=448|isbn=5-7695-2656-4}}</ref>.

[[Плод]] — яйкападобна-шарападобны [[віслаплоднік]], які не распадаецца, цвёрды з 10 звілістымі і 12 прамымі рабрынкамі. Мае моцны пах.

Цвіце ў чэрвені-ліпені, плады спеюць на поўдні ў ліпені, у больш паўночных раёнах — у жніўні-верасні<ref name="ДПЯ"/>.

У няспелым стане расліна выдае рэзкі пах клапоў<ref name="ДПЯ"/>. Тым не менш, да канца сушкі {{нп3|Дэканаль|дэцылавы альдэгід|ru|Деканаль}} (яго ўтрыманне складае да 60-80 % у эфірным алеі зялёных частак расліны), які дае гэты пах, амаль цалкам ветрыцца і да моманту паспявання плады ўтрымліваюць толькі яго рэшткі{{sfn|Столетова|1931}}.

=== Падобныя расліны ===

Некаторыя расліны з іншых родаў і нават сямействаў валодаюць падобнымі смакавымі якасцямі. Па гэтай прычыне кулінары іх таксама часта называюць каляндрамі, хоць яны маюць іншыя батанічныя назвы. Напрыклад, так званая ''мексіканская, або доўгая каляндра'' — гэта {{bt-bellat||Eryngium foetidum}}, а ''в'етнамская каляндра'' — {{bt-bellat||Polygonum odoratum}}.

== Паходжанне і распаўсюджванне ==
{{Біяфота|JfCamachilesMabalacatCoriandrumsativump508fvf.JPG|right|ш=250|Палі каляндры ў [[Філіпіны|Філіпінах]]|color=lightgreen}}
Магчымая радзіма — [[Усходняе Міжземнамор'е]]<ref name="GRIN">Паводле сайта GRIN (гл. картку расліны).</ref> і [[Малая Азія]]<ref name="ДПЯ"/>.

У Цэнтральную і Заходнюю Еўропу каляндра трапіла ад рымлян. У Вялікабрытаніі ён з'явіўся пасля рымскага заваявання (I стагоддзе н. э.), і культываваўся на працягу доўгага часу ў паўднёва-ўсходніх графствах, дзе і да гэтага часу распаўсюджаны як пустазелле. У эпоху геаграфічных адкрыццяў (XV—XVII стагоддзя) каляндра з Еўропы была завезена ў Амерыку, Аўстралію і Новую Зеландыю{{sfn|Смолянова|1976}}{{sfn|Полуденный и др.|1979}}.

У Расіі згадка пра каляндру як пра агародную расліну сустракаецца ў літаратурных крыніцах пачынаючы з XVIII стагоддзя. У 1784 пра яго пісаў рускі аграном {{нп3|Андрэй Цімафеевіч Балотаў|А. Ц. Балотаў|ru|Болотов, Андрей Тимофеевич}}. Стараруская назва «кишнец» сведчыць аб тым, што каляндра трапіла ў Расію з Усходу, відаць, з іранскіх або цюркскіх моў, дзе каляндра пазначаецца словамі «geshnes» (фарсі) і «kişniş» (турэцкая){{sfn|Смолянова|1976}}{{sfn|Diederichsen|1996}}.

Пачатак масавых пасеваў каляндры ў Расійскай імперыі адносяць да трыццатых гадоў XIX стагоддзя. Каляндру нароўні з [[аніс]]ам упершыню ўвёў у культуру ў 1830 годзе граф {{нп3|Пётр Іванавіч Апраксін|П. І. Апраксін|ru|Апраксин, Пётр Иванович}}, які вывез насенне гэтых культур з Іспаніі і раздаў іх сялянам вёскі Краснае [[Варонежская губерня|Варонежскай губерні]] (цяпер [[Белгародская вобласць|Белгародскай вобласці]]) для пасева. Вядома, што ў 1860 годзе навуковец аканом маёнткаў Апраксіна М. Д. Хлябошчын пісаў: «Заўсёдная суседніца аніса ёсць жыціца каляндра» і рэкамендаваў праполваць аніс ад каляндры як мага часцей{{sfn|Лукьянов|1960}}.

