Прагляд зыходнага тэксту старонкі Неарганічная хімія

'''Неарганічная хімія''' — раздзел [[хімія|хіміі]], які вывучае [[хімічны элемент|хімічныя элементы]] і ўтвораныя імі [[простае рэчыва|простыя]] і складаныя рэчывы, акрамя [[арганічныя злучэнні|арганічных злучэнняў]].

Неарганічная хімія займаецца вырашэннем наступных задач:
* даследаванне будовы, саставу і ўласцівасцей [[простае рэчыва|простых рэчываў]] і [[хімічнае злучэнне|хімічных злучэнняў]]
* распрацоўка і навуковае абгрунтаванне спосабаў стварэння новых матэрыялаў з патрэбнымі для сучаснай тэхнікі ўласцівасцямі.{{sfn|БелЭн, Т.11|2000|p=258}}

Тэарэтычнай асновай неарганічнай хіміі з’яўляецца [[перыядычны закон]] і заснаваная на ім [[Перыядычная сістэма элементаў|перыядычная сістэма Д. І. Мендзялеева]].

Неарганічная хімія з’яўляецца навуковай базай хімічнай вытворчасці [[неарганічнае рэчыва|неарганічных рэчываў]] (солей, кіслот, [[шчолачы|шчолачаў]] і інш.), неабходных для развіцця цяжкай індустрыі і [[сельская гаспадарка|сельскай гаспадаркі]].{{sfn|БелЭн, Т.11|2000|p=259}}

== Класіфікацыя ==
''Па аб’ектах, якія вывучаюцца,'' неарганічную хімію падзяляюць на:
* '''хімію асобных элементаў'''
* '''хімію груп элементаў перыядычнай сістэмы''' (напрыклад, хімія [[шчолачныя металы|шчолачных металаў]], [[галагены|галагенаў]], шчолачназямельных элементаў, халькагенаў і інш.)
* '''хімію пэўных злучэнняў некаторых элементаў''' (напрыклад, хімія [[сілікаты|сілікатаў]], пераксідных злучэнняў і інш.)
* '''хімію блізкіх па ўласцівасцях і галінах выкарыстання рэчываў''' (напрыклад, хімія тугаплаўкіх рэчываў, [[інтэрметаліды|інтэрметалідаў]], [[паўправаднік]]оў, высакародных металаў, неарганічных палімераў і інш.)
* '''хімію элементаў, аб’яднаных у групы па адзнаках, якія склаліся гістарычна''' (напрыклад, хімія рэдкіх элементаў).

Сярод самастойных раздзелаў неарганічнай хіміі — каардынацыйная хімія, ці хімія каардынацыйных злучэнняў. Звычайна таксама адасабляюць хімію пераходных элементаў.{{sfn|БелЭн, Т.11|2000|p=258}}

== Гісторыя ==
Гісторыя неарганічнай хіміі пачынаецца з глыбокай старажытнасці. Першыя звесткі пра [[золата]], [[серабро]], [[медзь]], [[волава]] і іншыя металы адносяцца да 3 ст. да н.э.

У [[сярэднявечча|сярэднія вякі]], калі панавала [[алхімія]], былі адкрыты [[мыш'як]], [[Сурма (хімічны элемент)|сурма]], [[фосфар]], [[цынк]], [[вісмут]], атрыманы некаторыя [[кіслоты]] ([[серная кіслата|серная]], [[саляная кіслата|саляная]], [[азотная кіслата|азотная]]), некаторыя [[солі]] і іншыя [[неарганічныя злучэнні]].

Як самастойная навука неарганічная хімія пачала развівацца ў [[18 стагоддзе|18]]—[[19 стагоддзе|19]] стагоддзях, калі былі ўстаноўлены асноўныя законы хімічнай атамістыкі: [[закон захавання масы|законы захавання масы]] пры хімічных рэакцыях ([[Міхаіл Васілевіч Ламаносаў|М. В. Ламаносаў]], [[1756]]; [[Антуан Ларан Лавуазье|А. Лавуазье]], [[1770]]), [[закон пастаянства саставу|пастаянства саставу]] ([[Жазеф Луі Пруст|Ж. Пруст]], [[1801]]—[[1807]]), закон кратных адносін ([[Джон Дальтан|Дж. Дальтан]], [[1803]]).

