Прагляд зыходнага тэксту старонкі СІ (міжнародная сістэма адзінак вымярэння)

{{Іншыя значэнні|2=Сі}}
[[Файл:Metrication by year map.svg|міні|360пкс|справа|Даты пераходу краін на метрычную сістэму]]
'''СІ''' (''SI'', {{lang-fr|Système International d'Unités}}) — міжнародная сістэма [[Адзінкі вымярэння|адзінак]], сучасны варыянт [[Метрычная сістэма мер|метрычнай сістэмы]]. СІ з’яўляецца самай распаўсюджанай сістэмай адзінак у свеце, як у побыце, так і ў [[навука|навуцы]] і [[тэхніка|тэхніцы]]. У цяперашні час СІ прынята ў якасці стандартнай сістэмы адзінак большасцю краін свету і амаль заўсёды выкарыстоўваецца ў вобласці навукі, нават у тых краінах, у якіх у побыце выкарыстоўваюцца традыцыйныя адзінкі. У гэтых нешматлікіх краінах (напрыклад, у [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]]), азначэнні традыцыйных адзінак былі зменены — яны пачалі вызначацца праз адзінкі СІ.

СІ шырока ўжываецца ў свеце, як у бытавых вымярэннях (напрыклад, у [[гандаль|гандлі]]), так і ў [[навука|навуцы]]<ref>[http://www.bipm.org/en/si/base_units/ Official BIPM definitions]. bipm.org</ref><ref>[http://www.physics.nist.gov/cuu/Units/introduction.html Essentials of the SI: Introduction]. physics.nist.gov</ref>. Толькі адна прамыслова развітая краіна, [[ЗША]], не выкарыстоўвае метрычную сістэму ў якасці асноўнай у сваёй камерцыйнай дзейнасці і [[стандартызацыя|стандартызацыі]]<ref>«Appendix G : Weights and Measures». The World Factbook. Central Intelligence Agency.</ref>. [[Вялікабрытанія]] афіцыйна прыняла частковае ўвядзенне метрычнай сістэмы, не маючы, аднак, намеру замены сваіх [[брытанская адзінка вымярэння|брытанскіх адзінак]] цалкам. Канада таксама прыняла СІ, але брытанская ці амерыканская сістэма па-ранейшаму дапускаецца законам для выкарыстання, і шырока прымяняецца ў многіх галінах жыцця канадскага грамадства, асабліва ў рознічным гандлі прадуктамі харчавання, [[будаўніцтва|будаўніцтве]] і [[чыгунка|чыгунцы]]<ref>[http://laws-lois.justice.gc.ca/eng/acts/W-6/page-2.html#h-4/ Weights and Measures Act]. laws-lois.justice.gc.ca</ref>. У [[Ліберыя|Ліберыі]] і [[М’янма|М’янме]] таксама шырока выкарыстоўваюцца адзінкі вымярэння брытанскай сістэмы. Гэтыя так званыя імперскія адзінкі з’яўляюцца агульнымі пры вымярэнні [[дыяметр]]а або [[дыяганаль|дыяганалі]] многіх рэчаў, напрыклад, [[ровар]]ных колаў, [[барабан|барабанаў]], [[камп’ютар]]ных [[Манітор (прылада)|манітораў]] і памераў іншых кампанентаў камп’ютара.

Міжнародная сістэма адзінак СІ складаецца з набору [[адзінка вымярэння|адзінак вымярэння]] і набору кратных і дробных прыставак да іх. Сістэма таксама вызначае стандартныя скарочаныя абазначэнні для адзінак і правілы запісу вытворных адзінак. Сістэма СІ не з’яўляецца нязменнай, яна ёсць набор стандартаў, у якім ствараюцца адзінкі вымярэння і карэктуюцца іх значэнні ў адпаведнасці з міжнароднымі дагаворамі ў залежнасці ад узроўню сучаснага развіцця вымяральных тэхналогій. Вызначэнні адзінак СІ разглядаюцца і аналізуюцца на [[Міжнародная канферэнцыя па мерах і вагах|Міжнароднай канферэнцыі па мерах і вагах]], якая праводзіцца раз на чатыры гады ў [[Парыж]]ы<ref>[http://www.bipm.org/fr/convention/cgpm/ Conférence Générale des Poids et Mesures]. Bureau international des poids et mesures</ref>. Міжнародны стандарт [[ISO 1000]] (ICS 01060) апісвае Міжнародную сістэму СІ і рэкамендацыі па выкарыстанні кратных і вытворных адзінак<ref>[http://www.iso.ch/iso/en/CatalogueDetailPage.CatalogueDetail?CSNUMBER=5448 Unités SI et recommandations pour l’emploi de leurs multiples et de certaines autres unités], Organisation internationale de normalisation, 1992</ref>.

