Прагляд зыходнага тэксту старонкі Пафнуцій Львовіч Чабышоў

{{Вучоны 
 |Імя                  = Пафнуцій Львовіч Чабышоў
 |Арыгінал імя         = {{lang-ru|Пафнутий Львович Чебышев}}
 |Фота                 = Chebyshev.jpg
 |Шырыня               = 220
 |Подпіс               = 
 |Дата нараджэння      = 
 |Месца нараджэння     = 
 |Дата смерці          = 
 |Месца смерці         = 
 |Грамадзянства        = 
 |Навуковая сфера      = 
 |Месца працы          = 
 |Навуковая ступень    = 
 |Навуковае званне     = 
 |Альма-матэр          = 
 |Навуковы кіраўнік    = 
 |Знакамітыя вучні     = [[Аляксандр Міхайлавіч Ляпуноў|А. М. Ляпуноў]],<br />
[[Ягор Іванавіч Залатароў|Я. І. Залатароў]],<br />
[[Андрэй Андрэевіч Маркаў (старэйшы)|А. А. Маркаў]],<br />
[[Юліян Васільевіч Сахоцкі|Ю. В. Сахоцкі]]
 |Вядомы як            = адзін з заснавальнікаў сучаснай [[Тэорыя прыбліжэнняў|тэорыі прыбліжэнняў]]
 |Узнагароды і прэміі  = 
 |Роспіс               = 
 |Шырыня роспісу       = 
 |Сайт                 = 
 |Вікітэка             = 
}}
'''Пафну́цій Льво́віч Чабышо́ў'''<ref>«Па словах самога вучонага, правільнае вымаўленне яго прозвішча — {{lang-ru|"Чебышёв"}}», гл. {{кніга|аўтар=Рыбников К. А.&nbsp;|загаловак=История математики, в двух томах|старонкі=286}}</ref> (4 ([[16 мая]]) [[1821]], [[Акатава, Жукоўскі раён|Акатава]], [[Калужская губерня]] — 26 лістапада ([[8 снежня]]) [[1894]], [[Пецярбург]]) — рускі матэматык і механік XIX стагоддзя.

== Біяграфія ==
Чабышоў нарадзіўся ў сяле Акатава Бораўскага павета [[Калужская губерня|Калужскай губерні]] ў сям’і багатага землеўласніка Льва Паўлавіча. Пачатковае выхаванне і адукацыю атрымаў дома, грамаце яго навучыла маці Аграфена Іванаўна, арыфметыцы і французскай мове — стрыечная сястра Аўдоцья Квінціліянаўна Сухарова. Акрамя таго, з дзяцінства Пафнуцій Львовіч займаўся [[музыка]]ю.

У 1832 годзе сям’я пераехала ў [[Масква|Маскву]], каб даць далейшую адукацыю падросшым дзецям. У Маскве з Пафнуціем [[матэматыка]]й і [[фізіка]]й займаўся [[Платон Мікалаевіч Пагарэльскі|П. М. Пагарэльскі]] — адзін з самых лепшых настаўнікаў Масквы, у якога ў тым ліку вучыўся, у пансіёне Вейдэнгамера, і [[Іван Тургенеў]].

Летам 1837 года Чабышоў пачынае вывучэнне матэматыкі ў [[МДУ|Маскоўскім універсітэце]] на другім [[Фізіка-матэматычны факультэт Маскоўскага ўніверсітэта|фізіка-матэматычным аддзяленні]] філасофскага факультэта. Адным з тых, хто паўплываў на яго ў гэты час у найбольшай ступені, быў [[Мікалай Дзмітрыевіч Брашман|Мікалай Брашман]], які пазнаёміў яго з работамі [[Францыя|французскага]] інжынера [[Жан-Віктор Панселе|Жана-Віктора Панселе]].