У пачатку [[19 стагоддзе|19 стагоддзя]] [[Ёнс Якаб Берцэліус|Ё. Я. Берцэліус]] апублікаваў табліцу атамных мас 45 вядомых элементаў, [[Амедэа Авагадра|А. Авагадра]] і [[Жазеф Луі Гей-Люсак|Ж. Л. Гей-Люсак]] адкрылі газавыя законы. П. Л. Дзюлонг і А. Пці вынайшлі [[Закон Дзюлонга — Пці|правіла]], што звязвае [[цеплаёмістасць]] з колькасцю атамаў у злучэнні. Г. І. Гес адкрыў закон пастаянства колькасці цеплаты. Узнікла атамна-малекулярная тэорыя. У [[1807]] годзе [[Гемфры Дэві|Г. Дэві]] ажыццявіў [[электроліз]] гідраксідаў натрыю і калію і ўвёў у практыку новы метад атрымання простых рэчываў. У [[1834]] годзе [[Майкл Фарадэй|М. Фарадэй]] апублікаваў асноўныя законы [[электрахімія|электрахіміі]].

Наступны этап у развіцці неарганічнай хіміі звязаны з адкрыццём перыядычнага закону і [[Перыядычная сістэма элементаў|перыядыячнай сістэмы элементаў Мендзялеева]] ([[1869]]), а таксама з дасягненнямі фізікі, якія дазволілі даць перыядычнаму закону фізічнае абгрунтаванне, заснаванае на тэорыі будовы атама.

У пачатку [[20 стагоддзе|20 стагоддзя]] прапанаваны першыя электронныя тэорыі валентасці ([[Вальтэр Косель|В. Косель]], [[1915]]; [[Гілберт Ньютан Льюіс|Г. Льюіс]], [[1916]]), распрацаваны асновы каардынацыйнай хіміі (Л. А. Чугаеў, І. І. Чарнякоў). Даследаванне прыроднай радыеактыўнасці прывяло да адкрыцця прыродных радыеактыўных элементаў і ўзнікнення [[радыяхімія|радыяхіміі]]. Адкрыццё ў [[1934]] годзе штучнай [[радыеактыўнасць|радыеактыўнасці]] дазволіла атрымаць новыя хімічныя элементы і [[ізатоп]]ы, запоўніць прабелы ў перыядычнай сістэме элементаў і дабудаваць яе [[трансуранавыя элементы|трансуранавымі элементамі]].

Развіццё [[ядзерная энергетыка|ядзернай энергетыкі]], рэактыўнай тэхнікі, [[электроніка|электронікі]] спрыяла стварэнню новых сінтэтычных матэрыялаў і тэхналогій з выкарыстаннем дасягненняў у галіне тэхнікі высокіх тэмператур і ціску, глыбокага вакууму, распрацоўкі метадаў атрымання матэрыялаў высокай чысціні.

Важная задача сучаснай неарганічнай хіміі — даследаванне хімічных уласцівасцей і спосабаў атрымання рэдкіх металаў ([[ніобій]], [[тытан]], [[малібдэн]], [[тантал]]) і сплаваў на іх аснове, вывучэнне [[неарганічныя палімеры|неарганічных палімераў]] і сіталаў.

На [[Беларусь|Беларусі]] даследаванні па неарганічнай хіміі вядуцца ў Інстытуце агульнай і неарганічнай хіміі [[НАН РБ|Нацыянальнай АН]] (сінтэз эмаляў, [[адсарбенты|адсарбентаў]], каталізатараў, керамічных матэрыялаў і мінеральных угнаенняў), Інстытуце фізікі цвёрдага цела і паўправаднікоў Нацыянальнай АН і [[БДУ]] (сінтэз звышцвёрдых і паўправадніковых матэрыялаў, сегнетаэлектрыкаў і ферытаў), [[Беларускі дзяржаўны тэхналагічны ўніверсітэт|Беларускім дзяржаўным тэхналагічным універсітэце]] (фосфарныя ўгнаенні, пераўскіты, ферыты), НДІ будматэрыялаў (пенашкло, пенабетон, [[вапна]] і інш.), [[Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт інфарматыкі і радыёэлектронікі|Беларускім універсітэце інфарматыкі і радыёэлектронікі]] (паўправадніковыя злучэнні).{{sfn|БелЭн, Т.11|2000|p=258-259}}

== Метады даследаванняў ==
Асноўныя метады даследаванняў грунтуюцца на ''аналізе'' (сукупнасць аперацый, скіраваных на вызначэнне якаснага і колькаснага саставу рэчыва) і ''сінтэзе'' (атрыманне складаных хімічных злучэнняў з больш простых ці з хімічных элементаў).