== Агульныя звесткі ==
[[Файл:Metric system adoption map.svg|міні|500пкс|Краіны, якія не прынялі сістэму СІ у якасці асноўнай або адзінай сістэмы адзінак: [[Ліберыя]], [[М’янма]], [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]].]]
СІ была прынятая XI [[Генеральная канферэнцыя па мерах і вагах|Генеральнай канферэнцыяй па мерах і вагах]], некаторыя наступныя канферэнцыі занеслі ў СІ рад змен.

СІ вызначае сем '''асноўных''' і '''вытворныя''' [[адзінка вымярэння|адзінкі]] [[фізічная велічыня|фізічных велічынь]] (далей — адзінкі), а таксама набор '''[[Прыстаўкі СІ|прыставак]]'''. Устаноўлены стандартныя скарочаныя абазначэнні для адзінак і правілы запісу вытворных адзінак.

'''Асноўныя адзінкі''': [[кілаграм]], [[метр]], [[секунда]], [[ампер]], [[кельвін]], [[моль]] і [[кандэла]]. У рамках СІ лічыцца, што гэтыя адзінкі маюць незалежную [[Размернасць фізічнай велічыні|размернасць]], г. зн. ні адна з асноўных адзінак не можа быць атрымана з іншых.

'''Вытворныя адзінкі''' атрымліваюцца з асноўных з дапамогай [[алгебра]]ічных дзеянняў, такіх як [[множанне]] і [[дзяленне]]. Некаторым з вытворных адзінак у СІ прысвоены ўласныя назвы.

'''Прыстаўкі''' можна выкарыстоўваць перад назвамі адзінак; яны азначаюць, што адзінку трэба памножыць або падзяліць на вызначаны цэлы лік, [[узвядзенне ў ступень|ступень]] ліку 10. Напрыклад, прыстаўка «кіла» азначае множанне на 1000 (кіламетр = 1000 метраў). Прыстаўкі СІ называюцца таксама дзесятковымі прыстаўкамі.

=== Міжнародныя, беларускія і рускія абазначэнні ===

У Беларусі дзейнічае <ref>[https://energodoc.by/js/pdfjs/web/viewer.html?file=/file/fulltext-view/7657.pdf Постановление Совета Министров Республики Беларусь от 24.11.2020 г. № 673 «О единицах величин, допущенных к применению в Республике Беларусь»]</ref>, якое прадпісвае абавязковае выкарыстанне адзінак СІ. У ім пералічаныя адзінкі фізічных велічынь, дазволеныя да ўжывання, прыведзеныя іх міжнародныя, беларускія і рускія абазначэнні і ўстаноўленыя правілы іх выкарыстання.

Паводле гэтых правілаў, пры дагаворна-прававых адносінах у вобласці супрацоўніцтва з замежнымі краінамі, а таксама ў пастаўляемых за мяжу разам з экспартнай прадукцыяй тэхнічных і іншых дакументах дазваляецца ўжываць толькі міжнародныя абазначэнні адзінак. Ужыванне міжнародных абазначэнняў абавязкова таксама на шкалах і таблічках вымяральных прыбораў. У астатніх выпадках, напрыклад, ва ўнутраных дакументах і звычайных публікацыях можна выкарыстоўваць ці міжнародныя, ці беларускія, ці рускія пазначэнні. Не дапускаецца адначасова ўжываць міжнародныя і беларускія ці рускія абазначэнні, за выключэннем публікацый па адзінках велічынь.

