Прагляд зыходнага тэксту старонкі Крушына ломкая

{{Таксон
 |image file        = Rhamnus frangula.jpg
 |image title       = Крушына ломкая
 |image descr       = 
 |regnum            = Расліны
 |parent            = Frangula
 |rang              = Від
 |latin             = Frangula alnus
 |author            = ([[Mill.]]) [[Сэмюэл Фрэдерык Грэй|Gray]] (1821)
 |syn               = {{btname|Rhamnus frangula|[[L.]]}}
 |children name     = 
 |children          = 
 |range map         = 
 |range map caption = 
 |range map width   = 
 |range legend      = 
 |wikispecies       = Frangula alnus
 |commons           = Category:Frangula alnus
}}
'''Крушына ломкая'''<ref name="Киселевский">{{Крыніцы/Латино-русско-белорусский ботанический словарь|55}}</ref><ref name="ЛРКЛ">Назва '''Крушына ломкая''' згодна з {{ЛРКЛ}}</ref>, '''Крушына крохкая'''<ref name="Інбелкульт">{{кніга
|аўтар          = 
|частка         = 
|загаловак      = Беларуская навуковая тэрміналогія: слоўнік лясных тэрмінаў
|арыгінал       = 
|спасылка       = http://www.slounik.org/bnt08/l11/6
|адказны        = 
|выданне        = 
|месца          = Мінск
|выдавецтва     = Інбелкульт
|год            = 1926
|том            = Вып. 8
|старонкі       = 
|старонак       = 80
|серыя          = 
|isbn           = 
|тыраж          = 
}} — у крыніцы пад назвай {{btname|Rhamnus frangula}}</ref> (''Frángula álnus'') — дрэвападобны [[куст]]; [[Біялагічны від|від]] роду {{bt-bellat|крушына|Frangula}} сямейства [[Крушынавыя]], [[тыпавы від]] гэтага роду. У літаратуры гэты від нярэдка разглядаецца ў складзе роду {{bt-bellat|Жасцёр|Rhamnus}}, пры такім падыходзе яго правільнай назвай будзе {{btname|Rhamnus frangula|[[L.]]}}<ref name="ДПЯ">{{кніга
|аўтар          = Митюков А. Д., Налетько Н. Л., Шамрук С. Г.
|частка         = Крушина ольховидная, или ломкая
|загаловак      = Дикорастущие плоды, ягоды и их применение
|арыгінал       = 
|спасылка       = 
|адказны        = 
|выданне        = 
|месца          = Мн
|выдавецтва     = Ураджай
|год            = 1975
|том            = 
|старонкі       = 68-71
|старонак       = 200
|серыя          = 
|isbn           = 
|тыраж          = 130 000
}}</ref>.

== Назва ==

Крушына ломкая, чаромха<ref>{{нп3|Мікалай Іванавіч Аненкаў|Анненков Н.|ru|Анненков, Николай Иванович}} [[:s:ru:Ботанический словарь (Анненков)/Rhamnus Frangula/ДО|Ботанический словарь]], Спб, 1878</ref>, воўчая ягада<ref name="Киселевский"/>, шаклак<ref name="Верас">{{Крыніцы/Беларуска-польска-расейска-лацінскі ботанічны слоўнік}}</ref><ref>[[Антон Краскоўскі|Kraskoŭski A.]] Bielaruskija lekarskija ziolki. Wilnia, 1921</ref>, ваўчыныя ягады, крушына крохкая<ref>Васількоў І. Г. Матэрыялы да флоры Горацкага раёна. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. III. Горы-Горкі, 1927</ref><ref>[[Канстанцін Аляксандравіч Чалоўскі|Чоловский К.]] Опыт описания Могилевской губернии. По программе и под редакцией А. С. Дембовецкого, кн. I. Могілев.</ref>, крушына<ref>[[Міхаіл Мікалаевіч Ганчарык|Ганчарык М. М.]] Беларускія назвы раслін. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. II і IV. Горы-Горки, 1927</ref><ref>[[Мікалай Васілевіч Шатэрнік|Шатэрнік М. В.]] Краёвы слоўнік Чэрвеньшчыны. Мінск, 1929</ref><ref>[[Уладзімір Мікалаевіч Дабравольскі|Добровольский В. Н.]] Смоленский областной словарь. Смоленск, 1914</ref>.

