Прагляд зыходнага тэксту старонкі Кмен звычайны

{{Таксон
 | name              = Кмен звычайны
 | regnum            = Расліны
 | image file        = Caraway Carum carvi Kerava VI08 H5457 C.jpg
 | image title       = Кмен звычайны
 | image descr       = Кмен звычайны. <br />Агульны выгляд квітнеючай расліны
 | parent            = Carum
 | rang              = Від
 | latin             = Carum carvi
 | author            = [[L.]], 1753
 | syn               = {{btname|Carum velenovskyi|[[Rohlena]]}}
 | children          = 
 | range map         = 
 | range map caption = 
 | range map width   = 
 | range legend      = 
 | wikispecies       = Carum carvi
 | commons           = Category:Carum carvi
 | grin             = 9245
 }}
'''Кмен звычайны'''<ref name="Киселевский">{{Крыніцы/Латино-русско-белорусский ботанический словарь|33}}</ref><ref name="ЛРКЛ">Назва '''Кмен звычайны''' згодна з {{ЛРКЛ}}</ref> (''Carum carvi'') — [[Двухгадовыя расліны|двухгадовая]] [[Трава|травяністая]] расліна роду {{bt-bellat|кмен|Carum}} сямейства {{bt-bellat|парасонавыя|Apiaceae}}<ref name="ДПЯ">{{кніга
|аўтар          = Митюков А. Д., Налетько Н. Л., Шамрук С. Г.
|частка         = Тмин обыкновенный
|загаловак      = Дикорастущие плоды, ягоды и их применение
|месца          = Мн
|выдавецтва     = Ураджай
|год            = 1975
|старонкі       = 102-104
|старонак       = 200
|тыраж          = 130 000
}}</ref>.

== Назва ==

Кмен звычайны, кмін<ref>[[Аляксандр Аляксандравіч Антонаў|Антонов А. А.]] О врачебных растениях, дикорастущих в Витебской губернии и употребляемых населением ее в домашней народной медицине. Витебск, 1888</ref>, кмен, тмень, цьмен<ref name="Киселевский"/><ref name="Верас">{{Крыніцы/Беларуска-польска-расейска-лацінскі ботанічны слоўнік}}</ref><ref>[[Антон Краскоўскі|Kraskoŭski A.]] Bielaruskija lekarskija ziolki. Wilnia, 1921</ref><ref>[[Іосіф Георгіевіч Васількоў|Васількоў І. Г.]] Матэрыялы да флоры Горацкага раёна. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. III. Горы-Горкі, 1927</ref><ref>[[Іван Іванавіч Насовіч|Носович И. И.]] Словарь белорусского наречия. Спб, 1870</ref><ref>[[Канстанцін Аляксандравіч Чалоўскі|Чоловский К.]] Опыт описания Могилевской губернии. По программе и под редакцией А. С. Дембовецкого, кн. I. Могілев.</ref>, каралёк<ref>{{нп3|Міхаіл Васільевіч Рытаў|Рытов М. В.|ru|Рытов, Михаил Васильевич}} Русские лекарственные растения. т. I. Петроград, 1918</ref><ref>[[Міхаіл Мікалаевіч Ганчарык|Ганчарык М. М.]] Беларускія назвы раслін. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. II і IV. Горы-Горки, 1927</ref><ref>[[Мікалай Васілевіч Шатэрнік|Шатэрнік М. В.]] Краёвы слоўнік Чэрвеньшчыны. Мінск, 1929</ref>.

== Батанічнае апісанне ==
{{Біяфота|Köhler's Medizinal-Pflanzen in naturgetreuen Abbildungen mit kurz erläuterndem Texte (Plate 91) (8231711713).jpg|left|ш=250|Кмен звычайны. <br />{{Бат.іл.|1}}|color=lightgreen}}

Двухгадовая [[расліны|расліна]]<ref name="ДПЯ"/>.

[[Сцябло|Сцёблы]] адзінкавыя, прамыя, гладкія, полыя, у верхняй частцы моцна галінаваныя, вышынёй 30-80 см (да 1 м)<ref name="ДПЯ"/>. Корань верацянопадобны або цыліндрычны, мясісты.

