Прагляд зыходнага тэксту старонкі Леанард Эйлер

{{Цёзкі2|Эйлер}}
{{Вучоны
| Імя = Леанард Ойлер (Эйлер)
| Арыгінал імя = {{lang-de|Leonhard Euler}}
| Фота = Leonhard Euler 2.jpg
| Шырыня = 219 px
| Подпіс = Партрэт, выкананы Эмануэлем Хандманам (1756)
| Навуковая сфера = [[Матэматыка]], [[механіка]], [[фізіка]], [[астраномія]]
| Месца працы =
| Альма-матэр = [[Базельскі ўніверсітэт]]
| Навуковы кіраўнік = [[Іаган Бернулі]]
}}
'''Леанард Ойлер''', таксама '''Леанард Эйлер''' ({{lang-de|Leonhard Euler}}; {{ДН|15|4|1707}} — {{ДС|18|9|1783}}) — выдатны [[Швейцарыя|швейцарскі]] матэматык, зрабіў значны ўклад у развіццё матэматыкі, фізікі, механікі, астраноміі.

Працаваў у Расіі і Германіі. Аўтар больш як 800 навуковых прац па [[матэматычны аналіз|матэматычнаму аналізу]], [[дыферэнцыяльная геаметрыя|дыферэнцыяльнай геаметрыі]], [[тэорыя лікаў|тэорыі лікаў]], прыбліжаных вылічэннях, [[нябесная механіка|нябеснай механіцы]], [[матэматычная фізіка|матэматычнай фізіцы]], [[оптыка|оптыцы]] і г.д.

Амаль паўжыцця правёў у Расіі, дзе ўнёс істотны ўклад у станаўленне Расійскай навукі. У [[1726]] годзе ён быў запрошаны працаваць у [[Санкт-Пецярбург]], куды пераехаў годам пазней. З [[1731]] па [[1741]], а таксама з [[1766]] года быў акадэмікам Пецярбургскай Акадэміі Навук (у [[1741]]—[[1766]] гадах працаваў у [[Берлін]]е, заставаючыся адначасова ганаровым членам Пецярбургскай акадэміі). Добра ведаў [[руская мова|рускую мову]] і частку сваіх сачыненняў (асабліва падручнікі) публікаваў на рускай. Першыя расійскія акадэмікі-матэматыкі і астраномы былі вучнямі Ойлера. Некаторыя з яго нашчадкаў дагэтуль жывуць у Расіі.

== Вымаўленне прозвішча па-беларуску ==
Леанард Ойлер — немец і яго прозвішча {{lang-de|Euler}} па-нямецку вымаўлялася блізка да «Ойлер», бо ў нямецкай мове спалучэнне літар «eu» пазначае на пісьме спараны гук (дыфтонг), які гучыць блізка да «ой» (напрыклад, {{lang-de|Europa}} — «Ойропа» — {{lang-be|Еўропа}}, {{lang-de|Eule}} — «ойле» — {{lang-be|сава}}).

Варыянт «Эйлер» перанесены з расійскай пісьмовай традыцыі і не адлюстроўвае слушнага вымаўлення прозвішча.

== Дзіцячыя гады і першы Пецярбургскі перыяд ==
[[Выява:Euler-10 Swiss Franc banknote (front).jpg|thumb|300px|Банкнота ў 10 [[швейцарскі франк|швейцарскіх франкаў]] старога ўзору, выдадзеная ў гонар Ойлера, самага знакамітага швейцарскага матэматыка ў гісторыі]]
Леанард Ойлер нарадзіўся ў [[Базель|Базелі]] ў сям'і [[пастар]]а [[14 красавіка]] [[1707]] года. Яго бацька, Павел Ойлер, быў другам і вучнем братоў [[Якаб Бернулі|Якаба]] і [[Іаган Бернулі|Іагана]] [[Бернулі]] і прывіў сыну любоў да матэматыкі.