У 1838 годзе ўдзельнічаў у студэнцкім конкурсе і атрымаў сярэбраны медаль за работу па знаходжанню [[Корань ураўнення|каранёў ураўнення]] ''n''-й ступені. Арыгінальная праца была закончана ўжо ў 1838 годзе, яна грунтавалася на [[алгарытм Ньютана|алгарытме Ньютана]]. За працу Чабышоў быў адзначаны як самы перспектыўны студэнт.

У 1841 годзе ў Расіі быў голад, і сям’я Чабышова не магла больш яго падтрымліваць. Але Пафнуцій Львовіч быў поўны рашучасці працягваць заняткі. Ён паспяхова заканчвае ўніверсітэт і абараняе дысертацыю.

У 1847 годзе Чабышоў зацверджаны ў званні дацэнта і пачынае чытаць лекцыі па [[Алгебра|алгебры]] і [[Тэорыя лікаў|тэорыі лікаў]] у Пецярбургскім універсітэце.

У 1850 годзе Чабышоў абараняе доктарскую дысертацыю і становіцца прафесарам Пецярбургскага ўніверсітэта. Гэту пасаду ён займаў да старасці.
[[Файл:PGRS 2 092 Chebyshev - crop.jpg|thumb|П. Л. Чабышоў, 1860-я годы.]]
У 1863 годзе асобая «Камісія Чабышова» прымала дзейны ўдзел ад Савета Санкт-Пецярбургскага ўніверсітэта ў распрацоўцы [[Універсітэцкі статут 1863 года|Ўніверсітэцкага статута]]. Універсітэцкі статут, падпісаны Аляксандрам II 18 чэрвеня 1863 года, даваў аўтаномію ўніверсітэту як карпарацыі прафесароў. Гэты статут праіснаваў да часоў контррэформ урада Аляксандра III і разглядаўся гісторыкамі як адзін з самых ліберальных і ўдалых універсітэцкіх рэгламентаў у Расіі XIX — пачатку XX стагоддзяў.

П. Л. Чабышоў памёр 8 снежня 1894 года за пісьмовым сталом.

Пахаваны ў родным маёнтку, у сяле Спас-Прагнанне (цяпер [[Жукоўскі раён (Калужская вобласць)|Жукоўскі раён]] Калужскай вобласці) ля храма Праабражэння Гасподня, побач з магіламі бацькоў.

=== Напісанне прозвішча ===
У рускай мове склаліся дзве традыцыі кірылічнага напісання прозвішча матэматыка. Першая ({{lang-ru|Чебышев}}) узыходзіць да напісання, якім карыстаўся ён сам<ref>{{cite web|url=http://books.google.ru/books?id=Sv7uAAAAMAAJ&pg=PP5#v=onepage&q&f=false|title=Теорія сравненій - Пафнутий Львович Чебышев - Google Книги|access-date=2013-04-02}}</ref>. Другая ({{lang-ru|Чебышёв}}) дакладней перадае правільнае вымаўленне і націск у прозвішчы.

У напісанні прозвішча лацініцаю гістарычна склалася яшчэ большая разнастайнасць. Сустракаюцца варыянты: Chebychev, Chebysheff, Chebyshov, Tchebychev или Tchebycheff, і нават Tschebyschev ці Tschebyscheff.

У беларускай жа мове такой праблемы няма: прозвішча перадаецца як {{lang-be|Чабышо́ў}}.

== Навуковая дзейнасць ==

Чабышоў лічыцца адным з заснавальнікаў [[тэорыя прыбліжэнняў|тэорыі прыбліжэння функцый]]. Таксама вучоны зрабіў значны ўклад у [[тэорыя лікаў|тэорыю лікаў]], [[тэорыя імавернасцей|тэорыю імавернасцей]], [[механіка|механіку]].

Навуковая дзейнасць Чабышова, якая пачалася ў 1843 годзе з выхадам яго невялікай заметкі «Note sur une classe d’intégrales définies multiples» («Journ. de Liouville», т. VIII), не спынялася да канца яго жыцця. Апошні яго мемуар «О суммах, зависящих от положительных значений какой-либо функции», выйшаў у свет ужо пасля яго смерці ([[1895]], «Mem. de l’Ас. des sc. de St.-Peters.»).