[[Ліст|Лісце]] чарговае, даўгаватае, двойчы- і тройчырассечанае, яйкападобна-ланцэтападобнае, 6-20 см даўжынёй і 2-10 см шырынёй, з тонкалінейнымі, вострымі долямі<ref name="ДПЯ"/>. Прыкаранёвае лісце на доўгіх [[хвосцік]]ах, верхняе — на кароткіх, якія пераходзяць у {{нп3|Похва ліста|похву|ru|Влагалище листа}}<ref name="ДПЯ"/>.

[[Суквецце|Суквецці]] - складаныя парасонікі без агульнай абгорткі або з 1-3-лінейнымі лісточкамі пры аснаванні на канцах [[Парастак|галін]] і верхавіне сцябла, з 8-16 неаднолькавымі прамянямі, 4-8 см у дыяметры<ref name="ДПЯ"/>. [[Кветка|Кветкі]] дробныя, белыя або ружовыя<ref name="ДПЯ"/>; [[Пялёстак|пялёсткі]] зваротнаяйкападобныя, даўжынёй каля 1,5 мм. Цвіце ў маі-чэрвені<ref name="ДПЯ"/>.

[[Формула кветкі]]:{{Nobr|<math>\ast P_{5}\;  A_{5} \; G_{(\overline2)}</math>}}

[[Плод]] — сплюшчаны падоўжаны [[віслаплоднік]], каля 3 мм даўжынёй і 2,5 мм шырынёй, карычневы, распадаецца на два серпападобна выгнутых паўплодзіка (мерыкарпія), якія нарыхтоўшчыкі называюць "насеннем"<ref name="ДПЯ"/>. Плады выспяваюць у ліпені-жніўні<ref name="ДПЯ"/>.

Кмен лёгка пазнаецца па характэрнаму паху расцёртых паміж пальцамі пладоў.

== Распаўсюджанне і асяроддзе пражывання ==
{{Фотакалонка|Carum carvi 2.JPG|Carum carvi.JPG|Carom.jpg|тэкст=Зверху ўніз. <br />Лісце. Суквецце. Насенне|ш=250|align=right|color=lightgreen}}
У дзікім выглядзе расліна расце на ўсёй тэрыторыі [[Еўропа|Еўропы]], ва [[Умераны клімат|ўмераным клімаце]] [[Азія|Азіі]], заходзіць у [[Субтропікі|субтрапічныя]] раёны [[Індыя|Індыі]] і [[Пакістан]]а. Культывуецца паўсюдна<ref name="ДПЯ"/><ref name="GRIN">Паводле сайта GRIN (гл. картку расліны).</ref>.

У Расіі натуральна расце ў лясной і [[лесастэп]]авай зонах [[Еўрапейская частка Расіі|еўрапейскай часткі]], на [[Каўказ]]е, у паўднёвай частцы лясной зоны [[Заходняя Сібір|Заходняй]] і [[Усходняя Сібір|Усходняй Сібіры]], радзей на [[Далёкі Усход Расіі|Далёкім Усходзе]]<ref name="БФС">{{кніга|аўтар=Блинова К. Ф. и др.|загаловак=Ботанико-фармакогностический словарь : Справ. пособие|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/botaniko-farmakognost_slovar1990.djvu|алказны=Под ред. К. Ф. Блиновой, Г. П. Яковлева|месца={{М.}}|выдавецтва=Высш. шк.|год=1990|старонкі=246—247|isbn=5-06-000085-0}}</ref>.

Расліна мала патрабавальная да цяпла. Добра расце на [[Суглінак|суглінках]] і [[Супесак|супесках]]. Расце на [[Бэлька, рэльеф|мурожных]] і [[Пойма|пойменных]] лугах, лясных палянах, каля дарог, на ўзлесках разрэджаных лясоў ва ўмовах добрага асвятлення і ўвільгатнення.

== Хімічны склад ==

Плады ўтрымліваюць 3-7 % [[Эфірныя алеі|эфірнага алею]]<ref name="ДПЯ"/><ref name=leksykon>{{кніга|аўтар=Aleksander Ożarowski, Antonina Rumińska, Krystyna Suchorska, Zenon Węglarz |загаловак=Leksykon roślin leczniczych |выдавецтва=Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne| месца= Warszawa| год=1990|isbn=83-09-01261-6}}</ref>, 12-16 % [[Тлушчы|тлустага алею]]<ref name="ДПЯ"/>, а таксама [[флаваноіды]] {{нп3|кверцэцін||ru|Кверцетин}} і кемпферол, {{нп3|кумарыны||ru|Кумарины}}, {{нп3|умбеліферон||ru|Умбеллиферон}}, скапалецін і іншыя. Акрамя таго, у іх выяўленыя [[Бялкі|бялковыя]] (10-20 %<ref name="ДПЯ"/>) і [[дубільныя рэчывы]] арганічныя кіслоты (у тым ліку [[кафейная кіслата]]), азоцістыя рэчывы (20 %), цукры (3 %), крухмал (4 %), смолы і воскі.