== Гісторыя ==
[[Файл:Platinum-Iridium meter bar.jpg|міні|Міжнародны эталон метра, які выкарыстоўваўся з [[1889]] па [[1960]] год]]
СІ з’яўляецца развіццём [[метрычная сістэма мер|метрычнай сістэмы мер]], якая была створана французскімі навукоўцамі і ўпершыню шырока ўкаранёна пасля [[Вялікая французская рэвалюцыя|Вялікай Французскай рэвалюцыі]]. Да ўвядзення метрычнай сістэмы адзінкі выбіраліся выпадкова і незалежна адна ад адной. Таму перавод з адной адзінкі ў іншую быў складаным. Да таго ж, у розных месцах ужываліся розныя адзінкі, часам з аднолькавымі назвамі. Метрычная сістэма павінна была стаць зручнай і адзінай сістэмай мер і ваг. Метрычная сістэма была задумана групай навукоўцаў (сярод іх быў [[Антуан Лавуазье]], вядомы як «бацька сучаснай хіміі»), сфарміраванай па запыту [[Нацыянальны сход Францыі|Нацыянальнага схода]] і [[Людовік XVI|Людовіка XVI]] у Францыі для стварэння адзінай і рацыянальнай сістэмы мер<ref>[http://www1.bipm.org/en/si/history-si/name_kg.html «The name „kilogram“»].</ref>. [[1 жніўня]] [[1793]] году Нацыянальны сход прыняў новую адзінку [[метр]] для вымярэння даўжыні, а таксама іншыя дзесятковыя адзінкі з папярэднімі вызначэннямі і тэрміны.

У [[1799]] годзе былі зацверджаны два [[эталон]]ы — для адзінкі даўжыні ([[метр]]) і для адзінкі масы ([[кілаграм]]). Пазней, у [[1832]] годзе, [[Карл Фрыдрых Гаус]] рэкамендаваў выкарыстанне такой метрычнай сістэмы, якая была бы ўзгоднена для фізічных вылічэнняў. Гаус правёў вымярэнне [[магнітнае поле|магнітнага поля]] [[Зямля (планета)|Зямлі]] выкарыстоўваючы метрычную сістэму, заснаваную на трох механічных адзінках — [[міліметр]]ы, [[грам]]е і [[Секунда|секундзе]], якія адпавядалі фізічным велічыням [[даўжыня|даўжыні]], [[маса|масы]] і [[час]]у. У [[1874]] годзе была ўведзена сістэма [[СГС]], заснаваная на трох адзінках — [[сантыметр]], [[грам]] і [[секунда]]. Былі таксама ўведзены дзесятковыя прыстаўкі ад мікра да мега. У [[1889]] годзе 1-я [[Генеральная канферэнцыя па мерах і вагах]] прыняла сістэму мер, падобную на СГС, але заснаваную на метры, кілаграме і секундзе, бо гэтыя адзінкі былі прызнаны зручнейшымі для практычнага выкарыстання. У наступным былі ўведзены базавыя адзінкі для фізічных велічынь у вобласці [[электрычнасць|электрычнасці]] і [[оптыка|оптыкі]]. У [[1960]] годзе XI Генеральная канферэнцыя па мерах і вагах прыняла стандарт, які ўпершыню атрымаў назву «Міжнародная сістэма адзінак (СІ)». У [[1971]] годзе XIV Генеральная канферэнцыя па мерах і вагах занесла змены ў СІ, дадаўшы, у прыватнасці, адзінку колькасці рэчыва ([[моль]]).

Адзін з камітэтаў МКМВ прапанаваў шэраг змяненняў у азначэнні асноўных адзінак вымярэння ў сістэме СІ<ref>Ian Mills (29 September 2010). [http://www.bipm.org/utils/en/pdf/si_brochure_draft_ch2.pdf «Draft Chapter 2 for SI Brochure, following redefinitions of the base units»]. CCU.</ref>. Сустрэча МКМВ у кастрычніку [[2010]] году паказала, што прапанова не была поўнай<ref>Anon (November 2010). [http://www.bipm.org/utils/en/pdf/BIPM_Bulletin.pdf «BIPM Bulletin»]. BIPM.</ref>, і, як чакаецца, гэтае пытанне будзе разгледжана ў [[2015]] годзе.

== Адзінкі СІ ==
Назвы адзінак СІ пішуцца з малой літары, пасля пазначэнняў адзінак СІ кропка не ставіцца, у адрозненне ад звычайных скарачэнняў.

=== Асноўныя адзінкі ===
{| class="wikitable" style="text-align: center;"
|-
! style="text-align: left;" rowspan="2" | '''Велічыня'''
! colspan="2" | '''Адзінка вымярэння'''
! colspan="2" | '''Абазначэнне'''
|-
! беларуская назва
! міжнародная назва
! беларускае
! міжнароднае

|-----
|style="text-align: left;" | [[Даўжыня]] || [[метр]] || metre (meter) || м || m
|-----
|style="text-align: left;" | [[Маса]] || [[кілаграм]] || kilogram || кг || kg
|-----
|style="text-align: left;" | [[Час]] || [[секунда]] || second || с || s
|-----
|style="text-align: left;" | [[Сіла току]] || [[ампер]] || ampere || А || A
|-----
|style="text-align: left;" | Тэрмадынамічная [[тэмпература]] || [[кельвін]] || kelvin || К || K
|-----
|style="text-align: left;" | [[Сіла святла]] || [[кандэла]] || candela || кд || cd
|-----
|style="text-align: left;" | [[Колькасць рэчыва]] || [[моль]] || mole || моль || mol