Са шматлікіх адкрыццяў Чабышова трэба назваць, перш за ўсё, работы па [[тэорыя лікаў|тэорыі лікаў]]. Іх пачаткам можна лічыць дапаўненні да доктарскай дысертацыі Чабышова «Теория сравнений» («Тэорыя параўнанняў»), надрукаванай у 1849 годзе. У 1850 годзе з’явіўся знакаміты «Mémoire sur les nombres premiers»,<ref>{{артыкул |аўтар=Chebyshev, P.L. |загаловак=Mémoire sur les nombres premiers |год=1850 |спасылка=http://books.google.com/books?id=TGBtAAAAMAAJ&pg=PA51}}</ref> дзе ён даў асімптатычныя ацэнкі для сумы рада <math>\sum \frac{1}{p\log p}</math> па ўсіх простых ліках ''p''.

У 1867 годзе ў II томе «Московского Математического Сборника» з’явіўся другі даволі цікавы мемуар Чабышова «О средних величинах», у яком прыведзена тэарэма, якая ляжыць у аснове розных пытанняў тэорыі імавернасцей і ўтрымлівае знакамітую [[размеркаванне Бернуллі|тэарэму Якава Бернуллі]] як асобны выпадак.

Ужо гэтых дзвюх прац было б досыць, каб увекавечыць імя Чабышова.

Па [[інтэгральнае злічэнне|інтэгральнаму злічэнню]] асабліва цікавы мемуар 1860 года<ref>{{артыкул |аўтар=Chebyshev, P.L. |загаловак=Sur l’intégration de la différentielle <math>\frac{x+A}{\sqrt{x^4+\alpha x^3 + \beta x^2 + \gamma x + \delta}}dx</math> |год=1860 |спасылка=http://books.google.com/books?id=TGBtAAAAMAAJ&pg=PA517}}</ref>, у якім для зададзенага [[мнагачлен]]а <math>x^4+\alpha x^3 + \beta x^2 + \gamma x + \delta</math> з рацыянальнымі каэфіцыентамі даецца [[алгарытм]] вызначэння такога ліку ''A'', што выраз <math>\frac{x+A}{\sqrt{x^4+\alpha x^3 + \beta x^2 + \gamma x + \delta}}</math> інтэграваўся ў [[лагарыфм]]ах, і вылічэнні адпаведнага [[інтэграл]]а.

Найбольш арыгінальнымі, як па сутнасці задачы, так і па метаду рашэння, з’яўляюцца работы Чабышова пра функцыі, якія найменш адхіляюцца ад нуля. Найважнейшы з гэтых мемуараў — мемуар 1857 года пад назвай «Sur les questions de minima qui se rattachent à la représentation approximative des fonctions» (у «Мем. Акад. Наук»). Прафесар [[Фелікс Клейн|Клейн]] у сваіх лекцыях, прачытаных у Гётынгенскім універсітэце ў 1901 годзе, называў гэты мемуар «выдатным» ({{lang-de|wunderbar}}). Яго змест увайшоў у класічную працу {{артыкул |аўтар=I. Bertrand |загаловак=Traité du Calcul diff. et integral}}. З гэтымі ж пытаннямі звязана і работа Чабышова «О черчении географических карт» («Аб чарчэнні геаграфічных карт»).

Дадзены цыкл работ лічыцца падмуркам [[тэорыя прыбліжэнняў|тэорыі прыбліжэнняў]]. З пытаннямі аб функцыях, якія найменей адхіляюцца ад нуля, звязаны і працы Чабышова па практычнай механіцы, якою ён займаўся многа і з вялікай цікавасцю.

Таксама цікавыя працы Чабышова па [[інтэрпаляцыя|інтэрпаліраванню]], у якіх ён дае новыя формулы, важныя як для тэорыі, так і для практыкі.