Пашырана ў Міжземнамор'і. Вырошчваецца ва ўмераным поясе. Трапляецца як пустазелле. Шырока культывуецца ў краінах [[СНД]]: на [[Украіна|Украіне]], у {{нп3|Цэнтральна-Чарназёмны эканамічны раён|Цэнтральна-Чарназёмным раёне|ru|Центрально-Чернозёмный экономический район}} і паўднёва-ўсходніх абласцях [[Еўрапейская частка Расія|еўрапейскай часткі Расіі]], на [[Паўночны Каўказ|Паўночным Каўказе]]<ref name="ДПЯ"/>. Агароднікі вырошчваюць каляндру на шыраце [[Масква|Масквы]] і нават у цэнтральных раёнах [[Якуція|Якуціі]]. Каляндра з'яўляецца здзічэлай заноснай раслінай у [[Крым]]у, [[Сярэдняя Азія|Сярэдняй Азіі]], на [[Каўказ]]е і поўдні еўрапейскай часткі Расіі<ref name="ДПЯ"/>.

== Раслінная сыравіна ==
{{Біяфота|CorianderEssOil.png|ш=100|Эфірны алей каляндры|color=lightgreen}}

Як лекава-тэхнічную сыравіну выкарыстоўваюць спелыя плады, якія збіраюць у другой палове лета ў фазу паспявання 50-60 % пладоў (калі плады першых парасонікаў ужо пабурэлі, а развітыя плады астатніх парсонікаў яшчэ зялёныя)<ref name="ДПЯ"/>. Сыравіна складаецца з шарападобных пладоў, 2-5 мм у дыяметры з астаткамі чашачак і рыльцамі карычневага ці шэравата-жоўтага колеру<ref name="ДПЯ"/>. Пры даспяванні часцей за ўсё на паўплодзікі не распадаецца<ref name="ДПЯ"/>.

=== Хімічны склад ===

Плады ў залежнасці ад сорту і паходжання змяшчаюць 0,2-1,6 % [[Эфірныя алеі|эфірнага алею]]<ref name="ДПЯ"/>, 16-28 % [[Тлушчы|тлустага алею]], невялікую колькасць [[алкалоіды|алкалоідаў]], [[Пекцінавыя рэчывы|пекцін]], [[крухмал]], [[бялковыя рэчывы]] (11-17 %), стэроіднае злучэнне [[карыяндрол]], [[стэрыны]], [[аскарбінавая кіслата|аскарбінавую кіслату]], [[дубільныя рэчывы]], [[арганічныя кіслоты]], [[вугляводы|цукры]] ([[фруктоза|фруктозу]], [[глюкоза|глюкозу]], [[цукроза|цукрозу]]), {{нп3|Рутазід|руцін|ru|Рутозид}} і іншыя поліфенолы<ref name="ДПЯ"/>.

Лісце змяшчае аскарбінавую кіслату (да 0,14 %), [[карацін]] (0,010 %), [[руцін]] (да 0,145 %). Непрыемны пах няспелых пладоў абумоўлены альдэгідам [[трыцэдэнол-2|транс-трыцэдэнолам-2]].

Галоўныя кампаненты эфірнага алею — {{нп3|ліналаол||ru|Линалоол}} (60-80 %) і {{нп3|гераніол||ru|Гераниол}} (да 5 %), іх змяшчэнне залежыць ад умоў вырошчвання, [[сорт]]у, стадыі [[вегетацыя|вегетацыі]] расліны. Ёсць звесткі, што пры культываванні каляндры ў [[Заходняя Сібір|Заходняй Сібіры]] выхад эфірнага алею з зялёных пладоў раслін дасягае 3,24 % (ліналаол 36,6 %). Па меры паспявання пладоў колькасць эфірнага алею памяншаецца, але павялічваецца змяшчэнне ліналаолу.

Эфірны алей са спелых пладоў — бескаляровая вадкасць з вельмі рэзкім каляндравым пахам і горкім смакам, пры моцным развядзенні або ў мікрадозах набывае прыемны і пяшчотны водар і смак.