Склад эфірнага алею і яго ўтрыманне ў значнай меры змяняюцца ў залежнасці ад стадыі вегетацыі. Асноўнай складовай часткай эфірнага масла з’яўляецца {{нп3|карвон||ru|Карвон}} — 40-50 %<ref name="ДПЯ"/>. Акрамя таго, у алеі змяшчаецца D-ліманен<ref name="ДПЯ"/> (да 30 %), прычым у эфірным алеі з няспелых пладоў значна больш {{нп3|Ліманен|ліманена|ru|Лимонен}}, чым у алеі са спелых пладоў. У эфірным алеі прысутнічае {{нп3|карвакрол||ru|Карвакрол}}, які абумоўлівае спецыфічны пах кмена, а таксама {{нп3|ліналаол||ru|Линалоол}}, {{нп3|цімол||ru|Цимол}}, {{нп3|пінен||ru|Пинен}} і іншыя [[спірты]] і іх [[Эстэры|эфіры]].

У траве таксама выяўленыя флаваноіды [[кверцэцін]], [[кемпферол]] і [[ізарамнецін]]. У каранях утрымліваюцца [[аскарбінавая кіслата]] (0,09—0,35 %) і [[вугляводы]].

== Біялогія і экалогія ==

=== Гісторыя вырошчвання ===

Кмен быў знойдзены падчас раскопак з ранняга каменнага века. Быў вядомы ўжо ў старажытным [[Старажытны Егіпет|Егіпце]], [[Старажытная Грэцыя|Грэцыі]] і [[Старажытны Рым|Рыме]] як сродак для палягчэння пераварвання страў з бабовых. Паводле трактату «Аб кулінарным мастацтве» рымляне ўжывалі кмен не толькі ў якасці прыправы для [[Боб|бабоў]] і [[гарох]]у, але і для соусаў і мяса. Кмен таксама шырока выкарыстоўваўся ў [[Сярэдневякоўе|сярэднявечнай]] [[Еўропа|Еўропе]].

=== Размнажэнне ===

Кмен аддае перавагу цёплым, сонечным месцам і добра дрэнаваным [[глеба]]м, багатым арганічнымі рэчывамі.

Размножваюць насеннем, якое высейваюць з разліку 100 г на 100 м², глыбіня пасеву 2-3 см. Кмен устойлівы да вымярзання. Пасеў варта выканаць у перыяд сакавік — красавік, можна і летам, але не пазней чым у чэрвені. Усходы з'яўляюцца праз 2-3 тыдні. Для паскарэння прарастання насенне замочваюць і вытрымліваюць 2-3 дня пры тэмпературы 18-20&nbsp;°C, пасля чаго высушваюць і высейваюць.

Некаторыя расліны квітнеюць у першы год жыцця, большасць — на другі і наступныя гады. Разам з кменам можна высаджваць на ўраджай аднагадовыя спецыі ({{bt-bellat|Каляндра пасяўная{{!}}каляндру|Coriandrum sativum}}, {{bt-bellat|Чарнушка пасяўная{{!}}чарнушку|Nigella sativa}}) ці {{bt-bellat|Гарох пасяўны{{!}}гарох|Pisum sativum}}, іх збор праводзіцца ў першы год. Збор кмена адбываецца на другім годзе, у першай палове ліпеня, калі плады пачынаюць мяняць колер з зялёнага на карычневы. Плады збіраюць спелыя — чырванавата-бурыя. Трэба ўлічваць, што насенне лёгка асыпаецца на зямлю. Ураджайнасць складае каля 2 т/га.

[[Фінляндыя]] вырабляе каля 28% (2011) сусветнай колькасці кмену<ref>{{cite web|url=http://www.goodnewsfinland.com/archive/news/finland-a-global-leader-in-caraway-exports/ |access-date=April 19, 2014 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140419231931/http://www.goodnewsfinland.com/archive/news/finland-a-global-leader-in-caraway-exports/ |title=Finland a Global Leader in Caraway Exports|archive-date=April 19, 2014 }}</ref>. Галоўныя экспарцёры: [[Нідэрланды]], [[Венгрыя]].