Адным з любімых прыёмаў Чабышова, якім ён асабліва часта карыстаўся, было прымяненне ўласцівасцей алгебраічных непарыўных дробаў да розных задач аналізу.

Да работ апошняга перыяду дзейнасці Чабышова адносяцца даследаванні «Аб гранічных значэннях інтэгралаў» («Sur les valeurs limites des intégrales», 1873). Цалкам новыя задачы, пастаўленыя тут вучоным, распрацоўваліся затым яго вучнямі. Апошні мемуар Чабышова 1895 года адносіцца да гэтай жа вобласці.

Грамадская дзейнасць Чабышова не абмяжоўвалася яго прафесурай і ўдзелам у справах Акадэміі навук. У якасці члена Вучонага камітэта Міністэрства асветы ён рэцэнзаваў падручнікі, складаў праграмы і інструкцыі для пачатковых і сярэдніх школ. Ён быў адным з заснавальнікаў Маскоўскага матэматычнага таварыства і першага ў Расіі матэматычнага часопіса — «Матэматычнага зборніка» ({{lang-ru|«Математический сборник»}}).

На працягу сарака гадоў Чабышоў прымаў актыўны ўдзел у рабоце ваеннага артылерыйскага ведамства і працаваў над удасканаленнем дальнабойнасці і трапнасці артылерыйскай стральбы. У курсах балістыкі да нашых дзён захавалася ''формула Чабышова''{{крыніца}} для вылічэння дальнасці палёту снарада. Сваімі працамі Чабышоў аказаў значны ўплыў на развіццё рускай артылерыйскай навукі.

=== Вучні Чабышова ===

Для Чабышова не меншае значэнне, чым канкрэтныя навуковыя вынікі, заўсёды мела задача стварэння і развіцця расійскай матэматычнай школы<ref>П. Л. Чабышоў быў не толькі талковым лектарам, але і выдатным навуковым кіраўніком з рэдкай здольнасцю ўдала выбіраць і дакладна ставіць перад маладымі даследчыкамі новыя задачы, даследаванне якіх абяцала цікавыя адкрыцці. {{кніга|адказны=Колмогоров А. Н., Юшкевич А. П. (ред.)|загаловак=Математика XIX века|месца=М. |выдавецтва=Наука|год=1978|том=I|старонкі=218}}</ref>.

Чабышоў працягваў вучыць сваіх вучняў і па заканчэнні імі ўніверсітэцкага курса, накіроўваючы іх першыя крокі ў навуцы, шляхам гутарак і талковых падказак. Ён стварыў школу рускіх матэматыкаў, з якіх многія вядомы і цяпер. Сярод непасрэдных вучняў Чабышова — такія вядомыя матэматыкі, як:
* [[Георгій Феадосьевіч Вараной]]
* [[Дзмітрый Аляксандравіч Граве]]
* [[Ягор Іванавіч Залатароў]]
* [[Аляксандр Мікалаевіч Коркін]]
* [[Аляксандр Міхайлавіч Ляпуноў]]
* [[Андрэй Андрэевіч Маркаў (старэйшы)]]
* [[Канстанцін Аляксандравіч Поссе]]
* [[Юліян Васільевіч Сахоцкі]]

== Ацэнкі і памяць ==
Працы Чабышова былі высока ацэнены тагачаснай навуковай супольнасцю. Характарыстыка яго навуковых заслуг вельмі добра выражана ў запісцы акадэмікаў [[Андрэй Андрэевіч Маркаў (старэйшы)|А. А. Маркава]] і [[Мікалай Якаўлевіч Сонін|М. Я. Соніна]], зачытанай на першым пасля смерці Чабышова пасяджэнні Акадэміі. У гэтай запісцы, між іншым, сказана:
{{цытата|Працы Чабышова носяць адбітак геніяльнасці. Ён вынайшаў новыя метады для рашэння многіх складаных задач, якія былі пастаўлены даўно і заставаліся неразвязанымі. Разам з тым ён паставіў рад новых задач, над распрацоўкай якіх працаваў да канца сваіх дзён.
{{oq|ru|
Труды Чебышёва носят отпечаток гениальности. Он изобрёл новые методы для решения многих трудных вопросов, которые были поставлены давно и оставались нерешёнными. Вместе с тем он поставил ряд новых вопросов, над разработкой которых трудился до конца своих дней.{{крыніца}}}}}}