У [[1720]]—[[1724]] гадах Леанард Ойлер вучыўся ў Базельскім універсітэце ў Іагана Бернулі. У [[1723]] годзе ён складае прамову пра параўнанне [[філасофія|філасофіі]] [[Ісак Ньютан|Ньютана]] з поглядамі [[Рэнэ Дэкарт|Дэкарта]], за якую атрымлівае сваю першую вучоную ступень [[магістр мастацтваў|магістра мастацтваў]], і потым па патрабаванню бацькі паступае на [[багаслоўе|багаслоўскі факультэт]].

[[1725]]—[[1726]] — першыя працы пра [[ізахронныя крывыя]] ў асяроддзі, якое супрацівіцца, пра адзін спецыяльны від траекторыі, пра найлепшае размяшчэнне [[мачта]]ў на караблі, пра [[гук]]. Ён падае заяўку на ўдзел у конкурсе на месца прафесара Базельскага ўніверсітэта, але з-за маладосці яго кандыдатура не была дапушчана да выбараў.

У [[1725]] годзе сыны Іагана Бернулі [[Данііл Бернулі|Данііл]] і [[Мікалай II Бернулі|Мікалай II]] з'ехалі ў толькі што заснаваную [[Пецярбургская Акадэмія Навук|Пецярбургскую Акадэмію Навук]] і выклапаталі Ойлеру запрашэнне ў Санкт-Пецярбург на пасаду ад'юнкта (малодшага акадэміка) па [[Фізіялогія|фізіялогіі]]. Ойлер некалькі месяцаў вывучаў [[Анатомія|анатомію]] і [[медыцына|медыцыну]]. Але вясной [[1727]] года, калі ён прыехаў у Санкт-Пецярбург, з'явілася магчымасць працаваць у матэматыцы. У студзені [[1731]] года ён атрымлівае месца прафесара (то бок акадэміка) па [[фізіка|фізіцы]], а летам [[1733]] года замяняе на кафедры матэматыкі Данііла Бернулі, які з'ехаў у Базель.

Ойлер прымае ўдзел у розных акадэмічных мерапрыемствах, якія патрабуюць прымянення матэматыкі: складанне [[Геаграфічная карта|геаграфічных карт]], розныя тэхнічныя экспертызы, задачы караблебудавання і караблекіравання, складанне вучэбных кіраўніцтваў і водгукаў на навуковыя працы і г.д. Яго адкрыцці друкаваліся ва ўсіх акадэмічных «Заметках», пачынаючы з другога тома ў [[1727]] годзе і чыталіся па ўсёй Еўропе. Ён адыграў значную ролю ў станаўленні Пецярбургскай АН.

Ойлер вывучае тэорыю радоў, [[дыферэнцыяльныя ўраўненні]], [[варыяцыйнае злічэнне]], [[Тэорыя лікаў|тэорыю лікаў]], [[Дынаміка|дынаміку кропкі]], тэорыю музыкі і інш., друкуе больш за 50 рукапісаў, у тым ліку «Механіку» ў 2-х тамах. Яго абіраюць членам [[Берлінская Акадэмія Навук|Берлінскай АН]], у [[1749]] годзе — [[Лонданскае каралеўскае таварыства|Лонданскага каралеўскага таварыства]], а ў [[1755]] годзе — [[Парыжская Акадэмія Навук|Парыжскай АН]].

У [[1733]] годзе Ойлер ажаніўся з Кацярынай Гзэль, дачкой жывапісца з [[Галандыя|Галандыі]]. Ад гэтага шлюбу ў яго было 13 дзяцей, 8 з якіх памерлі ў дзяцінстве.

У [[1735]] годзе Акадэмія атрымала заданне спешна выканаць вельмі аб'ёмныя вылічэнні. Матэматыкі казалі, што для гэтага неабходна некалькі месяцаў, але Ойлер зрабіў усю працу за тры дні. У выніку гэтага ў яго адбылося [[запаленне мозгу]], Ойлер быў пры смерці і назаўсёды застаўся без правага вока.

Але рэгенцтва [[Ганна Леапольдаўна|Ганны Леапольдаўны]] было часам бесперапынных арыштаў, і з-за палітычнага становішча і неспрыяльнага клімату Ойлер пакідае Пецярбург.