Другі тэхнічна каштоўны прадукт, якія атрымліваюцца з пладоў каляндры — тлусты алей. Плады каляндры змяшчаюць 18-20 % тлустага алею, які складаецца з алеінавай (28,5 %), ізаалеінавай (52 %), лінолевай (13,9 %), пальміцінавай (3,5 %), стэарынавай (1,5 %) і мірысцінавай (0,6 %) тлустых кіслот.

=== Фармакалагічныя ўласцівасці ===
Прэпараты з пладоў каляндры ўжываюць для ўзбуджэння апетыту і паляпшэння [[страваванне]], [[жаўцягонны сродак]] пры захворваннях [[печань|печані]] і [[Жоўцевы пузыр|жоўцевага пузыра]], пры [[метэарызм]]е, як [[адхарквальны сродак|адхарквальны]], [[супрацьгемаройны сродак|супрацьгемаройны]] і [[раназажыўляльны сродак]], для паляпшэння паху і смагу лекаў. Плады каляндры ўваходзяць разам з кветкамі {{bt-bellat||Helichrysum}}, лісцем {{bt-bellat|Бабок{{!}}бабку|Menyanthes}} і {{bt-bellat|Мята{{!}}мяты|Mentha}} у склад [[жаўцягонны чай|жаўцягоннай гарбаты]], а таксама [[слабільны збор|слабільнага]] і [[супрацьгемаройны збор|супрацьгемаройнага збораў]]<ref name="ДПЯ"/>.

== Значэнне і ўжыванне ==

=== Гісторыя ===

У медыцыне і кулінарыі шырока ўжывалася ў [[Старажытны Егіпет|Старажытным Егіпце]] і мела вялікае [[Абрад|рытуальнае]] значэнне ў [[Пахаванне|пахавальных абрадах]] і [[ахвярапрынашэнне|ахвярапрынашэннях]], пра што сведчаць малюнкі, знойдзеныя археолагамі. У [[Кітай|Кітаі]] вядома з [[4 стагоддзе|IV стагоддзя]].

=== Парфумерыя і касметыка ===

З пладоў атрымліваюць эфірны алей, які выкарыстоўваюць для сінтэзу {{нп3|ліналаол|ліналілацэтату|ru|Линалоол}}, [[Цытраль|цытралю]] і іншых духмяных рэчываў, якія ўжываюцца ў [[Парфумерыя|парфумерыі]] і [[Касметыка|касметыцы]] для надання парфумерным вырабам паху [[ландыш]]у, [[фіялка|фіялкі]], [[ружа|ружы]], [[бергамот]]у, [[лілея|лілеі]], [[лімон]]у і інш<ref name="ДПЯ"/>. Эфірны алей выкарыстоўваюць у тэхніцы, [[мылаварэнне|мылаварэнні]] і тэкстыльнай прамысловасці. Пасля [[перагонка|адгонкі]] эфірнага алею [[Экстракт|экстрагіруюць]] [[Тлушчы|тлусты алей]], які ўжываецца ў мылаварнай прамысловасці і вытворчасці [[Алеінавая кіслата|алеінавай кіслаты]]<ref name="БФС" />.

=== Кулінарыя ===
{{Біяфота|Coriander fresh.JPG|left|ш=250|Кінза — зеляніна каляндры|color=lightgreen}}
Каляндру ўжываюць як [[спецыя|спецыю]] ў [[Кулінарыя|кулінарыі]], як зеляніну называнаю «кінзу», так і насенне<ref name="ДПЯ"/>.

Ядуць лісце маладых раслін каляндры сталовых сартоў у фазах [[Разетка, размяшчэнне лісця|разеткі]] і пачатку стрэлкавання (з'яўлення парасткаў). Лісце мае рэзкі пах, яго ўжываюць свежым у салатах, а таксама як заправу да супоў, страў з гародніны і мясных страў.

Плады каляндры шырока ўжываюць як [[вострыя прыправы|вострую прыправу]] для араматызацыі і вітамінізацыі каўбас, сыру, мясных і рыбных кансерваў, марынадаў, соўсаў, саленняў і лікёраў, дадаюць пры выпечцы [[хлеб]]а (напр. [[Барадзінскі хлеб|барадзінскага]]), кандытарскіх і кулінарных вырабаў, а таксама пры вырабе некаторых гатункаў піва і лікёраў (у Германіі)<ref name="ДПЯ"/>.