== Батанічнае апісанне ==
{{Біяфота|Koeh-120.jpg|left|ш=250|Крушына ломкая. {{Бат.іл.|Кёлер}}|color=lightgreen}}

Куст вышынёй 2-3 метры ці невялікае дрэва, якое можа дасягаць у вышыню 7 метраў<ref name="ДПЯ"/>.

[[Ствол дрэва|Ствол]] і галіны цёмна-бурыя, маладыя парасткі чырвона-карычневыя з ланцэтнымі белымі чачавічкамі<ref name="ДПЯ"/>. У адрозненне ад {{bt-bellat|Жасцёр слабіцельны{{!}}жасцёра слабіцельнага|Rhamnus cathartica}}, ствол гладкі, без калючак, з карычневымі шаўкавіста-валасістымі пупышкамі<ref name="ДПЯ"/>. Цёмная, амаль чорная [[Кара (біялогія)|кара]] з папярочна-выцягнутымі [[чачавічка]]мі, характэрна наяўнасць чырвонага (франгулінавага) пласта пад вонкавым пластом коркі.

[[Лісце]] эліптычнай формы, авальнае ці зваротнаяйкападобнае, 4-10 см у даўжыню, голае, бліскучае, цэльнакрайняе, з шасцю — васьмю парамі паралельных бакавых жылак, размешчана на кароткіх (да 1,5 см) хвосціках<ref name="ДПЯ"/>. Размяшчэнне лісця — чарговае або коса-супраціўнае<ref name="ДПЯ"/>.

[[Кветкі]] дробныя, абодваполыя, несамастойныя, пяцічленныя, на кветаножках каля 1 см<ref name="ДПЯ"/>, сабраныя па 2-7 пучкамі ў пазухах лісця, 2-3,5 мм даўжынёй. Званочкавая [[чашачка]] зеленаватая, 4-5-паасобная. [[Вяночак]] дробны, вузка званочкавы, долі яго зверху зялёныя, унутры зелянява-белыя ці зеленавата-жоўтыя. Тычынак чатыры ці пяць, песцік адзін з адным слупком, завязь верхняя.

[[Формула кветкі]]<ref name="Barabanov">{{кніга|аўтар=Барабанов Е. И.|загаловак=Ботаника: учебник для студ. высш. учеб. заведений|месца=М.|выдавецтва=Издат. центр «Академия»|год=2006|старонкі=306|isbn=5-7695-2656-4}}</ref>: {{Nobr|<math>\ast K_{(5)} \; C_5 \; A_5 \;  G_{(\underline3)}</math>}}.

[[Плод]] — сакаўная мясістая [[касцянка]] шарападобнай формы дыяметрам 8-10 мм, з двума — трыма зелянява-жоўтымі круглява-трохкутнымі карычневымі костачкамі з храшчавай падвойнай «дзюбай»<ref name="ДПЯ"/>. У спелым стане плады сіне-чорныя<ref name="ДПЯ"/>. Паспяваюць плады неадначасова, на адной расліне могуць быць спелыя чорныя плады, недаспелыя чырвоныя, зялёныя і нават кветкі<ref name="ДПЯ"/>.

Плады атрутныя, у народзе іх называюць «[[воўчыя ягады]]», аднак [[птушкі]] ахвотна іх ядуць.