=== Развіццё ===
{{Біяфота|Pink Caraway Carum carvi H5255 VI08 C.jpg|right|ш=250|Асобнік кмену з ружовымі кветкамі|color=lightgreen}}
Двухгадовая расліна. У першы год развіваецца падвойная або патройная разетка лісця і тоўсты корань<ref name="ДПЯ"/>. Расліна назапашвае ў корані пажыўныя рэчывы. Восенню, калі яна ўступае ў перыяд спакою, большасць лісця адмірае. Ранняй вясной другога года вырастае лісце на сцеблах, а затым кветканосы. Цвіце з мая да чэрвеня. Плады спеюць у першай палове ліпеня.

=== Экалогія ===

Кмен звычайны апыляецца насякомымі, у тым ліку пчоламі.

У прыродзе расце на сухіх [[луг]]ах, абочынах, [[Мяжа (земляробства)|межах]] і [[Паляна (геаграфія)|палянах]]. {{нп3|Гемікрыптафіты|Гемікрыптафіт|pl|Hemikryptofity}}.У [[Класіфікацыя расліннасці|класіфікацыі]] [[Фітацэноз|раслінных супольнасцей]] з'яўляецца {{нп3|Характэрны від|характэрным відам|pl|Gatunek charakterystyczny}} для парадку (O.) ''[[Arrhenathertalia]]''<ref>{{кніга|аўтар=Matuszkiewicz Władysław |загаловак= Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski |год=2006 |выдавецтва= Wyd. Naukowe PWN |месца= Warszawa |isbn=83-01-14439-4}}</ref>.

=== Нарыхтоўка ===
Нарыхтоўваюць насенне кмена ў сырыя дні або па расе, каб пазбегнуць масавага асыпання<ref name="ДПЯ"/>. Надземную частку дзікарослага кмену зразаюць сярпамі. Культывіруемы кмен збіраюць жаткамі ці камбайнамі. Кмен, звязаны ў снопікі, прасушваюць у памяшканнях, абмалочваюць і чысцяць ад старонніх прымешак на веялках і сітах<ref name="ДПЯ"/>. Насенне сушаць у добра ветраных памяшканнях або пад навесам без доступу прамых сонечных прамянёў<ref name="ДПЯ"/>.

=== Падобныя віды ===

Кмен звычайны мае знешняе падабенства на вельмі атрутную {{bt-bellat|Цыкута ядавітая{{!}}цыкуту ядавітую|Cicuta virosa}}.

== Класіфікацыя ==

=== Таксанамія ===
{{Табліца12222
|a=аддзел '''[[Кветкавыя|Кветкавыя, ці Пакрытанасенныя]]'''
|b1=парадак '''[[Парасонакветныя]]'''
|b2=яшчэ 44 парадкі кветкавых раслін <br />(згодна з [[Сістэма APG II|Сістэмай APG II]])
|c1=яшчэ 21 сямейства <br />(згодна з [[Сістэма APG II|Сістэмай APG II]])
|c2=сямейства '''[[Парасонавыя]]'''
|d1=род '''Кмен'''
|d2=яшчэ 81 род
|e1=яшчэ ад 20 да 30 відаў
|e2=від <span style{{eq}}"background-color:yellow; font-size:150%">'''Кмен звычайны'''
|color=darkgreen
|bgcolor=lightblue
}}

== Значэнне і ўжыванне ==
{{пажыўны склад | name = Кмен звычайны| ккал=333 | protein=19.77 g | fat= 14.59 g | satfat=0.620 g | monofat = 7.125 g | polyfat = 3.272 g | carbs = 49.90 g | sugars=0.64 g | fiber = 38.0 g | thiamin_mg=0.383 | riboflavin_mg=0.379 | niacin_mg=3.606 | folate_ug=10 | vitA_ug = 18 | vitB6_mg=0.360 | vitB12_ug=0 | vitC_mg=21.0 | vitE_mg=2.5 | vitK_ug=0 | calcium_mg=689 | iron_mg=16.23 | magnesium_mg=258 | phosphorus_mg=568 | potassium_mg=1351 | sodium_mg=17 | zinc_mg=5.5 | water=9.87 g | source_usda=1 | right=1 }}
Харчовая, лекавая і меданосная расліна. Вырошчваецца ў культуры.