Знакаміты матэматык [[Шарль Эрміт]] заявіў, што Чабышоў «з’яўляецца гордасцю рускай навукі і адным з найвялікшых матэматыкаў Еўропы», а прафесар Стакгольмскага ўніверсітэта [[Магнус Гёста Мітаг-Лефлер|Мітаг-Лефлер]] сцвярджаў, што Чабышоў — геніяльны матэматык і адзін з найвялікшых аналітыкаў усіх часоў.

; Яго абралі сваім членам:
* [[Пецярбургская акадэмія навук]] ([[1853]])
* [[Берлінская акадэмія навук]]
* [[Балонская акадэмія навук]]
* [[Парыжская акадэмія навук]] ([[1860]])
* Абраны таксама членам-карэспандэнтам [[Лонданскае каралеўскае таварыства|Лонданскага каралеўскага таварыства]], [[Шведская акадэмія навук|Шведскай акадэміі навук]] і інш., усяго 25 розных Акадэмій і навуковых таварыстваў. Чабышоў быў таксама ганаровым членам усіх расійскіх універсітэтаў.

; Іменем П. Л. Чабышова названы:
* прэмія імя П. Л. Чабышова «за самыя лепшыя даследаванні ў галіне матэматыкі і тэорыі механізмаў і машын», уведзеная Акадэміяй навук СССР у 1944 годзе;
* [[Чабышоў (кратэр)|кратэр]] на [[Месяц (спадарожнік Зямлі)|Месяцы]];
* астэроід [[2010 Чабышоў]];
* матэматычны часопіс ''«Чебышевский сборник»''<ref>[http://www.tsput.ru/res/math/c_sbor/index.html Чебышевский сборник] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130927114224/http://tsput.ru/res/math/c_sbor/index.html |date=27 верасня 2013 }}</ref>;
* суперкамп’ютар у [[Навукова-даследчы вылічальны цэнтр МДУ|НДВЦ МДУ]]<ref>[http://parallel.ru/cluster/skif_msu.html Суперкомпьютер СКИФ МГУ «ЧЕБЫШЁВ»]</ref>;
* многія аб’екты ў сучаснай матэматыцы;
* даследчая лабараторыя Санкт-Пецярбургскага дзяржаўнага ўніверсітэта<ref>[http://chebyshev.spb.ru Междисциплинарная исследовательская лаборатория имени П. Л. Чебышева]</ref>;
* П. Л. Чабышоў адлюстраваны на будынку матэматыка-механічнага факультэта Санкт-Пецярбургскага дзяржаўнага ўніверсітэта.

; У філатэліі
<center><gallery widths=160 heights=180>
Выява:Stamp of USSR 1046.jpg|<small>[[Паштовая марка]] [[СССР]], 1946 год</small>
Выява:Stamp of USSR 1047.jpg|<small>Паштовая марка СССР, 1946 год</small>
</gallery></center>