|}

=== Вытворныя адзінкі ===
Вытворныя адзінкі могуць быць выражаны праз асноўныя з дапамогай матэматычных аперацый множання і дзялення. Некаторым з вытворных адзінак, для зручнасці, прысвоены ўласныя назвы, такія адзінкі таксама можна выкарыстаць у матэматычных выразах для ўтварэння іншых вытворных адзінак.

Матэматычны выраз для вытворнай адзінкі вымярэння выцякае з фізічнага закону, з дапамогай якога гэтая адзінка вымярэння вызначаецца або азначэння фізічнай велічыні, для якой яна ўводзіцца. Напрыклад, хуткасць — гэтая адлегласць, якую цела праходзіць у адзінку часу; адпаведна, адзінка вымярэння хуткасці — м/с (метр у секунду).

Часта адна і тая жа адзінка можа быць запісаная па-рознаму, з дапамогай рознага набору асноўных і вытворных адзінак (гл., напрыклад, апошні слупок у табліцы ''Вытворныя адзінкі з уласнымі назвамі''). Аднак на практыцы выкарыстоўваюцца ўстаноўленыя (ці проста агульнапрынятыя) выразы, якія найлепшым чынам адлюстроўваюць фізічны сэнс велічыні. Напрыклад, для запісу значэння [[момант сілы|моманту сілы]] прынята выкарыстоўваць Н•м, а не м•Н ці Дж.

{| class="wikitable" style="text-align: center;"
|+ '''Вытворныя адзінкі з уласнымі назвамі'''
! style="text-align: left;" rowspan="2" |Велічыня
! colspan="2" | Адзінка вымярэння
! colspan="2" | Абазначэнне
! rowspan="2" | Выраз
|-
! беларуская назва
! міжнародная назва
! беларускае
! міжнароднае