== Берлінскі перыяд ==
Летам [[1741]] года па запрашэнню [[Фрыдрых II Вялікі|Фрыдрыха II]] Ойлер пераязджае ў [[Берлін]]. У [[1744]] годзе Фрыдрых рэарганізаваў [[Берлінская Акадэмія Навук|Берлінскую АН]]. Працуючы ў Берліне, Ойлер падтрымліваў сувязь і з Пецярбургам. Ён працягвае друкаваць палову сваіх прац у «Весніку» (які ўсё роўна ледзь спраўляецца з патокам навуковых артыкулаў Ойлера), друкуецца ў Берліне, выконвае даручэнні [[Прусія|прускага]] ўрада па [[Гідратэхніка|гідратэхніцы]], [[Балістыка|балістыцы]], арганізацыі [[латарэя|латарэй]] і інш. Рэдагуе матэматычныя раздзелы Берлінскіх і пецярбургскіх акадэмічных заметак, кіруе заняткамі маладых вучоных з Расіі, якія жылі ў яго на кватэры (Кацельнікава, Румоўскага, Сафронава), удзельнічае ў арганізацыі конкурсаў абедзвюх акадэмій, вядзе жывую перапіску з прафесарамі, шукаючы супрацоўнікаў для Пецярбургскай АН, на свае грошы набывае і перадае ў Пецярбург кнігі і абсталяванне. Да іншых яго зацікаўленасцей дадаюцца новыя пытанні [[Алгебра|алгебры]] і тэорыі лікаў, [[Эліптычны інтэграл|эліптычныя інтэгралы]], ураўненні [[Матэматычная фізіка|матэматычнай фізікі]], [[Трыганаметрычны рад|трыганаметрычныя рады]], [[дыферэнцыяльная геаметрыя]] [[паверхня]]ў, задачы [[Тапалогія|тапалогіі]], [[механіка]] [[цвёрдае цела|цвёрдага цела]], [[гідрадынаміка]], тэорыя руху [[Месяц (спадарожнік Зямлі)|Месяца]] і [[планета|планет]], [[оптыка]], [[магнетызм]], і ў кожнай вобласці ён атрымлівае значныя вынікі.

У Берлінскі перыяд Ойлер надрукаваў некалькі вялікіх [[манаграфія|манаграфій]], ўсяго каля 260 прац.

Пецярбургская АН некалькі разоў запрашала Ойлера вярнуцца. У [[1760-я]] гады адносіны паміж Ойлерам і Фрыдрыхам II рэзка пагоршыліся. Пасля смерці [[П'ер Луі дэ Маперцюі|Маперцюі]] кароль прапанаваў месца прэзідэнта Берлінскай АН [[Жан ля Рон д'Аламбер|Даламберу]], а калі той адмовіўся, даручыў Ойлеру кіраваць Акадэміяй без прэзідэнцкага тытула і пад сваім асабістым наглядам. Рознагалоссі ў пэўных фінансавых і адміністрацыйных пытаннях выклікалі надрыў, і, карыстаючыся швейцарскім грамадзянствам і падтрымкай Расійскага ўрада, Ойлер дабіваецца адстаўкі.

== Другі Пецярбургскі перыяд ==
У маі [[1766]] года Расійскі [[пасол]] у Берліне князь Даўгарукі перадаў Ойлеру, што [[Кацярына II]], згаджаючыся на ўсе ўмовы, запрашае яго ў Расію. Ён прыехаў у ліпені [[1766]] года. Амаль адразу па прыбыцці Ойлер захварэў і аслеп на другое вока. Яго наступныя працы пішуць студэнты і сакратары пад дыктоўку. У [[1769]], [[1770]] і [[1771]] гадах ён выдаў тры вялікія тамы «Дыоптрыкі».

