Прагляд зыходнага тэксту старонкі Спектр

{{іншыя значэнні}}
'''Спектр''' ({{lang-la|spectrum}} — «вобраз», «відарыс», «прывід») у [[фізіка|фізіцы]] — размеркаванне значэнняў [[Фізічныя велічыні|фізічнай велічыні]] (звычайна [[энергія|энергіі]], [[частата|частаты]] або [[маса|масы]]). Графічнае прадстаўленне такога размеркавання завецца спектральнай дыяграмай. Звычайна пад спектрам маецца на ўвазе [[электрамагнітны спектр]] — спектр частот (або тое ж самае, што энергій квантаў) [[электрамагнітнае выпраменьванне|электрамагнітнага выпраменьвання]].

У навуковы ўжытак тэрмін «спектр» увёў [[Ісак Ньютан|Ньютан]] у 1671—1672 гадах для абазначэння шматколернай паласы, падобнай на вясёлку, якая атрымліваецца пры праходжанні сонечнага промня праз трохвугольную шкляную [[Прызма, оптыка|прызму]].<ref>''Isaac Newton.'' [http://www.newtonproject.sussex.ac.uk/catalogue/record/NATP00003 Draft of «A Theory Concerning Light and Colors»]. Канец 1671 — пачатак 1672 гадоў</ref>

== Тыпы спектраў ==
[[Файл:Spectra.Classical&Function.jpg|thumb|350px|Два прадстаўленні [[электрамагнітны спектр#Аптычнае выпраменьванне|аптычнага спектра]]: зверху «натуральнае» (бачнае ў [[спектраскоп]]е), знізу — як залежнасць інтэнсіўнасці ад даўжыні хвалі. Паказаны ''камбінаваны спектр'' выпраменьвання [[Сонца]]. Адзначаны лініі паглынання [[Серыя Бальмера|бальмераўскай серыі]] вадароду.]]

Па характары размеркавання значэнняў фізічнай велічыні спектры могуць быць [[дыскрэтнасць|дыскрэтнымі]] (лінейчастымі), [[С уцэльны спектр|неперарыўнымі]] (суцэльнымі), а таксама прадстаўляць камбінацыю (накладанне) дыскрэтных і неперарыўных спектраў.

Прыкладамі лінейчастых спектраў могуць служыць [[Мас-спектраметрыя|мас-спектры]] і спектры звязана-звязаных электронных пераходаў [[атам]]а; прыкладамі неперарыўных спектраў — спектр [[Электрамагнітнае выпраменьванне|электрамагнітнага выпраменьвання]] нагрэтага цвёрдага цела і спектр свабодна-свабодных электронных пераходаў атама; прыкладамі камбінаваных спектраў — спектры выпраменьвання [[зорка|зорак]], дзе на суцэльны спектр [[фотасфера|фотасферы]] накладваюцца [[храмасфера|храмасферныя]] лініі паглынання ці большасць [[гук]]авых спектраў.

Іншым крытэрыем тыпізацыі спектраў служаць фізічныя працэсы, якія ляжаць у аснове іх атрымання. Так, па тыпе ўзаемадзеяння [[Выпраменьванне|выпраменьвання]] з матэрыяй, спектры дзеляцца на [[эмісійны спектр|эмісійныя]] (спектры выпраменьвання), абсарбцыйныя ([[спектр паглынання|спектры паглынання]]) і спектры рассейвання.
* [[Электрамагнітны спектр]] — сукупнасць усіх дыяпазонаў частот электрамагнітных хваль.
* [[Эмісійны спектр]] — набор частот электрамагнітнага выпраменьвання, выпусканага атамам або малекулай пры пераходзе на больш нізкі энергетычны ўзровень.
* [[Спектр мас]] — набор значэнняў [[маса|мас]] [[элементарная часціца|элементарных часціц]].
* [[Энергетычны спектр]] — залежнасць [[энергія|энергіі]] часціцы ад [[імпульс]]а.
* [[Спектр нейтронаў]] — [[Функцыя (матэматыка)|функцыя]], якая апісвае размеркаванне [[нейтрон]]аў па [[энергія|энергіі]]