|-
| style="text-align: left;" |[[Вугал|Плоскі вугал]]
| [[радыян]] || radian || рад || rad
| м•м<sup>−1</sup> = 1
|-
| style="text-align: left;" |[[Цялесны вугал]]
| [[стэрадыян]] || steradian ||ср || sr
| м²•м<sup>−2</sup> = 1
|-
| style="text-align: left;" | [[Тэмпература]] па шкале Цэльсія
| [[градус Цэльсія]] || degree Celsius || °C || °C
| K
|-
| style="text-align: left;" |[[Частата]]
| [[Герц (адзінка вымярэння)|герц]] || hertz || Гц || Hz
| с<sup>−1</sup>
|-
| style="text-align: left;" |[[Сіла]]
| [[Ньютан (адзінка вымярэння)|ньютан]] || newton || Н || N
| кг•м/c²
|-
| style="text-align: left;" |[[Энергія]]
| [[джоўль]] || joule ||Дж || J
|Н•м = кг•м²/c²
|-
| style="text-align: left;" |[[Магутнасць, фізіка|Магутнасць]]
| [[Ват (адзінка вымярэння)|ват]] || watt ||Вт || W
| Дж/с = кг•м²/c³
|-
| style="text-align: left;" |[[Ціск]]
| [[Паскаль (адзінка вымярэння)|паскаль]] || pascal ||Па || Pa
| Н/м² = кг•м<sup>−1</sup>•с<sup>−2</sup>
|-
| style="text-align: left;" |[[Светлавы паток]]
| [[люмен]] || lumen ||лм || lm
| кд•ср
|-
| style="text-align: left;" |[[Асветленасць]]
| [[люкс]] || lux ||лк || lx
| лм/м² = кд•ср•м<sup>−2</sup>
|-
| style="text-align: left;" |[[Электрычны зарад]]
| [[Кулон (адзінка вымярэння)|кулон]] || coulomb ||Кл || C
| А•с
|-
| style="text-align: left;" |[[Электрычнае напружанне|Напружанне]] (рознасць патэнцыялаў)
| [[вольт]] || volt ||В || V
| Дж/Кл = кг•м²•с<sup>−3</sup>•А<sup>−1</sup>
|-
| style="text-align: left;" |[[Электрычнае супраціўленне|Супраціўленне]]
| [[Ом (адзінка вымярэння)|ом]] || ohm ||Ом || Ω
| В/А = кг•м²•с<sup>−3</sup>•А<sup>−2</sup>
|-
| style="text-align: left;" |[[Электрычная ёмістасць|Электраёмістасць]]
| [[фарад]] || farad ||Ф || F
| Кл/В = кг<sup>−1</sup>•м<sup>−2</sup>•с<sup>4</sup>•А²
|-
| style="text-align: left;" |[[Магнітны паток]]
| [[Вебер (адзінка вымярэння)|вебер]] || weber ||Вб || Wb
| кг•м²•с<sup>−2</sup>•А<sup>−1</sup>
|-
| style="text-align: left;" |[[Магнітная індукцыя]]
| [[Тэсла (адзінка вымярэння)|Тэсла]] || tesla ||Тл || T
| Вб/м² = кг•с<sup>−2</sup>•А<sup>−1</sup>
|-
| style="text-align: left;" |[[Індуктыўнасць]]
| [[Генры (адзінка вымярэння)|генры]] || henry ||Гн || H
| кг•м²•с<sup>−2</sup>•А<sup>−2</sup>
|-
| style="text-align: left;" |[[Электрычная праводнасць]]
| [[Сіменс (адзінка вымярэння)|сіменс]] || siemens ||См || S
| Ом<sup>−1</sup> = кг<sup>−1</sup>•м<sup>−2</sup>•с³А²
|-
| style="text-align: left;" |[[Радыеактыўнасць]]
| [[Бекерэль (адзінка вымярэння)|Бекерэль]] || becquerel ||Бк || Bq
| з<sup>−1</sup>
|-
| style="text-align: left;" |[[Паглынутая доза]] [[іанізуючае выпраменьванне|іанізуючага выпраменьвання]]
| [[Грэй (адзінка вымярэння)|грэй]] || gray ||Гр || Gy
| Дж/кг = м²/c²
|-
| style="text-align: left;" |[[Эфектыўная доза]] [[іанізуючае выпраменьванне|іанізуючага выпраменьвання]]
| [[Зіверт (адзінка вымярэння)|зіверт]] || sievert ||Зв || Sv
| Дж/кг = м²/c²
|-
| style="text-align: left;" |[[Актыўнасць каталізатара]]
| [[катал, адзінка вымярэння|катал]] || katal || кат || kat
| моль•с<sup>−1</sup>

|}

=== Новае вызначэнне ===
На XXIV Генеральнай канферэнцыі па мерах і вагах 17-21 кастрычніка 2011 года была аднагалосна прынятая рэзалюцыя<ref name="Resolution1">[http://www.bipm.org/en/CGPM/db/24/1/ On the possible future revision of the International System of Units, the SI] Resolution 1 of the 24th meeting of the CGPM (2011)</ref>, у якой, у прыватнасці, прапанавана ў будучай рэвізіі Міжнароднай сістэмы адзінак перавызначыць чатыры асноўныя адзінкі СІ: кілаграм, ампер, кельвін і моль. Мяркуецца, што новыя вызначэнні будуць грунтавацца на фіксаваных лікавых значэннях пастаяннай Планка, элементарнага электрычнага зарада, пастаяннай Больцмана і пастаяннай Авагадра, адпаведна<ref>[http://www.bipm.org/en/si/new_si/ Towards the «New SI»…]{{ref-en}} на сайте Международного бюро мер и весов</ref>. Усім гэтым велічыням будуць прыпісаны дакладныя значэнні, заснаваныя на найбольш дакладных выніках вымярэнняў, рэкамендаваных Камітэтам па дадзеных для навукі і тэхнікі (CODATA). У рэзалюцыі сфармуляваны наступныя палажэнні, якія тычацца гэтых адзінак<ref name="Resolution1"/>:

* Кілаграм застанецца адзінкай масы; але яго велічыня будзе ўсталёўвацца фіксацыяй колькаснага значэння пастаяннай Планка роўным у дакладнасці 6,626 06X{{e|−34}}, калі яна выражана адзінкай СІ м²·кг·с<sup>−1</sup>, што эквівалентна Дж·с.
* Ампер застанецца адзінкай сілы электрычнага току; але яго велічыня будзе ўсталёўвацца фіксацыяй колькаснага значэння элементарнага электрычнага зарада роўным у дакладнасці 1,602 17X{{e|−19}}, калі ён выражаны адзінкай СІ с·А, што эквівалентна Кл.
* Кельвін застанецца адзінкай тэрмадынамічнай тэмпературы; але яго велічыня будзе ўсталёўвацца фіксацыяй колькаснага значэння пастаяннай Больцмана роўным у дакладнасці 1,380 6X{{e|−23}}, калі яна выказана адзінкай СІ м<sup>−2</sup>·кг·с<sup>−2</sup>·К<sup>−1</sup>, што эквівалентна Дж·К<sup>−1</sup>.
* Моль застанецца адзінкай колькасці рэчыва; але яго велічыня будзе ўсталёўвацца фіксацыяй колькаснага значэння пастаяннай Авагадра роўным у дакладнасці 6,022 14X{{e|23}}, калі яна выражана адзінкай СІ моль<sup>−1</sup>.
Вышэй і далей Х замяняе адну або больш значных лічбаў, якія будуць вызначаныя ў далейшым на падставе найбольш дакладных рэкамендацый CODATA.

Рэзалюцыя не прадугледжвае змяняць сутнасць азначэнняў метра, секунды і кандэлы, аднак для падтрымання адзінства стылю, плануецца прыняць новыя, цалкам эквівалентныя існуючым, вызначэнні ў наступным выглядзе:

* Метр, сімвал м, з’яўляецца адзінкай даўжыні; яго велічыня усталёўваецца фіксацыяй колькаснага значэння хуткасці святла ў вакууме роўным у дакладнасці 299792458, калі яна выказана адзінкай СІ м·с<sup>−1</sup>.
* Секунда, сімвал с, з’яўляецца адзінкай часу; яе велічыня усталёўваецца фіксацыяй колькаснага значэння частоты звыштонкага расшчаплення асноўнага стану атама цэзію-133 пры тэмпературы 0 К роўным у дакладнасці 9192631770, калі яна выказана адзінкай СІ с<sup>−1</sup>, што эквівалентна Гц.
* Кандэла, сімвал кд, з’яўляецца адзінкай сілы святла ў зададзеным кірунку; яе велічыня усталёўваецца фіксацыяй колькаснага значэння светлавой эфектыўнасці манахраматычнага выпраменьвання частатой 540•10<sup>12</sup> Гц роўным у дакладнасці 683, калі яна выказана адзінкай СІ <sup>−2</sup>·кг<sup>−1</sup>·с³·кд·ср або кд·ср·Вт<sup>−1</sup>, што эквівалентна лм·Вт<sup>−1</sup>.
У выніку рэалізацыі намераў, сфармуляваных у рэзалюцыі, СІ ў сваім новым выглядзе стане сістэмай адзінак, у якой<ref name="Resolution1"/>:

* частата звыштонкага расшчаплення асноўнага стану атама цэзію-133 у дакладнасці роўная 9192631770 Гц;
* хуткасць святла ў вакууме {{math|''c''}} у дакладнасці роўная 299792458 м/с;
* пастаянная Планка {{math|''h''}} у дакладнасці роўная 6,626 06X{{e|−34}} Дж·с;
* элементарны электрычны зарад {{math|''e''}} у дакладнасці роўны 1,602 17X{{e|−19}} Кл;
* пастаянная Больцмана {{math|''k''}} у дакладнасці роўная 1,380 6X{{e|−23}} Дж/К;
* лік Авагадра {{math|''N''<sub>A</sub>}} у дакладнасці роўны 6,022 14X{{e|23}} моль<sup>−1</sup>;
* светлавая эфектыўнасць {{math|''k''<sub>cd</sub>}} манахраматычнага выпраменьвання частатой 540{{e|12}} Гц у дакладнасці роўная 683 лм/Вт;

== Адзінкі, якія не ўваходзяць у СІ ==
Некаторыя адзінкі, якія не ўваходзяць у СІ, па рашэнні Генеральнай канферэнцыі па мерах і вагах «дапускаюцца для выкарыстання сумесна з СІ».
{| class="wikitable" style="text-align: center;"
|-
!rowspan="2" style="text-align: left;" | Адзінка вымярэння
!rowspan="2" | Міжнародная назва
!colspan="2" | Абазначэнне
!rowspan="2" | Велічыня ў адзінках СІ
|-
! беларускае
! міжнароднае