У [[1768]]—[[1772]] гадах ён друкуе адзіную кнігу, даступную для разумення не толькі матэматыкам — на аснове ўрокаў і лістоў да дачкі маркграфа Брандэнбурга-Шверынскага. Кніга складалася з шматлікіх папулярных вучэнняў па пытаннях фізікі і матэматыкі, а таксама ўключала некаторыя развагі па [[філасофія|філасофіі]], [[Рэлігія|рэлігіі]], маральнасці і іншых. Гэтая праца даволі поўна паказвае стан навукі на той момант.

За 17 гадоў у Пецярбургу ён апублікаваў больш кніг, чым за 25 гадоў у Берліне. Яшчэ каля 300 прац было надрукавана пасля яго смерці.

У [[1771]] годзе згарэў дом і ўся маёмасць Ойлера. Яму прыйшлося асвойваць новы дом усляпую. У канцы таго ж года вядомы [[Вена|венскі]] [[акуліст]] зняў [[Катаракта|катаракту]] з левага вока і вярнуў яму зрок, забараніўшы працаваць нейкі час. Але Ойлер не ўтрымаўся і вярнуўся да працы, пасля чаго зноў згубіў зрок, з вялікай пакутай і цяпер ужо назаўжды. Нягледзячы на гэта, Ойлер працягвае навуковую дзейнасць. У [[1776]] годзе памерла яго жонка, і Ойлер ажаніўся са зводнай сястрой свае жонкі Саламеяй Абігель Гзэль. Яго старэйшы сын у дваццаць гадоў атрымаў прэмію Парыжскай АН па астраноміі.

[[7 верасня]] [[1783]] года Ойлер памёр ад кровазліцця ў мозг.

== Ойлер як чалавек ==
[[Выява:Leonhard Euler 2.jpg|thumb|200px|Леанард Ойлер, партрэт Джонатана Георга Брукара]]
Сучаснікі апісвалі Ойлера як пра вельмі сціплага, рахманага, спакойнага чалавека. Ён заўжды дапамагаў вучоным іншых напрамкаў і не адмаўляўся ні ад якой працы (адзінае, што ён не пагадзіўся зрабіць — [[Астралогія|астралагічны прагноз]] для [[царэвіч Іван|царэвіча Івана]]). Ойлер валодаў выключнай эрудыцыяй, па водгуках сучаснікаў, ён добра ведаў гісторыю і старажытную літаратуру, некалькі моў, гісторыю матэматыкі; таксама ён ведаў [[Батаніка|батаніку]], [[Хімія|хімію]], [[фізіка|фізіку]], [[Анатомія|анатомію]] і [[медыцына|медыцыну]] так глыбока, што здзіўляў спецыялістаў.

Ён не цікавіўся [[тэатр]]ам і новай [[Мастацкая літаратура|мастацкай літаратурай]].

Ойлер быў шчырым і справядлівым чалавекам, добрым сем'янінам, але ён вельмі мала ведаў людзей. Як праўдзівы [[вернік]], ён цярпліва прымаў усе нягоды, уключаючы слепату і смерць сваіх дзяцей. Пры гэтым, Ойлер быў нелюдзімым чалавекам, не цікавіўся зносінамі з іншымі, і вельмі мала людзей ведала яго асабіста.

== Некаторыя найбольш вялікія працы ==
Табліца складзеная вучнем Ойлера Фусам.

{| class="wikitable" style="text-align: center;"
! style="width: 100px;" | Гады
! style="width: 100px; line-height: 11px;" | Колькасць<br />прац
|-
| 1727-1733
| 24
|-
| 1734-1743
| 49
|-
| 1744-1753
| 125
|-
| 1754-1763
| 99
|-
| 1764-1772
| 104
|-
| 1773-1782
| 335
|}

Гэта не вельмі дакладнае даследаванне. Зараз вядома не менш за 886 яго прац, з якіх 600 — артыкулы ў [[перыядычнае выданне|перыядычных выданнях]] Пецярбургскай АН, 130 артыкулаў у [[мемуары|мемуарах]] Берлінскай АН, 30 артыкулаў у розных выданнях [[Германія|Германіі]], [[Францыя|Францыі]], [[Расія|Расіі]] і іншых краін, 40 кніг і 15 мемуараў.