{{Фотарадок|Rhamnus frangula 05 ies.jpg|Rhamnus_frangula_10_ies.jpg|Rhamnus_frangula_11_ies.jpg|Rhamnus_frangula_07_ies.jpg|Rhamnus_frangula_09_ies.jpg|Rhamnus_frangula_08_ies.jpg|Rhamnus_frangula_13_ies.jpg|Rhamnus frangula 15 ies.jpg|ш1=120|ш2=120|ш3=120|ш4=120|ш5=120|ш6=120|ш7=120|ш8=120|тэкст = Злева направа: парасткі з лісцем і няспелымі пладамі; лісце (адаксіяльны і абаксіяльны бакі); суквецце; кветкі: няспелыя і спелыя плады; насенне|color=lightgreen}}

== Арэал ==

Сустракаецца ў лясной і лесастэпавай зоне [[Еўропа|Еўропы]], цэнтральных раёнах [[Заходняя Сібір|Заходняй Сібіры]], на поўначы Малой Азіі, на большай частцы [[Крым]]а, на [[Каўказ]]е, у паўночных раёнах Сярэдняй Азіі<ref>[http://plant.geoman.ru/books/item/f00/s00/z0000004/st065.shtml Атлас ареалов и ресурсов лекарственных растений СССР (Сборник)]</ref>.

У Беларусі расце па ўсёй тэрыторыі. Распаўсюджана амаль па ўсёй Украіне, у стэпавых раёнах толькі ў далінах рэк. Раёны нарыхтовак: Валынская, Ровенская, Жытомірская, Кіеўская, Чарнігаўская, Сумская, Цярнопальская, Львоўская, Івана-Франкоўская, Чарнавіцкая, Закарпацкая вобласці, поўнач Палтаўскай, Хмяльніцкай і Харкаўскай абласцей. Запасы сыравіны значныя.

== Экалогія ==

Сустракаецца ў падлеску хваёвых, змешаных і лісцяных лясоў, у зарасніках кустоў, па берагах вадаёмаў, старыц, на ўскрайках балот, на вільготных лугах. Цвіце ў маі-чэрвені. Ценевынослівая расліна.

''Rhamnus frangula'' — гэта адна з двух харчовых раслін (разам з {{bt-bellat||Rhamnus cathartica}} для матылькоў віду {{bt-bellat||Gonepteryx rhamni}}. Кветкі прывабныя для пчол, а плады — важная крыніца ежы для птушак, напрыклад, [[Драздовыя|драздоў]]<ref name="Natural">Natural England: [http://www.plantpress.com/wildlife/search.php?name=Frangula&pl=5&adv=1&ot=&r=0&g=0&p=1&o=481 Alder buckthorn] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20110720013443/http://www.plantpress.com/wildlife/search.php?name=Frangula&pl=5&adv=1&ot=&r=0&g=0&p=1&o=481 |date=20 ліпеня 2011 }}</ref>.

=== Інвазіўны від ===
Крушына ломкая была ўвезена ў [[Паўночная Амерыка|Паўночную Амерыку]] каля 200 гадоў назад, а ў Канаду — каля 100 гадоў таму. Яна вырошчвалася ў жывых агароджах, лясных насаджэннях і як расліна ў месцах пражывання дзікіх жывёл, але стала [[інвазіўны від|інвазіўным відам]] і пачала наступ на лясы на паўднёвым усходзе [[ЗША]] і вільготныя ўгоддзі і лясы Сярэдняга Захаду Злучаных Штатаў<ref name="Wingard">{{cite web | url = http://gradworks.umi.com/14/43/1443642.html | author = Wingard, Hanna S | title = Invasion of transition hardwood forests by exotic Rhamnus frangula: Chronology and site requirements | publisher = University of New Hampshire, 2007}}</ref><ref name="Maine">{{cite web | url = http://www.umext.maine.edu/onlinepubs/htmpubs/2505.htm | title = Common Buckthorn and Glossy Buckthorn | publisher = University of Maine Cooperative Extension Bulletin #2505 | accessdate = 7 кастрычніка 2015 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20090714223737/http://www.umext.maine.edu/onlinepubs/htmpubs/2505.htm | archivedate = 14 ліпеня 2009 | url-status = dead }}</ref><ref>{{cite web | url = http://www.invasive.org/species/subject.cfm?sub=5649 | title = glossy buckthorn | publisher = Invasive.org: Center for Invasive Species and Ecosystem Health}}</ref>. Паводле прагнозаў, гэтая інвазія працягвае пашырацца<ref name="Wingard"/>, гэтаму садзейнічае высокая адаптыўнасць і стойкасць да забруджванняў<ref name="Newhampshire">{{cite web | url = http://extension.unh.edu/forestry/Docs/invasive.pdf | title = Guide to invasive upland plant species in New Hampshire | publisher = New Hampshire Department of Agriculture, Markets & Food Terrestrial Invasive Plant Species, page 14 | accessdate = 7 кастрычніка 2015 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20080828032739/http://extension.unh.edu/forestry/Docs/invasive.pdf | archivedate = 28 жніўня 2008 | url-status = dead }}</ref>.