|-
|style="text-align: left;" | [[мінута]] || minute || хвіл || min
| 60 с
|-
|style="text-align: left;" | [[гадзіна]] || hour || г || h
| 60 хвіл = 3600 с
|-
|style="text-align: left;" | [[суткі]] || day || сут || d
| 24 г = 86 400 с
|-
|style="text-align: left;" | [[градус]] || degree || ° || °
| (π/180) рад
|-
|style="text-align: left;" | [[вуглавая хвіліна]] || minute || ′ || ′
| (1/60)° = (π/10 800)
|-
|style="text-align: left;" | [[вуглавая секунда]] || second || ″ || ″
| (1/60)′ = (π/648 000)
|-
|style="text-align: left;" | [[літр]] || litre (liter) || л || l, L
| 1 дм³
|-
|style="text-align: left;" | [[тона]] || tonne || т || t
| 1000 кг
|-
|style="text-align: left;" | [[нэпер]] || neper || Нп || Np
|
|-
|style="text-align: left;" | [[бэл]] || bel || Б || B
|
|-
|style="text-align: left;" | [[электронвольт]] || electronvolt || эв || eV
| ≈1,60217733<math>\cdot</math>10<sup>−19</sup> Дж
|-
|style="text-align: left;" | [[атамная адзінка масы]] || unified atomic mass unit
| а. а. м. || u
| ≈1,6605402<math>\cdot</math>10<sup>−27</sup> кг
|-
|style="text-align: left;" | [[астранамічная адзінка]] || astronomical unit
| а. а. || ua
| ≈1,49597870691<math>\cdot</math>10<sup>11</sup> м
|-
|style="text-align: left;" | [[марская міля]] || nautical mile || міля ||
|1852 м (сапраўды)
|-
|style="text-align: left;" | [[Вузел (адзінка вымярэння)|вузел]] || knot || вуз ||
| 1 марская міля ў гадзіну = (1852/3600) м/с
|-
|style="text-align: left;" | [[ар]] || are || а || a
| 10² м²
|-
|style="text-align: left;" | [[гектар]] || hectare || га
| ha
| 10<sup>4</sup> м²
|-
|style="text-align: left;" | [[Бар (адзінка вымярэння)|бар]] || bar || бар || bar
| 10<sup>5</sup> Па
|-
|style="text-align: left;" | [[ангстрэм]] || ångström || Å || Å
| 10<sup>−10</sup> м
|-
|style="text-align: left;" | [[барн]] || barn || б || b
| 10<sup>−28</sup> м²
|}

У розных абласцях часам выкарыстоўваюцца і іншыя адзінкі.
* Адзінкі сістэмы [[СГС]]: [[эрг]], [[Гаус (адзінка вымярэння)|гаус]], [[эрстэд, адзінка вымярэння|эрстэд]] і інш.
* Пазасістэмныя адзінкі, шырока распаўсюджаныя да прыняцця СІ: [[Кюры (адзінка вымярэння)|кюры]], [[калорыя]], [[фермі, адзінка вымярэння|фермі]], [[мікрон]] і інш.

Некаторыя краіны не прынялі сістэму СІ, або прынялі яе толькі часткова і працягваюць карыстацца [[англійская сістэма мер|англійскай сістэмай мер]] ці падобнымі адзінкамі.

Расійскі ГОСТ 8.417-2002 дазваляе ўжыванне наступных адзінак: [[Град, хвіліна, секунда|град]], [[светлавы год]], [[парсек]], [[дыоптрыя]], [[кілават-гадзіна]], [[вольт-ампер]], [[вар]], [[ампер-гадзіна]], [[карат]], [[тэкс]], [[гал, адзінка вымярэння|гал]], [[абарот у секунду]], [[абарот у хвіліну]]. Дазваляецца ўжываць адзінкі адносных і лагарыфмічных велічынь, такія як [[адсотак]], [[праміле]], [[мільённая доля]], [[фон]], [[актава]], [[дэкада]]. Дапускаецца таксама ўжываць шырока распаўсюджаныя адзінкі часу, напрыклад, [[тыдзень]], [[Месяц (каляндарны)|месяц]], [[год]], [[стагоддзе]], [[тысячагоддзе]].

== Кратныя і дробныя адзінкі ==
{{Асноўны артыкул|Прыстаўкі СІ}}
Дзесятковыя кратныя і дробныя адзінкі ўтвараюць з дапамогай стандартных множнікаў і '''[[Прыстаўкі СІ|прыставак СІ]]''', якія далучаюцца да назвы або абазначэння адзінкі.