У неарганічнай хіміі выкарыстоўваюцца тэарэтычныя ўяўленні і метады [[фізіка|фізікі]], [[крышталяграфія|крышталяграфіі]], [[крышталяхімія|крышталяхіміі]], а таксама метады [[аналітычная хімія|аналітычнай]], [[фізічная хімія|фізічнай]] і [[калоідная хімія|калоіднай]] хіміі.{{sfn|БелЭн, Т.11|2000|p=258}}

== Простыя рэчывы ==
Складаюцца з атамаў аднаго хімічнага элемента (з’яўляюцца формай яго існавання ў свабодным стане). У залежнасці ад таго, якая [[хімічная сувязь]] паміж атамамі, усе простыя рэчывы ў неарганічнай хіміі падзяляюцца на дзве асноўныя групы: [[металы]] і [[неметалы]]. Для першых характэрна, адпаведна, [[металічная сувязь]], для другіх — [[кавалентная сувязь|кавалентная]]. Варта, зрэшты, заўважыць, што радыкальных і істотных адрозненняў адзін ад аднаго вышэйзгаданыя простыя рэчывы не маюць. Таксама вылучаюцца дзве групы, якія прымыкаюць да іх — металападобных і неметалападобных рэчываў. Існуе з’ява [[алатропія|алатрапіі]], якая складаецца ў магчымасці стварэння некалькіх тыпаў простых рэчываў з атамаў аднаго і таго ж элемента; кожны з такіх тыпаў называецца алатропнай мадыфікацыяй. Калі дадзеная з’ява абумоўлена розным малекулярным складам, то яна вызначаецца як алатропія складу; калі спосабам размяшчэння малекул і атамаў ў крышталях — тады як алатропія формы.

=== Металы ===
{{Main|Металы}}
'''Металы''' (ад {{lang-la|metallum}} — шахта, руднік) — група элементаў, якая валодае характэрнымі металічнымі ўласцівасцямі, такімі як высокія [[Цеплаправоднасць|цепла]]- і [[Электрычная праводнасць|электраправоднасць]], станоўчы [[Тэмпературны каэфіцыент электрычнага супраціўлення|тэмпературны каэфіцыент супраціўлення]], высокая [[Пластычная дэфармацыя|пластычнасць]] і металічны бляск. З 118<ref name="lenta">[http://lenta.ru/news/2009/06/11/e112/ Международный химический союз признал 112-й химический элемент]</ref> [[хімічны элемент|хімічных элементаў]], адкрытых на дадзены момант (з іх не ўсе афіцыйна прызнаныя), да металаў адносяць:
* 6 элементаў у групе [[шчолачныя металы|шчолачных металаў]],
* 6 у групе [[Шчолачназямельныя металы|шчолачназямельных металаў]],
* 38 у групе [[пераходныя металы|пераходных металаў]],
* 11 у групе лёгкіх металаў,
* 7 у групе паўметалаў,
* 14 у групе [[лантаноіды]] + [[лантан]],
* 14 у групе [[актыноіды]] (фізічныя ўласцівасці вывучаны не ва ўсіх элементаў) + [[актыній]],
* па-за пэўных груп [[берылій]] і [[магній]].

Такім чынам, да металаў належыць 96 элементаў з усіх адкрытых. У сілу асаблівасцяў металічнай атамнай сувязі (а менавіта — ненасычанасці і ненакіраванасці) металы характарызуюцца максімальна шчыльнымі каардынацыйнымі рашоткамі. Найбольш тыповыя для іх кубічная гранецэнтрырыванная, кубічная аб’ёмна цэнтраваная і гексагональная крышталічныя рашоткі. Акрамя таго, з-за энергетычнай блізкасці рашотак у многіх металаў выяўляецца полімарфізм.