== Спектры адвольных сігналаў: частотнае і часавае прадстаўленні ==
У 1822 годзе [[Жан Батыст Жазеф Фур’е|Фур'е]], які займаўся тэорыяй распаўсюджвання цяпла ў цвёрдым целе, апублікаваў працу «Аналітычная тэорыя цяпла», якая сыграла значную ролю ў далейшай гісторыі матэматыкі. У гэтай працы ён апісаў метад раздзялення зменных ([[пераўтварэнне Фур'е]]), заснаваны на прадстаўленні функцый трыганаметрычнымі радамі ([[рад Фур'е|рады Фур'е]]). Фур'е таксама паспрабаваў даказаць магчымасць раскладання ў трыганаметрычны рад адвольнай функцыі, і, хоць яго спроба аказалася няўдалаю, яна, фактычна, стала асновай сучаснай [[Лічбавая апрацоўка сігналаў|лічбавай апрацоўкі сігналаў]].

Аптычныя спектры, напрыклад, ньютанаўскі, колькасна апісваюцца функцыяй залежнасці інтэнсіўнасці выпраменьвання ад яго даўжыні хвалі <math>f(\lambda)</math> або, што эквівалентна, ад частаты <math>f(\omega )</math>, то бок функцыя <math>f(\omega )</math> зададзена на частотнай вобласці. Частотнае разлажэнне ў гэтым выпадку выконваецца аналізатарам спектраскопа — прызмай або [[Дыфракцыйная рашотка|дыфракцыйнай рашоткай]].

У выпадку акустыкі або аналагавых электрычных сігналаў сітуацыя іншая: вынікам вымярэння з'яўляецца функцыя залежнасці інтэнсіўнасці ад часу <math>j(\tau )</math>, то бок гэтая функцыя зададзена на часавай вобласці. Але, як вядома, гукавы сігнал з'яўляецца суперпазіцыяй [[гук]]авых ваганняў розных [[частата|частот]], гэта значыць такі сігнал можна прадставіць і ў выглядзе «класічнага» спектра, апісванага <math>f(\omega )</math><ref>''Вавилов С. И.'' Принципы и гипотезы оптики Ньютона. Сборник сочинений. — Т. 3. — М.: Издательство АН СССР, 1956.</ref>.

Менавіта пераўтварэнне Фур'е адназначна вызначае адпаведнасць паміж <math>j(\tau )</math> і <math>f(\omega )</math> і ляжыць у аснове [[Фур'е-спектраскапія |Фур'е-спектраскапіі]].

== Гл. таксама ==
* [[Спектраскапічныя метады]]
* [[Электронная спектраскапія]]
* [[Вагальная спектраскапія]]
* [[Атамна-эмісійная спектраметрыя]]

== Зноскі ==
{{reflist}}

== Літаратура ==
* {{Крыніцы/БелЭн|15|Спектр||106}}
* ''Gustav Kirchhoff, Robert Bunsen''. Chemical Analysis by Observation of Spectra / Engl. translation from Annalen der Physik und der Chemie (Poggendorff), Vol. 110 (1860).

== Спасылкі ==
* [http://astronomy.net.ua/4files/details.php?image_id=1 Перанос выпраменьвання і спектры нябесных целаў] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20090207155912/http://astronomy.net.ua/4files/details.php?image_id=1 |date=7 лютага 2009 }}
* [http://www.digcode.ru/BlackBodySpecrtrum.html Спектр] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120628091958/http://www.digcode.ru/BlackBodySpecrtrum.html |date=28 чэрвеня 2012 }} Flash-дадатак
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Спектраскапія]]
[[Катэгорыя:Назіральная астраномія]]
[[Катэгорыя:Оптыка]]
[[Катэгорыя:Астранамічныя з’явы]]