Плады ўжываюць пры саленні мяса, асабліва свініны<ref>{{ВТ-ЭСБЕ|Кишнец}}</ref>. Свежае мяса летам добра захоўваецца пры змачванні сумессю злёгку здробненага насення каляндры і воцата<ref name="ДПЯ"/>.

=== Медыцына ===
{{Біяфота|Sa-cilantro seeds.jpg|ш=250|Насенне каляндры|color=lightgreen}}

Як лекавую сыравіну ўжываюць плады каляндры ({{lang-la|Fructus Coriandri}}), яны ўваходзяць у склад жаўцягоннага і страўнікавага [[Лекавы збор|збораў]]<ref name="БФС">{{кніга|аўтар=Блинова К. Ф. и др.|частка=|загаловак=Ботанико-фармакогностический словарь: Справ. пособие|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/botaniko-farmakognost_slovar1990.djvu|адказны=Под ред. К. Ф. Блиновой, Г. П. Яковлева|месца={{М.}}|выдавецтва=Высш. шк.|год=1990|старонкі=197|isbn=5-06-000085-0}}</ref>.

Ёсць рэкамендацыі пра выкарыстанне пладоў каляндры як [[антысептычны сродак|антысептычнага]] і [[болесуцішальны сродак|болесуцішальнага сродку]] пры [[гастрыт]]ах, [[язвавая хвароба страўніка|язвавай хваробе страўніка]] і [[язвавая хвароба дванаццаціперснай кішкі|дванаццаціперснай кішкі]]. Ліналаол, вылучаны з эфірнага алею, уваходзіць у склад антыбактэрыйных кропель, якія выкарыстоўваюцца пры [[катар верхніх дыхальных шляхоў|катары верхніх дыхальных шляхоў]], антыбактэрыйных цукерак. Эфірны алей каляндры з'яўляецца зыходнай сыравінай для сінтэзу [[альдэгід цытралю|альдэгіду цытралю]]<ref name="ДПЯ"/>, які ўжываюць у вокавай практыцы пры [[кератыт]]ах, [[кан'юктывіт]]ах, [[глаўкома|глаўкоме]], а таксама для лячэння трэшчын саскоў малочных залоз у [[Грудное выкормліванне|кормячых]] маці.

У [[народная медыцына|народнай медыцыне]] каляндру ўжываюць як антысептычны і жаўцягонны сродак. Плады каляндры ўжывалі пры захворваннях [[страўнікава-кішачны тракт|страўнікава-кішачнага тракту]] і як [[супрацьгліставы сродак|супрацьгліставае]], іх настой выкарыстоўвалі для паляпшэння апетыту, як [[болесуцішальны сродак|болесуцішальнае]], [[супрацьпрастудны сродак]]. Плады каляндры ў парашку або настоі ўжывалі як [[ветрагонны сродак|ветрагоннае]]. Каляндра — каштоўны [[супрацьцынготны сродак]].

=== Іншае ===
{{Біяфота|Bourdonsur coriandre.JPG|right|ш=250|Чмель на кветцы каляндры|color=lightgreen}}
Каляндра добры [[меданос]]ам. Адкіды каляндры ў выглядзе {{нп3|Шрот|шроту|ru|Шрот}}, які застаецца пасля адгонкі эфірнага алею з пладоў і аддзялення тлустага алею, з'яўляюцца каштоўным кармавым прадуктам для свойскай жывёлы, свінняў, трусоў і птушкі.

== Класіфікацыя ==

=== Таксанамічнае становішча ===
Від '''Каляндра пасяўная''' ўваходзіць у [[Род (біялогія)|род]] {{bt-bellat|Каляндра|Coriandrum}} [[сямейства]] {{bt-bellat|Парасонавыя|Apiaceae}} [[Атрад (біялогія)|парадку]] {{bt-bellat|Парасонакветныя|Apiales}}.