=== Неметалы ===
{{Main|Неметалы}}

'''Неметалы''' — [[хімічны элемент|хімічныя элементы]] з тыповымі неметалічнымі ўласцівасцямі, якія знаходзяцца ў правым верхнем вугле [[Перыядычная сістэма элементаў|Перыядычнай сістэмы]]. У малекулярнай форме ў выглядзе простых рэчываў у прыродзе сустракаюцца [[азот]], [[кісларод]] і [[сера]]. Часцей неметалы знаходзяцца ў хімічна звязаным выглядзе: гэта [[вада]], [[мінералы]], [[горныя пароды]], розныя [[сілікаты]], [[фасфаты]], [[бараты]]. Па распаўсюджанасці ў зямной кары неметалы істотна адрозніваюцца. Найбольш распаўсюджанымі з’яўляюцца кісларод, [[крэмній]], [[вадарод]]; найбольш рэдкімі — [[мыш'як]], [[селен]], [[ёд]]. Характэрнай асаблівасцю неметалаў з’яўляецца бо́льшы (у параўнанні з [[металы|металамі]]) лік [[электрон]]аў на знешнім энергетычным узроўні іх [[атам]]аў. Гэта вызначае іх бо́льшую здольнасць да далучэння дадатковых электронаў і праявы больш высокай [[Акісленне|акісляльнай]] актыўнасці, чым у металаў. Да неметалаў таксама адносяць вадарод і [[гелій]].

== Складаныя рэчывы ==
Існуюць розныя класіфікацыі складаных рэчываў. Так, паводле колькасці элементаў, якія ўваходзяць у склад рэчыва, адрозніваюцца бінарныя, трохэлеменныя злучэнні і г.д.

Вялікую частку складаных неарганічных рэчываў (гэта значыць, якія складаюцца з двух і больш хімічных элементаў) можна падзяліць на наступныя групы:
* [[Аксіды]]
* [[Солі]]
* [[Аснова]]
* [[Кіслоты]]

Таксама можна вылучыць наступныя групы неарганічных рэчываў: [[карбіды]], [[нітрыды]], [[гідрыды]], [[інтэрметаліды]] і г. д., якія не ўкладваюцца ў прыведзеную вышэй класіфікацыю (больш падрабязна гл. [[Неарганічнае рэчыва]]).

=== Бінарныя злучэнні ===
'''Бінарнымі''' называюцца злучэнні, якія складаюцца з атамаў двух элементаў. Іх класіфікацыя таксама адбываецца на падставе тыпу [[хімічная сувязь|хімічнай сувязі]]; вылучаюць злучэння [[іон]]ныя, кавалентныя, металічныя, а таксама злучэнні, якія характарызуюцца змяшаным тыпам сувязі. Іх хімічныя ўласцівасці вар’іруюцца ў залежнасці ад хімічнай прыроды канкрэтных элементаў: злучэнні, у склад якіх уваходзяць металічныя элементы, характарызуюцца [[асновы|асноўнымі]] ўласцівасцямі, у той час як злучэння неметалічных элементаў праяўляюць [[кіслоты|кіслотныя]] ўласцівасці.

=== Трохэлементныя злучэнні ===
'''Трохэлементныя злучэнні''' — найбольш простыя па складзе злучэнні, якія ўтвараюцца пры ўзаемадзеянні, як правіла, істотна адрозніваюцца адзін ад аднаго па хімічнай прыродзе бінарных злучэнняў. З пункту гледжання [[хімічная сувязь|хімічнай сувязі]] яны падзяляюцца на [[іон]]ныя, кавалентныя і іонна-кавалентныя. У залежнасці ад устойлівасці іонаў іх знешняй сферы вар’іруецца ўстойлівасць [[аніён]]ых комплексаў, якая, у сваю чаргу, уплывае на ўласцівасці злучэння і ступень яго падабенства да бінарнага.

Калі ж узаемадзейнічаюць злучэнні, якія мала адрозніваюцца адзін ад аднаго па хімічнай прыродзе, то ў выніку ўзнікаюць асаблівыя разнавіднасці рэчываў: змешаныя злучэнні, цвёрдыя растворы і эўтэктыкі. Першыя з пералічаных — гэта [[палімеры]], якія з’яўляюцца прадуктам узаемадзеяння злучэнняў элементаў, аднолькава схільных да комплексаўтварэнню (напрыклад, аксід алюмінія і аксід магнію), другія ўтвараюцца ў тым выпадку, калі электрастаноўчыя элементы могуць утвараць падобныя структурныя адзінкі (гэта значыць не маюць прынцыповых адрозненняў у будове, памеры і ўстойлівасці), а трэція ўяўляюць сабой вынік узаемадзеяння злучэнняў элементаў, якія блізкія адзін аднаму хімічна, але адрозніваюцца па будове або памеры атамаў. У апошнім выпадку хімічнага ўзаемадзеяння, строга кажучы, не адбываецца наогул — узнікае механічны кангламерат крышталяў.