Крушына ломкая паражае лясы і расце ў падлеску ў месцах з вялікай колькасцю святла. У норме ў такіх прасветах пачынаюць рост саджанцы мясцовых відаў дрэў, якія паступова закрываюць купал кронаў, але калі тут з’яўляецца крушына, яе шчыльны навес прадухіляе трапленне святла на зямлю і, такім чынам, не дазваляе іншым саджанцам расці<ref name="Newhampshire"/>. Як правіла, яна расце шчыльней і лепш у больш нізінных месцах, з вільготнай, багатай глебай, што з’яўляецца праблемай для земляробаў. Чым вышэй над узроўнем мора знаходзіцца лес, тым марудней ідзе інвазія. [[Тсуга]]ва-[[дуб]]овыя лясы, якія ўтвораны старымі масівамі дрэў, найменьш падыходзяць для крушыны ломкай, таму што шчыльны кронавы купал дае вялікі цень, які не з’яўляецца прывабным для крушыны. Лясы з {{bt-bellat|Хвоя веймутава{{!}}веймутавай хвоі|Pinus strobus}} паражаюцца лягчэй, таму што большая колькасць святла трапляе да зямлі, пры гэтым пасадкі, дзе вядзецца вырубка церпяць больш, чым некранутыя<ref>{{cite web | url = http://www.springerlink.com/content/n537257272h1w96h/ | author = Chelsea Cunard and Thomas D. Lee | title = Is patience a virtue? Succession, light, and the death of invasive glossy buckthorn (''Frangula alnus'') | publisher = Biological Invasions:Volume 11, Number 3 / March, 2009 }}{{Недаступная спасылка}}</ref>.

==== Меры барацьбы ====
Маленькія саджанцы можна вырываць ўручную, але кантроль вялікіх пасадак лепш за ўсё дасягаецца з дапамогай [[Гербіцыды|гербіцыдаў]]<ref>{{cite web | url = http://www.dnr.state.mn.us/invasives/terrestrialplants/woody/buckthorn/control.html | title = What you can do to control buckthorn! | publisher = MN Department of Natural Resources}}</ref>. Крушына ломкая і блізкі да яе від {{bt-bellat|жасцёр слабіцельны|Rhamnus cathartica}} былі забароненыя для продажу, транспарціроўкі або імпарту ў [[Мінесота|Мінесоце]]<ref>{{cite web | url = http://www.dnr.state.mn.us/invasives/terrestrialplants/woody/buckthorn/index.html | title = Buckthorn | publisher = MN Department of Natural Resources}}</ref> і [[Ілінойс]]е.<ref>{{cite web | url = http://dnr.state.il.us/pubaffairs/mp3~file~instructions.htm | publisher = Illinois DIllinois Department of Natural Resources | date = April 22, 2004 | title = Reminder to Gardeners: Some Exotic Plants Banned in Illinois | accessdate = 7 кастрычніка 2015 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20110608195444/http://dnr.state.il.us/pubaffairs/mp3~file~instructions.htm | archivedate = 8 чэрвеня 2011 | url-status = dead }}</ref>. Лічыцца інвазівным, але не забаронены ў [[Штат Канектытут|Канэктыкуце]]<ref>{{cite web | url = http://www.hort.uconn.edu/CIPWG/invplantsCT09commonname.pdf | title = Connecticut Invasive Plant List July 2009 | publisher = CT Invasive Plants Council}}</ref>.