=== Ужыванне ў кулінарыі ===
{{Біяфота|Ser topiony z kminkiem, Sanok 2010 001.JPG|left|ш=250|{{нп3|Хатні сыр||pl|Ser domowy smażony}} з кменам|color=lightgreen}}
{{Біяфота|04996 pork neck schnitzel with caraway.JPG|left|ш=250|Свіны {{нп3|шніцаль||ru|шницель}} з кменам|color=lightgreen}}
{{Біяфота|Laima Riga white chocolate caraway seeds.jpg|right|ш=250|[[Белы шакалад]] «{{нп3|Laima||ru|Laima}}» з кменам|color=lightgreen}}
У ежу ўжываюць плады кмену<ref name="ДПЯ"/> і [[Эфірныя алеі|эфірны алей]] (у пладах да 7 %), які атрымліваюць з іх, а таксама лісце і маладыя парасткі (салаты, заправа да супоў, паштэтаў, сыроў). Плады і алей надаюць вырабам рэзкі востры смак, своеасаблівы рэзкі водар. Плады выкарыстоўваюць як [[вострыя прыправы]] для араматызацыі хлебапякарных вырабаў, асабліва [[Жытні хлеб|чорнага хлеба]], у [[кулінарыя|кулінарыі]] і [[хлебапякарная і кандытарская вытворчасць|кандытарскай вытворчасці]]<ref name="ДПЯ"/>.

У хатняй гаспадарцы плады выкарыстоўваюць пры [[засолка агуркоў|засолцы агуркоў]], [[засолка капусты|засолцы]] і [[Капуста квашаная|квашанні капусты]]<ref>{{cite web|url=http://www.cooks.com/rec/view/0,1850,147187-244197,00.html |title=Recipe - German Sauerkraut Caraway |publisher=Cooks.com |access-date=2013-01-25}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.recipezaar.com/recipe/Sauerkraut-With-Caraway-206206 |title=Sauerkraut With Caraway Recipe - Low-cholesterol.Food.com - 206206 |publisher=Recipezaar.com |access-date=2013-01-25 }}{{Недаступная спасылка}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.foodnetwork.com/recipes/emeril-lagasse/fancified-sauerkraut-recipe/index.html |title=Fancified Sauerkraut Recipe : Emeril Lagasse : Recipes |publisher=Food Network |access-date=2013-01-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130227125541/http://www.foodnetwork.com/recipes/emeril-lagasse/fancified-sauerkraut-recipe/index.html |archive-date=27 лютага 2013 |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |author=4+ hrs |url=http://allrecipes.com/Recipe/Slow-Cooker-Kielbasa-Stew/Detail.aspx |title=Slow Cooker Kielbasa Stew Recipe |publisher=Allrecipes.com |access-date=2013-01-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110607181233/http://allrecipes.com/Recipe/Slow-Cooker-Kielbasa-Stew/Detail.aspx |archive-date=7 чэрвеня 2011 |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.epicurious.com/recipes/food/views/Sauerkraut-with-Apple-and-Caraway-13352 |title=Sauerkraut with Apple and Caraway Recipe at |publisher=Epicurious.com |access-date=2013-01-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131004215643/http://www.epicurious.com/recipes/food/views/Sauerkraut-with-Apple-and-Caraway-13352 |archive-date=4 кастрычніка 2013 |url-status=dead }}</ref>, падрыхтоўцы [[квас]]у. Кмен у якасці спецый могуць дадаваць да печаных яблыкаў, смажаных і вараных прадуктаў, якія змяшчаюць вялікую колькасць тлушчу: катлет, каш, [[амлет]]аў, [[суп]]оў, [[Запяканка|запяканак]], соусаў і мяса (асабліва бараніну).

Кмен шырока выкарыстоўваецца ў [[Еўрапейская кухня|Еўрапейскай кухні]]. У [[Вялікабрытаніі]] прынамсі з XVI стагоддзя з кменам пякуць традыцыйны {{нп3|кменны кекс|кекс|en|Caraway seed cake}}<ref>{{cite web
 | last = Matterer
 | first = James
 | title = Seed Cake
 | work = A Boke of Gode Cookery
 | url = http://www.godecookery.com/goderec/grec29.htm
 | access-date = April 4, 2012}}</ref>. У [[Сербія|Сербіі]] кменам пасыпаюць самаробныя выпечаныя салёныя аладкі ці невялікія булачкі хлеба (''{{нп3|Пагача|pogačice|ru|Погача}} s kimom'').