=== Першы Пецярбургскі перыяд ===
# двухтомная «Механіка, альбо навука пра рух у аналітычным выкладзе» (Пецярбург, [[1736]])
# «Вопыт новай тэорыі музыкі» (Пецярбург, [[1739]])
# «Уводзіны ў арыфметыку» (Пецярбург, [[1738]]—[[1740]])
# «Тэорыя прыліваў і адліваў» ([[Парыж]], [[1740]])

=== Берлінскі перыяд ===
# «Метад знаходжання крывых ліній, якія маюць уласцівасці максімуму альбо мінімуму» ([[Лазана]] — [[Жэнева]], [[1744]])
# «Тэорыя руху планет і камет» (Берлін, [[1744]])
# «Новыя прынцыпы артылерыі Робінса…» (Берлін, [[1745]])
# двухтомныя «Уводзіны ў аналіз бясконца малых» (Лазана, [[1748]])
# двухтомная «Марская навука» (Пецярбург, [[1749]])
# «Тэорыя руху Месяца» ([[1753]]) і «Дыферэнцыяльнае злічэнне» ([[1755]]), надрукаваныя ў Берліне на сродкі Пецярбургскай АН
# «Тэорыя руху цвёрдых цел» ([[Расток]]-[[Грэйсвальд]], [[1765]])

=== Другі Пецярбургскі перыяд ===
# двухтомная «Універсальная арыфметыка» (Пецярбург, [[1768]]—[[1769]])
# «Інтэгральнае злічэнне» (Пецярбург, [[1768]]—[[1770]])
# «Лісты да адной нямецкай прынцэсы па розных пытаннях філасофіі і фізікі» (Пецярбург, [[1768]]—[[1772]])
# «Механіка вадкіх цел» (Пецярбург, [[1769]])
# трохтомная «Дыоптрыка» (Пецярбург, [[1769]]—[[1771]])
# «Уводзіны ў алгебру» (Пецярбург, [[1770]])
# «Тэорыя руху Луны, трактаваная новым метадам» (Пецярбург, [[1772]])
# «Поўная тэорыя пабудовы і кіравання караблёў» (Пецярбург, [[1773]]).

== Некаторыя найбольш значныя вынікі ==

=== Тэорыя дыферэнцыяльных ураўненняў ===
* Пачатак тэорыі [[звычайнае дыферэнцыяльнае ўраўненне|звычайных дыферэнцыяльных ураўненняў]] і [[ураўненне ў частковых вытворных|ўраўненняў у частковых вытворных]] як асобнай навукі.
* Паняцці поўнага і частковага [[інтэграл]]а, частковага развязання.
* Развіццё метаду [[Інтэгральны множнік|інтэгральнага множніка]].
* Даследаванне [[Ураўненне Рыкаці|ўраўнення Рыкаці]].
* Асноўная заслуга ў развіцці тэорыі лінейных звычайных дыферэнцыяльных ураўненняў.
* Развязанне задачы пра [[ваганні]] [[струна, фізіка|струны]] і яе абагульненне, сувязь з распаўсюджваннем [[хваля|хваль]].

=== Варыяцыйнае злічэнне ===
* Рашэнне праблемы ізаперыметраў.
* Ураўненне [[Геадэзічная|геадэзічнай лініі]] на паверхні.
* Прамы метад варыяцыйнага злічэння.
* Па сутнасці — стварэнне варыяцыйнага злічэння як навукі.