== Хімічны склад ==
Кара, пупышкі, лісце, плады ўтрымліваюць [[антрахінон]]ы: [[глюкафрангулін]], [[франгулін]], [[эмадзін]] і [[ізаэмадзін]]. Найбольшае ўтрыманне гэтых рэчываў назіраецца ў кары — да 8 %. Акрамя антрахінону, кара таксама змяшчае трыцерпенавыя [[гліказіды]], [[хрызафанавая кіслата|хрызафанавую кіслату]], [[антранолы]], [[смала|смолы]], [[дубільныя рэчывы]], сляды [[эфірны алей|эфірнага алею]]<ref>Атлас лекарственных растений СССР. — М.: Изд-во мед. лит., 1962.</ref>.

== Прымяненне ==

Лекавая, меданосная, фарбавальная, таніданосная, драўняная расліна.

=== Ужыванне ў медыцыне ===
{{Біяфота|Cortex Frangulae by Danny S. - 001.JPG|right|ш=250|Кара крушыны|color=lightgreen}}
[[Кара (біялогія)|Кара]] і [[плод|плады]] валодаюць [[слабільнае|слабільнымі]] і [[ванітавае|ванітавымі]] ўласцівасцямі і ўжываюцца ў [[народная медыцына|народнай медыцыне]]. У афіцыйнай медыцыне лячэбнае значэнне мае [[кара крушыны]] ({{lang-la|Cortex Frangulae}}), сабраная з маладых ствалоў і з тоўстых галін, якія яшчэ не параслі імхом і лішайнікам<ref name="ДПЯ"/>. Каб пазбегнуць атручванняў, не прымяняюць свежую кару. Таксічныя рэчывы ў ёй паступова акісляюцца, таму выкарыстоўваюць кару праз 1 год натуральнага захоўвання альбо пасля прагрэву (1 гадзіну пры тэмпературы 100&nbsp;°C). Сыравіну ўжываюць у форме [[адвар]]у, [[экстракт]]у, у складзе [[Слабільнае|слабільных]] і [[Гемарой|супрацьгемаройных]] [[Лекавы збор|збораў]]<ref name="ДПЯ"/>, у выглядзе [[Лекавы сродак|прэпарата]] «[[РАМН]]»<ref name="БФС">{{кніга|аўтар=Блинова К. Ф. и др.|частка=|загаловак=Ботанико-фармакогностический словарь : Справ. пособие|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/botaniko-farmakognost_slovar1990.djvu|адказны=Под ред. К. Ф. Блиновой, Г. П. Яковлева|месца={{М.}}|выдавецтва=Высш. шк.|год=1990|старонкі=200—201|isbn=5-06-000085-0}}</ref>. Гліказід эмадзін, які здабываюць з кары крушыны, уваходзіць у склад прэпарату халагол, што выкарыстоўваецца пры жоўцевакаменнай хваробы, запаленнях і цырозе печані.

У народнай медыцыне кара лічыцца добрым хуткадзейным сродкам пры хваробах печані, пры вадзянцы, ліхаманцы, хранічных запорах, празмерных менструацыях, глістах і хваробах скуры. Кару выкарыстоўваюць таксама пры гастрытах, хваробах кішачніка, пры дызентэрыі, язве страўніка, вадзянцы, пухлінах печані, лісце — пры малакроўі<ref name="ДПЯ"/>.

У гамеапатыі ўжываюць эсэнцыю са свежай кары.

У літаратуры прыводзяцца выпадкі смяротнага атручвання дзяцей пладамі крушыны.

У ветэрынарыі кару крушыны ў выглядзе адвара або настою прымаюць як слабільны сродак.