=== Аксіды ===
{{Main|Аксіды}}
'''Аксід''' — бінарнае злучэнне [[хімічны элемент|хімічнага элемента]] з [[кісларод]]ам ў ступені акіслення −2, у якім сам кісларод звязаны толькі з менш [[Электраадмоўнасць|электраадмоўным]] элементам. Хімічны элемент кісларод па [[Электраадмоўнасць|электраадмоўнасці]] займае другое месца пасля [[фтор]]у, таму да аксідаў адносяцца амаль усе злучэння хімічных элементаў з кіслародам. Выключэннем з’яўляецца, напрыклад, дыфтарыд кіслароду OF<sub>2</sub>. Аксіды — вельмі распаўсюджаны тып злучэнняў, якія змяшчаюцца ў [[зямная кара|зямной кары]] і ва Сусвету наогул. Прыкладамі такіх злучэнняў з’яўляюцца [[іржа]], [[вада]], [[пясок]], [[вуглякіслы газ]], шэраг фарбавальнікаў. Аксідамі называецца клас [[мінералы|мінералаў]], якія ўяўляюць сабой злучэння металу з кіслародам.

=== Солі ===
{{Main|Солі}}

'''Со́лі''' — клас хімічных злучэнняў, да якога адносяцца [[рэчыва|рэчывы]], якія складаюцца з [[катыён]]аў [[металы|металу]] (або катыёнаў [[амоній|амонію]] <math>~\mathrm{NH_4^+}</math>; вядомыя солі фасфонію <math>~\mathrm{PH_4^+ }</math> або гідраксонію <math>~\mathrm{H_3O^+}</math>) і [[аніён]]аў кіслотнага астатку. Тыпы соляў:
* '''Сярэднія (нармальныя) солі''' — усе атамы вадароду ў малекулах [[кіслоты|кіслаты]] замешчаныя на [[атам]]ы металу, напрыклад, <math>~\mathrm{Na_2CO_3}</math>, <math>~\mathrm{K_3PO_4}</math>.
* '''Кіслыя солі''' — атамы вадароду ў кіслаце часткова замешчаныя атамамі металу. Яны атрымліваюцца пры нейтралізацыі асновы лішкам кіслаты, напрыклад, <math>~\mathrm{NaHCO_3}</math>, <math>~\mathrm{K_2HPO_4}</math>.
* '''Асноўныя солі''' — гідраксагрупы асновы (OH<sup>−</sup>) часткова замешчаны кіслотнымі астаткамі, напрыклад. <math>~\mathrm{(CuOH)_2CO_3}</math>.
* '''Падвойныя солі''' — у іх складзе прысутнічае два розныя [[катыён]]ы, атрымліваюцца крышталізацыяй са змяшанага раствора соляў з рознымі катыёнамі, але аднолькавымі [[аніён]]амі, напрыклад, <math>~\mathrm{KAl(SO_4)_2 \cdot 12 \ H_2O}</math>.
* '''Змяшаныя солі''' — у іх складзе прысутнічае два розныя аніёны, напрыклад, <math>~\mathrm{Ca(OCl)Cl}</math>.
* '''Гідратныя солі ([[крышталегідраты]])''' — у іх склад уваходзяць малекулы крышталізацыйнай вады, напрыклад, <math>~\mathrm{Na_2SO_4 \cdot 10 \ H_2O}</math>.
* '''Комплексныя солі''' — у іх склад уваходзіць комплексны катыён або комплексны аніён, напрыклад, <math>~\mathrm{K_3[Fe(CN)_6]}</math>, <math>~\mathrm{[Cu(NH_3)_4](OH)_2}</math>.

Асаблівую групу складаюць солі арганічных кіслот, уласцівасці якіх значна адрозніваюцца ад уласцівасцяў мінеральных соляў. Некаторыя з іх можна аднесці да асаблівага класа арганічных соляў, так званых [[іон]]ных вадкасцяў або па-іншаму «вадкіх соляў», арганічных соляў з тэмпературай плаўлення ніжэй за 100&nbsp;°C.