=== Матэматычны аналіз і тэорыя радоў ===
* Распрацоўка [[дыферэнцыяльнае злічэнне|дыферэнцыяльнага]] і [[Інтэгральнае злічэнне|інтэгральнага]] злічэння.
* Вылучэнне [[Аналітычная функцыя|аналітычных функцый]] і пашырэнне паняцця [[Функцыя|функцыі]], асновы тэорыі аналітычных функцый.
* [[Гама-функцыя Ойлера|Гама-функцыі]] Ойлера.
* Тэорыя складання радоў і раскладання функцыі ў [[трыганаметрычны рад]].
* Крытэрый [[збежнасць|збежнасці]] знакапастаянных радоў.
* Складанне разбежных радоў.
* [[Рад Ойлера — Маклорэна]].
* Даследаванне трыганаметрычных радоў.
* Раскладанне функцыі ў бесканечны здабытак і ў суму [[Найпрасцейшы дроб|найпрасцейшых дробаў]].
* Тэорыя спецыяльных функцый і [[Вызначаны інтэграл|вызначаных інтэгралаў]].
* [[Лік e]] (названы ў яго гонар).
* Сучасныя абазначэнні <math>\pi, e, i, f(x), \mathcal {4}x, \Sigma, \sin, \cos, \tan</math> і інш.

=== Тэорыя функцый камплекснай зменнай ===
[[Выява:Euler's formula(vi).svg|thumb|150px|right|Формула Ойлера для камплексных лікаў]]

* Паняцце [[Функцыя камплекснай зменнай|функцыі камплекснай зменнай]].
* Пашырэнне [[Паказнікавая функцыя|паказнікавай]], [[лагарыфмічная функцыя|лагарыфмічнай]] і [[Трыганаметрычныя функцыі|трыганаметрычнай функцый]] на [[Камплексная плоскасць|камплексную плоскасць]].
* Сувязь паміж паказнікаваю і трыганаметрычнаю функцыямі.
* Прадстаўленне [[Камплексны лік|камплекснага ліку]] ў трыганаметрычнай форме.
* Сучаснае вытлумачэнне [[лагарыфм]]аў.

=== Дыферэнцыяльнае злічэнне ===
* Выразнае і паслядоўнае выкладанне асноў [[злічэнне канечных рознасцей|злічэння канечных рознасцей]], сучасная сімволіка.
* Неабходная ўмова [[Поўны дыферэнцыял|поўнага дыферэнцыяла]], дыферэнцыраванне [[няяўная функцыя|няяўных функцый]].
* Тэарэма пра незалежнасць выніку ад паслядоўнасці дыферэнцавання.
* Раскрыццё нявызначанасцей.
* [[Умовы Кашы — Рымана|Умовы Ойлера — Даламбера]].

=== Інтэгральнае злічэнне ===
* Велізарны ўклад у развіццё інтэгральнага злічэння.
* Знаходжанне многіх [[Квадратура|квадратур]].
* Даследаванне ўласцівасцей [[эліптычны інтэграл|эліптычных інтэгралаў]].
* Раскладанне [[рацыянальная функцыя|рацыянальнай функцыі]] ў суму [[найпрасцейшы дроб|найпрасцейшых дробаў]].
* [[Ойлеравы падстаноўкі]] для інтэгравання [[ірацыянальная функцыя|ірацыянальных функцый]].
* Розныя метады інтэгравання.
* Паняцце [[Падвойны інтэграл|падвойнага інтэграла]].
* Развіццё метадаў прыбліжанага інтэгравання.

=== Аналітычная геаметрыя ===
* Агульнае аналітычнае даследаванне [[Крывая другога парадку|крывых другога парадку]] на [[Плоскасць|плоскасці]].
* Ураўненне [[Датычная|датычных]] да крывых на плоскасці.
* Класіфікацыя [[Рух плоскасці|рухаў плоскасці]].
* Азначэнне [[афіннае пераўтварэнне|афіннага пераўтварэння]].
* Даследаванне [[канформнае пераўтварэнне|канформных пераўтварэнняў]].
* Першае сістэматычнае выкладанне [[Аналітычная геаметрыя|аналітычнай геаметрыі]] ў [[Прастора|прасторы]].
* [[Палярныя каардынаты]] ў прасторы.
* Першае апісанне ўсіх нявыраджаных паверхняў другога парадку.
* Кароткія прынцыпы класіфікацыі паверхняў трэцяга і вышэйшых парадкаў.