Кмен дадаюць для араматызацыі сыроў, у тым ліку шведскага {{нп3|Бандост|бандосту|en|Bondost}}, нарвежскага {{нп3|Пултост|пултосту|en|Pultost}}, дацкага {{нп3|Хаварці, сыр|хаварці|ru|Хаварти (сыр)}} і {{нп3|Цільзіцер|цільзіцеру|ru|Тильзитер}}.

У {{нп3|Усходняя кухня|Бліжнеўсходняй кухне|ru|Восточная кухня}} з кменам робяць дэсерт, званы {{нп3|міглі||ru|Мигли}}, з'яўляецца папулярнай стравай падчас [[Рамадан]]у. Яго таксама традыцыйна гатуюць і падаюць у краінах [[Левант]]у зімой і пры нараджэнні новага дзіцяці. Кмен таксама дадаюць для араматызацыі {{нп3|Харыса|харысы|ru|Харисса}}, [[туніс]]кай пасты з перцам чылі. У алепскай, сірыйскай кухні яго выкарыстоўваюць для прыгатавання салодкіх булачак, званых ''келеача''.

Плады, карані, сцябло і лісце выкарыстоўваюцца ў якасці вострай прыправы.

[[Чаркесы]] гатуюць з пладоў муку для хлебапячэння<ref>{{кніга|загаловак=Дикие съедобные растения|адказны=Под ред. акад. В. А. Келлера; АН СССР; Моск. ботан. сад и Ин-т истории матер. культуры им. Н. Я. Марра|месца={{М.}}|выдавецтва=б. и.|год=1941|старонкі=17|старонак=40}}</ref>.

Корань, утвораны ў першы год вегетацыі, з'яўляецца ядомым, яго можна патушыць ці запекчы падобна караням [[Морква|морквы]] ці [[Пастарнак пасяўны|пастарнаку]].

==== Напоі з кменам ====

Кмен таксама выкарыстоўваецца ў [[лікёра-гарэлачная вытворчасць|лікёра-гарэлачнай вытворчасці]]<ref name="ДПЯ"/>. У Польшчы з ім вырабляюць настойкі з агульнай назвай «кменаўка», а ў Германіі — лікёр «{{нп3|алаш||ru|Аллаш (ликёр)}}». Кмен дадаюць у скандынаўскія [[Акавіта|акавіты]], у тым ліку ў ісландскі {{нп3|брэнівін||en|Brennivín}}

=== Ужыванне ў медыцыне ===
У якасці [[Лекавая раслінная сыравіна|лекавай сыравіны]] выкарыстоўваюць плод кмена звычайнага ({{lang-la|Fructus Carvi}})<ref name="БФС" />.

Плады кмена ўжываюць у афіцыйнай медыцыне [[Балгарыя|Балгарыі]], [[Румынія|Румыніі]], [[Швейцарыя|Швейцарыі]], [[Аўстрыя|Аўстрыі]], [[Швецыя|Швецыі]], [[Фінляндыя|Фінляндыі]], [[Нарвегія|Нарвегіі]], [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]]. Кмен узмацняе аддзяленне жоўці і дзейнасць стрававальных залоз, дэпрэсуе працэсы гніення і закісання ў [[кішэчнік]]у, здымае спазмы яго [[Гладкія цягліцы|гладкай мускулатуры]] і тым самым спрыяе нармалізацыі працэсу [[Страваванне|стрававання]]. Кмен рэкамендуюць пры {{нп3|Атанія|атаніі|ru|Атония}}, як мяккі слабільны сродак, пры [[метэарызм]]е. Плады ўваходзяць у склад жоўцегонных збораў і выкарыстоўваюць пры {{нп3|Жоўцевакамянёвая хвароба|жоўцева-|ru|Жёлчнокаменная болезнь}} і [[Мочакамянёвая хвароба|мачакаменнай хваробах]], захворваннях мачавыдзяляльных шляхоў<ref name="ДПЯ"/>. У камбінацыі з іншымі расліннымі сродкамі іх ужываюць пры [[гепатыт]]ах, як [[Седатыўныя сродкі|седатыўны сродак]], для лячэння сардэчна-сасудзістых захворванняў і ўзмацнення [[Лактацыя|лактацыі]] ў [[Грудное выкормліванне|кормячых жанчын]].