=== Асновы ===
{{Main|Асновы}}
'''Асно́вы''' — клас хімічных злучэнняў, складаныя рэчывы, якія складаюцца з атамаў металу або іона амонію і гідраксагрупы (-OH). У водным растворы дысацыююць са стварэннем [[катыён]]аў і [[аніён]]аў ОН<sup>−</sup>. Назва асновы звычайна складаецца з двух слоў: «гідраксід металу / амонія». Асновы, якія добра раствараюцца ў вадзе, называюцца шчолачамі.

=== Кіслоты ===
{{Main|Кіслоты}}
'''Кісло́ты''' — складаныя рэчывы, у склад якіх звычайна ўваходзяць атамы [[вадарод]]у, здольныя замяшчацца на атамы металаў, і кіслотны астатак. Водныя растворы кіслот маюць кіслы смак, валодаюць раздражняльным дзеяннем, здольныя мяняць афарбоўку індыкатараў, адрозніваюцца шэрагам агульных хімічных уласцівасцяў.

=== Карбіды ===
{{Main|Карбіды}}
'''Карбі́ды''' — злучэнні металаў і неметалаў з [[вуглярод]]ам. Традыцыйна да карбідаў адносяцца злучэнні, у якіх вуглярод мае бо́льшую [[электраадмоўнасць]], чым другі элемент (такім чынам са складу карбідаў выключаюцца такія злучэння вугляроду, як [[аксіды]], галагеніды і інш.). Карбіды — тугаплаўкія цвёрдыя рэчывы: карбіду [[бор]]у і [[крэмній|крэмнію]] (В<sub>4</sub>С и SiC), [[тытан]]а, [[вальфрам]]у, [[цырконій|цырконію]] (TiC, WC і ZrC адпаведна) валодаюць высокай цвёрдасцю, гарачаўстойлівасцю, хімічнай інэртнасцю.

=== Нітрыды ===
{{Main|Нітрыды}}
'''Нітры́ды''' — злучэнні [[азот]]у з менш [[электраадмоўнасць|электраадмоўнымі]] элементамі, напрыклад, з металамі (AlN;TiN<sub>x</sub>;Na<sub>3</sub>N;Ca<sub>3</sub>N<sub>2</sub>;Zn<sub>3</sub>N<sub>2</sub>; і інш.) і з шэрагам неметалаў (NH<sub>3</sub>, BN, Si<sub>3</sub>N<sub>4</sub>). Злучэнні азоту з металамі часцей за ўсё з’яўляюцца тугаплаўкімі і устойлівымі пры высокіх тэмпературах рэчывамі, напрыклад, [[эльбор]]. Нітрыдныя пакрыцці надаюць вырабам цвёрдасць, каразійную стойкасць; знаходзяць прымяненне ў [[энергетыка|энергетыцы]], касмічнай тэхніцы.

=== Гідрыды ===
{{Main|Гідрыды}}
'''Гідры́ды''' — злучэнні [[вадарод]]у з металамі і з неметаламі, якія маюць меншую [[электраадмоўнасць]], чым вадарод. Часам да гідрыдаў адносяць злучэнні ўсіх элементаў з вадародам. Гідрыды дзеляцца на тры тыпы ў залежнасці ад характару сувязі ў злучэнні: [[іон]]ныя гідрыды, металічныя гідрыды і кавалентныя гідрыды.<ref>{{cite web|url=http://www.xumuk.ru/encyklopedia/1024.html|title=Гидриды|publisher=XuMuK.ru|accessdate=2010-07-15|archiveurl=https://www.webcitation.org/68bs049qI?url=http://www.xumuk.ru/encyklopedia/1024.html|archivedate=22 чэрвеня 2012|url-status=live}}</ref><ref>[http://goldbook.iupac.org/O04291.html onium compounds // IUPAC Gold Book]</ref>

=== Інтэрметаліды ===
{{Main|Інтэрметаліды}}
'''Металічныя злучэнні, або інтэрметаліды''' — адзін з чатырох базавых варыянтаў узаемадзеяння паміж [[металы|металамі]] (астатнія тры — поўная адсутнасць якога-небудзь уплыву, узаемнае растварэнне ў вадкім стане і ўтварэнне эўтэктыкі ў цвёрдым, а таксама фарміраванне як вадкіх, так і цвёрдых раствораў любога складу). У адрозненне ад, напрыклад, цвёрдых раствораў інтэрметаліды характарызуюцца складанай крышталічнай структурай, непадобнай да структуры зыходных рэчываў; аналагічным чынам у іх могуць з’яўляцца фізічныя або хімічныя асаблівасці, не ўласцівыя іх складальнікам у чыстым выглядзе. У цэлым для інтэрметалідаў характэрна шырокая разнастайнасць крышталічных структур і тыпаў [[хімічная сувязь|хімічнай сувязі]], што, у сваю чаргу, з’яўляецца прычынай шырокага спектру іх магчымых фізічных і хімічных уласцівасцяў.