=== Дэкаратыўнае прымяненне ===
{{Біяфота|Frangula-alnus-asplenifolia-autumn.jpg|right|ш=250|Rhamnus frangula 'Aslenifolia' з восеньскай афарбоўкай лісця|color=lightgreen}}
Крушына ломкая не мае высокіх дэкаратыўных якасцяў: ні густога лісця, ні прывабных кветак, таму разводзіцца як традыцыйная расліна, часткова для прыцягнення матылькоў віду {{bt-bellat|лімонніца звычайная|Gonepteryx rhamni}}, для якіх крушына з’яўляецца кармавой раслінай. Стракаты культывар Rhamnus frangula 'Variegata' і культывар з вельмі вузкім і доўгім лісцем 'Aslenifolia' часам вырошчваюцца ў садах у якасці арнаментальных кустоў. Культывар 'Tallhedge' вырошчваюць у [[Жывая агароджа|жывых агароджах]]<ref name="Future">Plants for a Future: [http://www.pfaf.org/user/Plant.aspx?LatinName=Rhamnus%20frangula ''Rhamnus frangula'']</ref>.

=== Выкарыстанне драўніны ===
Мяккая [[драўніна]] лёгка колецца, выкарыстоўваецца для сталярных прац. Драўніна мае малую шчыльнасць, што робіць яе каштоўнай для атрымання [[Дрэўны вугаль|вугалю]], які ўжываўся ў вырабе чорнага [[дымны порах|дымнага пораху]]<ref>[http://samlib.ru/t/tonina_o_i/te_piroksilin_02.shtml Артыкул з Тэхнічнай Энцыклапедыі 1927-34 гг.. Дымный порох] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130515092141/http://samlib.ru/t/tonina_o_i/te_piroksilin_02.shtml |date=15 мая 2013 }} {{ref-ru}}</ref>. Таксама вугаль крушыны выкарыстоўваецца для малявання.

З драўніны робяць дробныя вырабы, дэкаратыўную фанеру. Раней з крушыны выразалі {{нп3|Калодка (абутак)|калодкі||Last}} для пашыву абутку, цвікі і шпон. Галіны прыдатныя для грубага пляцення.

=== У пчолагадоўлі ===
Добры [[меданос]], цвіце ўсё лета, дае пчолам шмат [[Нектар (цукрысты сок)|нектару]] і [[пылок|пылку]]. Мёдадайнасць да 35 кг з гектара суцэльных зараснікаў. У некаторых лясных раёнах з’яўляецца раслінай галоўнага ўзятку<ref>{{кніга|аўтар=Абрикосов Х. Н. и др.|частка=Крущина|загаловак=Словарь-справочник пчеловода|спасылка=http://ashipunov.info/shipunov/school/books/slovarj-sprav_pchelovoda_1955.djvu|адказны=Сост. Федосов Н. Ф.|месца=М.|выдавецтва=Сельхозгиз|год=1955|старонкі=158|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120107195254/http://ashipunov.info/shipunov/school/books/slovarj-sprav_pchelovoda_1955.djvu|archivedate=7 студзеня 2012}}</ref>. Дае таварны мёд на Палессі і ў Карпатах.

За дзень пчолы прыносяць па 2-4 кг нектара на вулей. Мёд крушыны духмяны, цямней малінавага, буйназярністы. На крушыны часам з’яўляецца падзь.

=== Іншае ===

Кара і недаспелыя плады даюць жоўтую, бураковую, карычневую і чорную фарбы, саспелыя плады — зялёную і фіялетавую<ref name="Future"/>
. Кара ўтрымлівае таніды, прыдатныя для дублёння шкур.