== Працы ==
* ''Чебышев П. Л.'' Полное собрание сочинений: в 5 томах.— М.; Л., 1944—1951.
** [http://nasledie.enip.ras.ru/ras/view/publication/general.html?id=45136288 Т.1. Теория чисел]{{Недаступная спасылка}} — 1944. — 342 с.
** [http://nasledie.enip.ras.ru/ras/view/publication/general.html?id=45136303 Т.2. Математический анализ]{{Недаступная спасылка}} — 1947. — 520 с.
** [http://nasledie.enip.ras.ru/ras/view/publication/general.html?id=45124872 Т.3. Математический анализ]{{Недаступная спасылка}} — 1948. — 412 с.
** [http://nasledie.enip.ras.ru/ras/view/publication/general.html?id=45188031 Т.4. Теория механизмов]{{Недаступная спасылка}} — 1948. — 255 с.
** [http://nasledie.enip.ras.ru/ras/view/publication/general.html?id=45188046 Т.5. Прочие сочинения. Биографические материалы]{{Недаступная спасылка}} — 1951. — 474 с.
* {{кніга|аўтар=Чебышев П. Л.&nbsp;|загаловак=Теория сравнений|месца={{СПб.}}|год=1849|спасылка=http://books.google.ru/books?id=Sv7uAAAAMAAJ&pg=PP5}}
* {{кніга|аўтар=Чебышев П. Л.&nbsp;|загаловак=Избранные математические труды |спасылка=http://publ.lib.ru/ARCHIVES/CH/CHEBYSHEV_Pafnutiy_L%27vovich/Chebyshev_P.L._Izbrannye_matematicheskie_trudy.(1946).%5Bdjv%5D.zip|адказны=Редактор-составитель А. О. Гельфонд|месца=М.-Л.|выдавецтва=ОГИЗ Гостехиздат|год=1946|серыя=Классики естествознания}}
** Жизнь и труды П. Л. Чебышева (7). ''А. М. Ляпунов'' — Пафнутий Львович Чебышев (9). Список сочинений П. Л. Чебышева (22).
** ИЗБРАННЫЕ ТРУДЫ П. Л. ЧЕБЫШЕВА:
** Об определении числа простых чисел, не превосходящих данной величины (29).
** О простых числах (53).
** Об интегрировании иррациональных дифференциалов (77).
** Черчение географических карт (100).
** Вопросы о наименьших величинах, связанные с приближённым представлением функций (111).
** О квадратурах (117).
** О предельных величинах интегралов (134).
** О приближённых выражениях квадратного корня переменной через простые дроби (137).
** О двух теоремах относительно вероятностей (156).
** Приложение I. ''Н. И. Ахиезер.'' Краткий обзор математических трудов П. Л. Чебышева (171).
** Приложение II. ''Н. И. Ахиезер.'' Теорема П. Л. Чебышева относительно наилучшего приближения непрерывной функции с помощью рациональной дроби при наличии веса (189).
* {{кніга |аўтар=Чебышев П. Л.|спасылка=http://publ.lib.ru/ARCHIVES/CH/CHEBYSHEV_Pafnutiy_L%27vovich/Chebyshev_P._L.%20Izbrannye_trudy.(1955).%5Bdjv%5D.zip|загаловак=Избранные труды|адказны=Редактор-составитель А. О. Гельфонд|месца=М.|выдавецтва=Изд-во АН СССР|год=1955|серыя=Классики науки}}
** СОДЕРЖАНИЕ: Теория чисел. (9). Теория вероятностей. (111). Анализ. (227). Теория механизмов. (611).
** ПРИЛОЖЕНИЯ: {{артыкул|аўтар=Н. И. Ахиезер.&nbsp;|загаловак=П. Л. Чебышёв и его научное наследие|старонкі=843}} {{артыкул|аўтар=И. И. Артоболевский, Н. И. Левитский&nbsp;|загаловак=Модели механизмов П. Л. Чебышева|старонкі=888}}