=== Дыферэнцыяльная геаметрыя ===
* Асновы тэорыі [[паверхня]]ў.
* Формула Ойлера для [[Галоўная крывая|галоўнай]] і [[Нармальная крывая|нармальнай]] крывых.
* Ураўненне [[Геадэзічная лінія|геадэзічнай лініі]] на паверхні.
* Першае Паняцце пра [[датычны трохграннік]].
* Нармальныя [[Перасячэнне|перасячэнні]].
* Паняцце [[разгортвальная паверхня|разгортвальнай паверхні]].

=== Элементарная геаметрыя ===
* Мноства тэарэм у элементарнай геаметрыі.
* Вывучэнне [[прамая Ойлера|прамой Ойлера]].
* Працы па геаметрыі [[Цыркуль|цыркуля]].
* Формула для характарыстыкі мнагагранніка (г.зв. «[[ойлерава характарыстыка]]»).
* Прасторавы аналаг тэарэмы Герона пра аб'ём [[тэтраэдр]]а.
* Першае паслядоўнае выкладанне сферычнай [[Трыганаметрыя|трыганаметрыі]].

=== Алгебра ===
* Алгебраічны доказ [[асноўная тэарэма алгебры|асноўнай тэарэмы алгебры]] (з найменшым лікам тапалагічных дапушчэнняў).
* Метад бясконцага спуску.

=== Тэорыя лікаў ===
* Больш за сто прац па [[тэорыя лікаў|тэорыі лікаў]], якія вылучылі яе ў асобную сур'ёзную навуку.
* Доказ амаль усіх тэарэм [[П'ер Ферма|Ферма]] (доказы самога Ферма не захаваліся).
* «Залатая тэарэма» пра [[квадратычны закон узаемнасці]].
* Асновы аналітычнай тэорыі лікаў.
* Вывучэнне [[дзэта-функцыя Рымана|дзэта-функцыі]] (тоеснасць Ойлера).
* Даследаванні ў адытыўнай тэорыі лікаў.

=== Прыкладанні тэорыі імавернасці ===
* Значныя працы ў вобласці [[Статыстыка|статыстыкі]] народанасельніцтва і матэматычных асноў [[Страхаванне|страхавання]] жыцця.
* Тэорыя ўзроставай [[смяротнасць|смяротнасці]].
* Арганізацыя [[Пенсіённая каса|пенсіённых кас]] і [[латарэя|латарэй]].
* Вылічэнні для [[Азартная гульня|азартных гульняў]].

=== Механіка ===
[[Выява:Eulerovy uhly.svg|thumb|250px|Ойлеравы вуглы]]
* Заснаванне [[Механіка|механікі]], кінематыкі і дынамікі [[цвёрдае цела|цвёрдага цела]], [[ойлеравы вуглы|ойлеравых вуглоў]].
* Тэарэмы [[момант колькасці руху|момантаў колькасці руху]].
* Пачатак тэорыі [[гіраскоп]]а.

=== фізіка ===
* Тэорыя руху [[вадкасць|вадкасці]].
* Сістэма ўраўненняў [[ідэальная вадкасць|ідэальнай вадкасці]].
* Задачы фізічнай [[Астраномія|астраноміі]].
* Тэорыя руху [[Месяц (спадарожнік Зямлі)|Месяца]] і вярчэння [[Планета Зямля|Зямлі]].
* Тэорыя [[Музыка|музыкі]], [[Цеплыня|цеплыні]], [[магнетызм]]у, [[святло|святла]].
* Працы па [[Гідрадынаміка|гідрадынаміцы]] і [[Гідраўліка|гідраўліцы]].

=== Практычныя задачы ===
* Тэорыя [[мараплаўства]], [[Раўнавага|раўнавагі]] і руху плаваючых цел.
* [[Балістыка]].
* [[Оптыка]].
* Дынамічная [[метэаралогія]].
* Разлік палёту [[аэрастат]]а.
* Матэматычныя асновы [[картаграфія|картаграфіі]].