Інтэрметаліды, як і іншыя хімічныя злучэнні, маюць фіксаваныя суадносіны паміж кампанентамі. Інтэрметаліды валодаюць, як правіла, высокай цвёрдасцю і высокай хімічнай устойлівасцю. Вельмі часта інтэрметаліды маюць больш высокую тэмпературу плаўлення, чым зыходныя металы. Амаль усе інтэрметаліды далікатныя, бо сувязь паміж атамамі ў рашотцы становіцца [[кавалентная сувязь|кавалентнай]] або [[іонная сувязь|іоннай]] (напрыклад, у аўрыдзе [[цэзій|цэзія]] CsAu), а не [[металічная сувязь|металічнай]]. Некаторыя з іх маюць паўправадніковыя ўласцівасці, прычым, чым бліжэй да стэхіаметрыі суадносіны элементаў, тым вышэй электрычнае супраціўленне. Нікелід [[тытан]]а, вядомы пад маркай «нітынол», валодае памяццю формы — пасля загартоўкі выраб можа быць дэфармавана механічна, але пры невялікім нагрэве прыме зыходную форму.

=== Нестэхіяметрычныя злучэнні ===
Да пачатку [[20 стагоддзе|XX стагоддзя]] аксіёматычным лічылася становішча аб пастаянстве саставу тых ці іншых рэчываў, упершыню выказанае і сфармуляванае стагоддзем раней. Разглядаемае сцвярджэнне было аналагічным чынам пайменавана як [[закон пастаянства саставу]], а адпаведная ўласцівасць рэчываў — як стэхіяметрычнасць. Даследаванні, праведзеныя вучоным М. С. Курнаковым паказалі, што існуюць таксама і злучэнні пераменнага саставу, гэта значыць нестэхіяметрычныя, і пры гэтым яны характарызуюцца даволі высокай ступенню распаўсюджанасці ў прыродзе. М. С. Курнакоў прапанаваў таксама называць злучэнні пастаяннага саставу [[дальтаніды|дальтанідамі]], а пераменнага — [[берталіды|берталідамі]].

У той ці іншай ступені пераменны склад характэрны для тых рэчываў, у якіх назіраецца або атамная, або [[іон]]ная будова. У такім выпадку ў крышталі могуць узнікаць рознага роду дэфекты — або недахоп атамаў у пэўных вузлах, або іх лішак у прамежках паміж вузламі. Напрыклад, відавочная нестэхіяметрычнасць характэрна для [[аксід жалеза(II)|аксіду]] і [[Сульфат жалеза(II)|сульфату жалеза (II)]]. Існуюць пэўныя межы, унутры якіх адхіленні ад стэхіяметрычнага саставу лічацца дапушчальнымі; адпаведны дыяпазон называецца вобласцю гамагеннасці. У сваю чаргу, рэчывы з малекулярнай будовай маюць пастаянны састаў; варта, зрэшты, заўважыць, што да 95 % неарганічных рэчываў такой будовы не маюць і ў сілу гэтага з’яўляюцца нестэхіяметрычнымі. Працяглая перавага ўяўленняў аб пастаянстве саставу тлумачыцца тым, што часта змены аказваюцца недастаткова істотнымі для іх выяўлення ў ходзе [[аналітычная хімія|хімічнага аналізу]].

== Крыніцы ==
{{reflist}}

== Літаратура ==
* {{крыніцы/БелЭн|11|ref=БелЭн, Т.11}}
* {{Крыніцы/Беларусь: энцыклапедычны даведнік (1995)|Неаргані́чная хі́мія|533}}

== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}

{{Раздзелы хіміі}}
{{Бібліяінфармацыя}}

[[Катэгорыя:Неарганічная хімія| ]]
[[Катэгорыя:Раздзелы хіміі]]
[[Катэгорыя:Вікіпедыя:Істотныя артыкулы]]