=== Артыкулы ===
* {{артыкул
|аўтар=Чебышев П. Л.&nbsp;
|спасылка=http://books.google.ru/books?id=3nE9AQAAIAAJ&pg=PA636-IA2
|загаловак=О непрерывных дробях
|месца={{СПб.}}
|год=1855
|старонкі=636—664
|выданне=Учёные записки Императорской академии наук по первому и третьему отделениям
|том=3
}}
* {{артыкул
|аўтар=Чебышев П. Л.&nbsp;
|спасылка=http://books.google.ru/books?id=QafxAAAAMAAJ&pg=PA291
|загаловак=Разложение в ряды при помощи непрерывных дробей
|месца={{М.}}
|год=1866
|старонкі=291—296
|выданне=Математический сборник
}}
* {{артыкул
|аўтар=Чебышев П. Л.&nbsp;
|спасылка=http://nn.mi.ras.ru/?bi=68
|загаловак=О суммах, составленных из значений простейших одночленов, умноженных на функцию, которая остается положительною
|месца={{СПб.}}
|год=1891
|старонак=67
|выданне=Зап. Имп. Акад. Наук
|том=64
|нумар=7}}
* {{артыкул
|аўтар=Чебышев П. Л.&nbsp;
|спасылка=http://nn.mi.ras.ru/?bi=116
|загаловак=О функциях мало удаляющихся от нуля при некоторых величинах переменной
|месца={{СПб.}}
|год=1881
|старонак=29
|выданне=Зап. Имп. Акад. Наук
|том=40
|нумар=3}}
* {{артыкул
|аўтар=Чебышев П. Л.&nbsp;
|спасылка=http://nn.mi.ras.ru/?bi=121
|загаловак=Об отношении двух интегралов, распространенных на одни и те же величины переменной
|месца={{СПб.}}
|год=1883
|старонак=33
|выданне=Зап. Имп. Акад. Наук
|том=44
|нумар=2}}
* {{артыкул
|аўтар=Чебышев П. Л.&nbsp;
|спасылка=http://nn.mi.ras.ru/?bi=122
|загаловак=О приближенных выражениях квадратного корня переменной через простые дроби
|месца={{СПб.}}
|год=1889
|старонка=22
|выданне=Зап. Имп. Акад. Наук
|том=61
|нумар=1}}

== Гл. таксама ==
* [[Мнагачлены Чабышова]]
* [[Чабышоўскі альтэрнанс]]
* [[Няроўнасць Чабышова (тэорыя імавернасцей)]]
* [[Няроўнасць Чабышова для сум]]
* [[Чабышоўскае мноства]]
* [[Чабышоўская сістэма функцый]]
* [[Фільтр Чабышова]]
* [[Пастулат Бертрана]]
* [[Механізм Чабышова]]
* [[Функцыі Чабышова|Функцыі Чабышова <math>\psi</math> і <math>\theta</math>]]
* [[Сетка Чабышова]]
* [[Чабышоў (кратэр)]]
* [[Дыферэнцыяльны біном]]

{{зноскі}}

== Літаратура ==
* Чабышоў Пафнуцій Львовіч // {{Крыніцы/БелЭн|17к}} С. 201—202.
* {{кніга|аўтар=Гнеденко Б. В.&nbsp;|загаловак= Очерки по истории математики в России |выданне=2-е
  |месца=М. |выдавецтва=КомКнига |год=2005 |старонак = 296 |старонкі=112-125 |isbn = 5-484-00123-4 |спасылка=http://publ.lib.ru/ARCHIVES/G/GNEDENKO_Boris_Vladimirovich/Ocherki_po_istorii_matematiki_v_Rossii.(1946).%5Bdjv%5D.zip}}
* ''Головинский И. А.'' К обоснованию метода наименьших квадратов у П. Л. Чебышева // Историко-математические исследования, М.: Наука, вып. XXX, 1986, стр. 224—247.
* {{кніга|аўтар=Демьянов В. П.&nbsp;|загаловак=Рыцарь точного знания: (П. Л. Чебышев)|месца=М.|выдавецтва=Знание|год=1991|старонак=192|серыя=Творцы науки и техники|isbn=5-07-000060-8}}
* ''Колмогоров А. Н., Юшкевич А. П. (ред.)'' Математика XIX века. — {{М.}}: Наука.
:* Том 1. [http://djvu.504.com1.ru:8019/WWW/a5d285a3a1b9867d419ac34eeab8834c.djvu Математическая логика. Алгебра. Теория чисел. Теория вероятностей. 1978.]{{Недаступная спасылка}}
:* Том 2. [http://djvu.504.com1.ru:8019/WWW/2195fea01b9bd0b893a20ae895a6dc93.djvu Геометрия. Теория аналитических функций. 1981.]{{Недаступная спасылка}}
* ''Прудников В. Е.'' Пафнутий Львович Чебышев, 1821—1894. — Л.: Наука, 1976.
* {{кніга|аўтар=Рыбников К. А.&nbsp;|загаловак=История математики в двух томах|месца=М.|выдавецтва=Изд-во МГУ|том=II|год=1960—1963|старонкі=286—298}}
* {{ВТ-ЭСБЕ|Чебышев, Пафнутий Львович}}