== Прымяненне ў матэматычных алімпіядах ==
Шматлікія факты ў геаметрыі, алгебры і камбінаторыцы, даказаныя Ойлерам, паўсюль выкарыстоўваюцца ў алімпіяднай матэматыцы.

[[15 красавіка]] [[2007]] года была праведзена інтэрнэт-алімпіяда для школьнікаў па матэматыцы, прысвечаная 300-годдзю са дня нараджэння Леанарда Ойлера, якая адбывалася пры падтрымцы шэрага арганізацый. У снежні 2008 — сакавіку 2009 года праводзілася матэматычная алімпіяда імені Леанарда Ойлера для васьмікласнікаў, адною з мэт якой было замяніць школьнікам рэгіянальны і заключны этап Усерасійскай матэматычнай алімпіяды для 8 класаў.

{{зноскі}}

== Літаратура ==
* Артемьева Т. В. Леонард Эйлер как философ // Философия в Петербургской Академии наук XVIII века. — СПб.: 1999. — 182 с.
* Белл Э. Т. Творцы математики. — М.: Просвещение, 1979.
* Гиндикин С. Г. Рассказы о физиках и математиках. — 3-е изд., расш. — М.: МЦНМО, 2001. — 465 с. — ISBN 5-900916-83-9
* Делоне Б. Н. Леонард Эйлер // Квант. — 1974. — № 5.
* Котек В. В. Леонард Эйлер. — М.: Учпедгиз, 1961.
* К 250-летию со дня рождения Л. Эйлера. — Сборник. — Изд-во АН СССР, 1958.
* Летопись Российской Академии наук. — М.: Наука, 2000. — Т. 1: 1724—1802. — ISBN 5-02-024880-0
* Математика XVIII столетия / Под редакцией А. П. Юшкевича. — М.: Наука, 1972. — Т. 3. — (История математики в 3-х томах).
* Полякова Т. С. Леонард Эйлер и математическое образование в России. — КомКнига, 2007. — 184 с. — ISBN 978-5-484-00775-2
* Развитие идей Леонарда Эйлера и современная наука. Сб. статей. — М.: Наука, 1988. — 525 с. — ISBN 5-02-000002-7
* Прудников В. Е. Русские педагоги-математики XVIII—XIX веков. — 1956.
* Юшкевич А. П. История математики в России. — М.: Наука, 1968.

== Спасылкі ==
{{вікісховішча|Leonhard Euler}}
* {{MacTutor Biography|id=Euler}} {{ref-en}}

{{Бібліяінфармацыя}}

{{DEFAULTSORT:Эйлер Л}}
[[Катэгорыя:Род Эйлераў|Леанард]]
[[Катэгорыя:Выпускнікі Базельскага ўніверсітэта]]
[[Катэгорыя:Астраномы Германіі]]
[[Катэгорыя:Астраномы Расіі]]
[[Катэгорыя:Астраномы Швейцарыі]]
[[Катэгорыя:Матэматыкі Германіі]]
[[Катэгорыя:Матэматыкі ў тэорыі лікаў]]
[[Катэгорыя:Механікі]]
[[Катэгорыя:Фізікі XVIII стагоддзя]]
[[Катэгорыя:Фізікі Германіі]]
[[Катэгорыя:Фізікі Расіі]]
[[Катэгорыя:Фізікі Швейцарыі]]
[[Катэгорыя:Вікіпедыя:Істотныя артыкулы]]
[[Катэгорыя:Тэарэтыкі музыкі]]
[[Катэгорыя:Правадзейныя члены Санкт-Пецярбургскай акадэміі навук]]
[[Катэгорыя:Ганаровыя члены Санкт-Пецярбургскай акадэміі навук]]
[[Катэгорыя:Члены Лонданскага каралеўскага таварыства]]
[[Катэгорыя:Члены Французскай акадэміі навук]]
[[Катэгорыя:Асобы на банкнотах]]
[[Катэгорыя:Асобы на марках]]
[[Катэгорыя:Пахаваныя на Лазараўскіх могілках Аляксандра-Неўскай лаўры]]
[[Катэгорыя:Члены Прускай акадэміі навук]]