== Правілы напісання абазначэнняў адзінак ==
* Абазначэнні адзінак друкуюць прамым шрыфтам, кропку як знак скарачэння пасля пазначэння не ставяць.
* Абазначэнні змяшчаюць за лікавымі значэннямі велічынь праз прабел, перанос на іншы радок не дапускаецца. Выключэнні складаюць абазначэнні ў выглядзе знака над радком, перад імі прабел не ставіцца. Прыклады: 10 м/с, 15°.
* Калі лікавае значэнне ўяўляе сабой дроб з касой рысай, яго заключаюць у дужкі, напрыклад: (1/60) з<sup>−1</sup>.
* Пры ўказанні значэнняў велічынь з гранічнымі адхіленнямі іх заключаюць у дужкі або прастаўляюць абазначэнне адзінкі за лікавым значэннем велічыні і за яе гранічным адхіленнем: (100,0 ± 0,1) кг, 50 г ± 1 г.
* Абазначэнні адзінак, якія ўваходзяць у вытворную, аддзяляюць кропкамі на сярэдняй лініі (Н•м, Па•с), не дапускаецца выкарыстоўваць для гэтай мэты знак «х». У машынапісных тэкстах дапускаецца кропку не паднімаць або падзяляць пазначэнні прабеламі, калі гэта не выклікае непаразумення.
* У якасці знака дзялення ў пазначэннях можна выкарыстоўваць гарызантальную рысу або касую рысу (толькі адну). Пры ўжыванні касой рысы, калі ў назоўніку стаіць вытворная адзінка, яго заключаюць у дужкі. Правільна: Вт/(м•К), няправільна: Вт/м/К, Вт/м•К.
* Дапускаецца ўжываць абазначэнні адзінак у выглядзе здабытку абазначэнняў адзінак, узведзеных у ступені (дадатныя і адмоўныя): Вт•м<sup>−2</sup>•К<sup>−1</sup>, А•м². Пры выкарыстанні адмоўных ступеней не дазваляецца выкарыстоўваць гарызантальную ці касую рысу (знак дзялення).
* Дапускаецца ўжываць спалучэнні адмысловых знакаў з літарнымі абазначэннямі, напрыклад: °/с (градус у секунду).
* Не дапускаецца спалучаць абазначэнні і поўныя найменні адзінак. Няправільна: км/гадзіна, правільна: км/г.
* Абазначэнні адзінак, утвораныя ад прозвішчаў, пішуцца з вялікай літары, у тым ліку з прыстаўкамі СІ, напрыклад: ампер — А, мегапаскаль — МПа, кіланьютан — кН, гігагерц — ГГц.
Глядзіце таксама [[Прыстаўкі СІ#Правілы выкарыстання прыставак|правілы выкарыстання прыставак СІ]].

== Гл. таксама ==
* [[Прыстаўкі СІ]]
* [[Метрычная сістэма мер]]
* [[Метрычная канвенцыя]]
* [[СГС]]
* [[Конская сіла]]
* [[Гісторыя СІ]]

{{Зноскі}}

== Літаратура ==
* ГОСТ 8.417-2002. Единицы величин.
* Единицы величин: Словарь-справочник. — М.: Издательство стандартов, 1990, ISBN 5-7050-0118-5

== Спасылкі ==
{{Commonscat|International System of Units}}
* [http://www.bipm.org/en/publications/brochure/ SI brochure] Апісанне СІ на сайце Міжнароднага бюро мер і ваг
* [http://www.pribor.info/docs/?start=0&action=obj&objid=82476&relid=3 ГОСТ 8.417-2002. АДЗІНКІ ВЕЛІЧЫНЬ. Уведзены ў дзеянне з 1 верасня 2003 г.] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130805001841/http://www.pribor.info/docs/?start=0&action=obj&objid=82476&relid=3 |date=5 жніўня 2013 }}
* [http://www.timer.dp.ua/databank/si/other.htm Адзінкі вымярэння, прынятыя ў розных краінах] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20140901064505/http://www.timer.dp.ua/databank/si/other.htm |date=1 верасня 2014 }}
* [http://www.imperialtometric.com Імперскае і метрычнае пераўтварэнне]
* [http://www.nolik.ru/index.htm Анлайн перавод адзінак вымярэння СІ у іншыя сістэмы] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20110913122625/http://www.nolik.ru/index.htm |date=13 верасня 2011 }}
* [http://www.ru.convert-me.com/ru/ Набор калькулятараў для пераліку адзінак]
* [http://www.metrob.ru/HTML/ed_izmer.html Адзінкі вымярэння]

[[Катэгорыя:СІ| ]]
[[Катэгорыя:Метралогія]]
[[Катэгорыя:Размерны аналіз]]
[[Катэгорыя:Вікіпедыя:Істотныя артыкулы]]