== Спасылкі ==
* {{commonscat-inline|Pafnuty Chebyshev}}
* {{cite web|url=http://tcheb.ru/|title=Механизмы Чебышева|access-date=2009-12-01|lang=ru|archive-url=https://web.archive.org/web/20110830134100/http://tcheb.ru/|archive-date=30 жніўня 2011|url-status=dead}}
* {{кніга |аўтар=Глейзер Г. И. |загаловак=История математики в школе
  |спасылка = http://ilib.mccme.ru/djvu/istoria/school.htm
  |выдавецтва=Просвещение |месца=М. |год=1964 |старонак=376}}
* ''К. А. Поссе''. [http://www.mathsoc.spb.ru/pantheon/chebyshe/b-e.html Чебышёв Пафнутий Львович] // Критико-биографический словарь С. А. Венгерова.
* [http://mathinfinity.net.ru/articles/all_math/histiry_math/mathematishians/chebishev Пафнуцій Львовіч Чабышоў] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20140219184522/http://mathinfinity.net.ru/articles/all_math/histiry_math/mathematishians/chebishev |date=19 лютага 2014 }}, кароткая біяграфія і асноўныя работы.
* {{MathGenealogy|id=12542}}
* [http://www.etudes.ru/ru/mov/mov023/index.php Мультфільм, які тлумачыць прынцып работы стопаходячай машыны Чабышова] / [[Матэматычныя эцюды]]
* [http://isaran.ru/isaran/isaran.php?page=fond&guid=0D0FA70F-FC5D-0672-11DB-C4D2CA13627E&ida=1&sid=ir6snvu2kpp9m1c9blvv740d66 Фонд Чабышова Пафнуція Львовіча] на сайце [[Архіў Расійскай акадэміі навук|Архіва РАН]]
* [http://cheb.tsput.ru Чабышоўскі зборнік] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20140220184620/http://cheb.tsput.ru/ |date=20 лютага 2014 }} на сайце [[Тульскі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт|ТДПУ імя Л. М. Талстога]]
* [http://nasledie.enip.ras.ru/ras/view/person/general.html?id=42069636 Біяграфія і публікацыі Пафнуція Львовіча Чабышова] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20140222143917/http://nasledie.enip.ras.ru/ras/view/person/general.html?id=42069636 |date=22 лютага 2014 }} ў Электроннай Бібліятэцы «Научное Наследие России»
{{Бібліяінфармацыя}}

{{DEFAULTSORT:Чабышоў Пафнуцій Львовіч}}
[[Катэгорыя:Імавернаснікі]]
[[Катэгорыя:Матэматыкі ў тэорыі лікаў]]
[[Катэгорыя:Матэматыкі ў тэорыі прыбліжэнняў]]
[[Катэгорыя:Выпускнікі фізіка-матэматычнага факультэта МДУ]]
[[Катэгорыя:Выкладчыкі фізіка-матэматычнага факультэта Санкт-Пецярбургскага ўніверсітэта]]
[[Катэгорыя:Правадзейныя члены Санкт-Пецярбургскай акадэміі навук]]
[[Катэгорыя:Члены Французскай акадэміі навук]]
[[Катэгорыя:Замежныя члены Лонданскага каралеўскага таварыства]]
[[Катэгорыя:Ганаровыя грамадзяне Калужскай вобласці]]
[[Катэгорыя:Члены Шведскай каралеўскай акадэміі навук]]