== Збор, перапрацоўка і захоўванне ==
Збіраюць кару вясной<ref name="ДПЯ"/>, да з’яўлення лісця. На ствалах і галінах нажамі робяць колцавыя надрэзы на адлегласці 10 — 50 см, якія злучаюць падоўжнымі разрэзамі, затым кару лёгка здымаюць<ref name="ДПЯ"/>. Пасля зняцця кары дрэўцы рэкамендуецца секчы «на пень» для ўтварэння вялікай колькасці парасткаў, гэта значыць аднаўленне раслін. На жаль, многія нарыхтоўшчыкі, агаліўшы адзёру, пакідаюць дрэўцы нязрубленымі, што прыводзіць да знікнення зараснікаў гэтай каштоўнай расліны.

Нарыхтаваную сыравіну сушаць пад навесамі з добрай вентыляцыяй або пад жалезным дахам, раскладваючы на паперы або тканіны. Сухую кару прэсуюць, пакуюць у цюкі або стосы па 50 кг. Захоўваюць у сухіх, добра ветраных памяшканнях, тэрмін захоўвання да пяці гадоў. Перад выкарыстаннем кара павінна захоўвацца не менш за год ці падвяргацца апрацоўцы высокай тэмпературай (100°) на працягу гадзіны.

== У мастацтве ==
{{Біяфота|1996. Stamp of Belarus 0167.jpg|right|ш=250|Паштовая марка Беларусі|color=lightgreen}}
У 1996 годзе выява крушыны ломкай была выкарыстана на паштовай марцы Беларусі.

{{зноскі}}

== Літаратура ==
* Крушына ломкая // Беларуская ССР: Кароткая энцыклапедыя. Т. 2. — Мн.: БелСЭ. 1979.
* {{ІВРСР|частка=890. ''Frangula alnus'' Mill. (''Rhamnus frangula'' L.) — Крушина ольховидная, или ломкая|том=2|стар=545}}
* ''{{нп3|Уладзімір Іванавіч Чопік|В.&nbsp;И.&nbsp;Чопик|uk|Чопик Володимир Іванович}}, {{нп3|Любоў Рыгораўна Дудчанка|Л.&nbsp;Г.&nbsp;Дудченко|uk|Дудченко Любов Григорівна}}, [[Ала Мікалаеўна Краснова|А.&nbsp;М.&nbsp;Краснова]];'' «{{нп3|Дзікарослыя карысныя расліны Украіны, даведнік|Дикорастущие полезные растения Украины|uk|Дикорослі корисні рослини України (довідник)}}» Справочник; Киев, {{нп3|Навукова думка||uk|Наукова думка}}, 1983. {{ref-ru}}
* {{кніга |аўтар=[[Юхім Якаўлевіч Елін|Єлін Ю. Я.]], {{нп3|Марыя Якаўлеўна Зярова|Зерова М. Я.|ru|Зерова Марія Яківна}}, [[Уладзімір Іванавіч Лушпа|Лушпа В. І.]], [[Святлана Іванаўна Шабарава|Шабарова С. І.]] |загаловак=Дари лісів.  |месца = Київ|выдавецтва=Урожай|год=1979 |старонак = 440}}

== Спасылкі ==

* [http://www.golkom.ru/price/group/3924.html Крушина ломкая (крушина ольховидная, крушинник, сорочьи ягоды, волчьи ягоды, черемуха) — Frangula alnus Mill] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20110808112223/http://www.golkom.ru/price/group/3924.html |date=8 жніўня 2011 }} {{ref-ru}}
* [http://www.ecosystema.ru/08nature/trees/44.htm Крушина ломкая — Frangula alnus Mill.: фотографии и описание] {{ref-ru}}
* [http://www.provisor.com.ua/archive/2003/N16/art_31.htm Крушина ольховидная. (Аналитический обзор)] {{ref-ru}}
{{Бібліяінфармацыя}}

[[Катэгорыя:Крушынавыя]]
[[Катэгорыя:Кусты]]
[[Катэгорыя:Лекавыя расліны]]
[[Катэгорыя:Дэкаратыўныя кусты]]
[[Катэгорыя:Меданосныя расліны]]
[[Катэгорыя:Расліны на марках]]
[[Катэгорыя:Флора Еўразіі]]