Кмен папулярны ў народнай медыцыне розных краін. Плады здаўна выкарыстоўвалі ў розных лекавых зборах (гарбатах): апетытным, слабільным, ветрагонным, заспакаяльным, страўнікавым (звязальным)<ref name="ДПЯ"/>; іх давалі кормячым маці для ўзмацнення лактацыі. Настой пладоў ужывалі пры засмучэннях кішачніка, хваробах жоўцевага пузыра, [[Бранхіт|бранхіце]] і [[Пнеўманія|запаленні лёгкіх]], пры спазмах стрававальных органаў, пры галаўным болю.

У ветэрынарыі кмен даюць скату пры [[коліка]]х, [[метэарызм]]е. Яго рэкамендуюць падсяваць да [[Канюшына|канюшыны]], прызначанай для скормлівання зялёнай масы скату ў свежым выглядзе. Для птушак кмен з'яўляецца моцным ядам.

=== Іншае ===

З кветак кмена звычайнага меданосныя пчолы бяруць [[Пчаліная абножка|пылок-абножку]] і [[Нектар (цукрысты сок)|нектар]]<ref>{{кніга|аўтар=Абрикосов Х. Н. и др.|частка=Тмин|загаловак=Словарь-справочник пчеловода|спасылка=http://ashipunov.info/shipunov/school/books/slovarj-sprav_pchelovoda_1955.djvu|адказны=Сост. Федосов Н. Ф.|месца=М.|выдавецтва=Сельхозгиз|год=1955|старонки=364|archive-url=https://web.archive.org/web/20120107195254/http://ashipunov.info/shipunov/school/books/slovarj-sprav_pchelovoda_1955.djvu|archive-date=7 студзеня 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120107195254/http://ashipunov.info/shipunov/school/books/slovarj-sprav_pchelovoda_1955.djvu|archivedate=7 студзеня 2012}}</ref>.

Кменавы алей выкарыстоўваюць у парфумернай вытворчасці для надання водару [[Мыла|мылу]], {{нп3|ласьён|ласьёнам|ru|Лосьон}} і {{нп3|Духі|духам|ru|Духи}} і ў {{нп3|Апаласквальнік для паражніны роту|асвяжальніках дыхання|ru|Ополаскиватель для полости рта}}<ref name="ДПЯ"/>.

{{зноскі}}

== Літаратура ==
* {{кніга|загаловак=Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 3.|адказны=Рэдкал.: І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш.|месца=Мн.|выдавецтва=БелСЭ|год=1985|том=3|старонкі=46|старонак=599|тыраж=10&nbsp;000}}
* {{кніга
 |аўтар          = Дудченко Л. Г., Козьяков А. С., Кривенко В. В.
 |загаловак       = Пряно-ароматические и пряно-вкусовые растения: Справочник
 |спасылка         = http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/dudchenko1989_pryanye_rast.djvu
 |адказны  = Отв. ред. К. М. Сытник
 |месца          = {{К.}}
 |выдавецтва   = {{нп3|Наукова думка||ru|Наукова думка}}
 |год            = 1989
 |старонак        = 304
 |isbn           = 5-12-000483-0
 |тыраж          = 100000
 |ref            = {{{ref|Дудченко, Козьяков, Кривенко}}}
}}
* {{ФлораСССР|том = 16|старонкі = 386—388}}
* {{ІВРСР|частка=956. ''Carum carvi'' L. — Тмин обыкновенный|том=2|стар=619}}

== Спасылкі ==
* {{Commonscat|Carum carvi}}
* [http://www.pharmencyclopedia.com.ua/article/7789/kmin-zvichajnij КМИН ЗВИЧАЙНИЙ] // {{нп3|Фармацэўтычная энцыклапедыя|Фармацевтична енциклопедія|uk|Фармацевтична енциклопедія}}
* [http://ww2.bgbm.org/EuroPlusMed/PTaxonDetail.asp?NameCache=Carum%20carvi&PTRefFk=7500000 Euro+Med Plantbase] {{ref-en}}
* {{ООПТ России|20351|''Carum carvi'' L. (Тмин обыкновенный)}}
{{Бібліяінфармацыя}}

[[Катэгорыя:Парасонавыя]]
[[Катэгорыя:Флора Еўразіі]]
[[Катэгорыя:Лекавыя расліны]]
[[Катэгорыя:Меданосныя расліны]]
[[Катэгорыя:Расліны, апісаныя ў 1753 годзе]]
[[Катэгорыя:Харчовыя расліны]]