{{Табліца12222
|a=аддзел '''[[Кветкавыя|Кветкавыя, ці Пакрытанасенныя]]'''
|b1=парадак '''[[Парасонакветныя]]'''
|b2=яшчэ 44 парадкі кветкавых раслін <br />(згодна [[Сістэма APG II|Сістэме APG II]])
|c1=яшчэ 8 сямействаў (згодна [[Сістэма APG II|Сістэме APG II]])
|c2=сямейства '''[[Парасонавыя]]'''
|d1=род '''Каляндра'''
|d2=яшчэ болей 300 родаў
|e1=яшчэ 1 від, ''[[Coriandrum tordylium]]''
|e2=<span style{{eq}}"background-color:#99C999; font-size:150%">від '''Каляндра пасяўная'''
|color=#234510
|bgcolor=#EFF9AB
}}

== Агратэхніка ==
Холадаўстойлівая расліна. Найбольш прыдатныя лёгкія някіслыя пясчаныя глебы. Насенне сеюць вясной на адлегласці 15—20 см. Догляд уключае рыхленне міжрадкоўяў, паліванне, своечасовыя праполкі. У сухой глебе ўсходы зрэджваюцца і расліна хутка пераходзіць да сцеблавання. Пры ўборцы расліну зразаюць, сушаць на сонцы, насенне абмалочваюць і ачышчаюць.

=== Сарты ===
У Расіі найбольш распаўсюджаны сорт 'Янтарь' (да 90 % усіх плошчаў).

Атрыманы новыя сарты каляндры, якія характарызуюцца высокай эфіра- і тлушчаалейнасцю (23-29 %), а таксама высокім утрыманнем лыналаолу ў алеі (напрыклад, сарты 'Алексеевский 247', 'Луч'). Ёсць таксама сарты гародніннага напрамку.

== Зноскі ==
{{reflist}}

== Літаратура ==
* {{Крыніцы/ЭПБ|2|Каляндра||456}}
* Энцыклапедыя сельскага гаспадара. — Мн.: БелЭн, 1993.
* {{ВТ-ЭСБЕ|Кишнец}}
* Дудченко Л. Г., Козьяков А. С., Кривенко В. В. Пряно-ароматические и пряно-вкусовые растения: Справочник / Отв. ред. К. М. Сытник. — К.: Наукова думка, 1989. — 304 с. — 100 000 экз. — ISBN 5-12-000483-0.
* {{кніга |аўтар = Столетова Е. А.|загаловак= Кориандр|спасылка = |месца = М.—Л.|выдавецтва= |год = 1931|старонкі = |старонак = |ref =Столетова }}
* {{кніга |аўтар = Diederichsen A.|загаловак= Promoting the conservation and use of underutilized and neglected crops 3: Coriander Coriandrum sativum L|спасылка = |месца = |выдавецтва= |год = 1996|старонкі = |старонак = 83|isbn = |ref =Diederichsen }}
* {{кніга |аўтар = Смолянова А. М.|загаловак= Эфиромасличные культуры|спасылка = |месца = М.|выдавецтва= Колос|год = 1976|старонкі = |старонак = |ref =Смолянова }}
* {{кніга |аўтар = Лукьянов И. А.|загаловак= Кориандр|спасылка = |месца = Белгород|выдавецтва= Белгородское кн. изд-во|год = 1960|старонкі = |старонак = 75|ref =Лукьянов }}
* {{кніга |аўтар = Полуденный Л. В., Сотник В. Ф., Хлапцев Е. Е|загаловак= Эфирномасличные и лекарственные растения|спасылка = |месца = М.|выдавецтва= Колос|год = 1979|старонкі = |старонак = |ref=Полуденный и др.}}

{{Бібліяінфармацыя}}

[[Катэгорыя:Парасонавыя]]
[[Катэгорыя:Травы]]
[[Катэгорыя:Харчовыя расліны]]
[[Катэгорыя:Расліны ў Бібліі]]
[[Катэгорыя:Спецыі]]
[[Катэгорыя:Лекавыя расліны]]
[[Катэгорыя:Меданосныя расліны]]
[[Катэгорыя:Расліны, апісаныя ў 1753 годзе]]