Прагляд зыходнага тэксту старонкі Спіс часціц

{{Інфармацыйны спіс}}
Гэта '''спіс часціц''' у [[фізіка элементарных часціц|фізіцы элементарных часціц]], які ўключае не толькі адкрытыя, але і гіпатэтычныя [[Элементарная часціца|элементарныя часціцы]], а таксама састаўныя часціцы, што складаюцца з элементарных часціц.

== Элементарныя часціцы ==
[[Элементарная часціца]] — гэта часціца без унутранай структуры, г. зн. не змяшчае іншых часціц. Элементарныя часціцы — фундаментальныя аб'екты [[квантавая тэорыя поля|квантавай тэорыі поля]]. Яны могуць быць класіфікаваны па [[спін]]у: [[ферміён]]ы маюць напаўцэлы спін, а [[базон]]ы — цэлы спін<ref name="nuclphys1">[http://nuclphys.sinp.msu.ru/nucmodl/nml01.htm Фундаментальные частицы и взаимодействия]</ref>.

=== Стандартная мадэль ===
[[Стандартная мадэль]] фізікі элементарных часціц — тэорыя, якая апісвае ўласцівасці і ўзаемадзеянні элементарных часціц. Усе часціцы, што прадказваюцца Стандартнай мадэллю, за выняткам гіпатэтычных, былі эксперыментальна выяўлены. Усяго мадэль апісвае 61 часціцу<ref>[http://elementy.ru/lib/432638 Половинка от магнита Владислав Кобычев, Сергей Попов «Популярная механика» № 2, 2015][http://web.archive.org/web/20150607223136/http://elementy.ru/lib/432638 Архив]</ref>.

==== Ферміёны ====
[[Ферміён]]ы маюць паў[[цэлы лік|цэлы]] спін; для ўсіх вядомых элементарных ферміёнаў ён роўны ½. Кожны ферміён мае сваю ўласную [[антычасціцы|антычасціцу]]. Ферміёны з'яўляюцца базавымі цаглінкамі ўсёй [[Матэрыя (фізіка)|матэрыі]]. Яны класіфікуюцца па сваім удзеле ў [[Моцнае ўзаемадзеянне|моцным узаемадзеянні]]. Згодна Стандартнай мадэлі, існуе 12 [[Водар (фізіка)|водараў]] элементарных ферміёнаў: шэсць [[кварк]]аў і шэсць [[лептон]]аў<ref name="nuclphys1" />.

* [[Кварк]]і маюць [[Колер (квантавая хромадынаміка)|каляровы зарад]] і бяруць удзел у моцным узаемадзеянні. Іх [[антычасціцы]] завуцца антыкваркамі. Існуе шэсць [[Водар (фізіка)|водараў]] кваркаў (па 2 у кожным пакаленні):

{| class="wikitable"
|-
| colspan=1 align=center | '''Пакаленне'''
|
| colspan=3 align=center | Кваркі з зарадам (+{{Дроб|2|3}})[[элементарны зарад|e]]
|
| colspan=3 align=center | Кваркі з зарадам (−{{Дроб|1|3}})[[элементарны зарад|e]]
|-
!
!
! Назва/ водар кварка/ антыкварка
! Сімвал кварка/ антыкварка
! Маса ([[МэВ]])
!
! Назва/ водар кварка/ антыкварка
! Сімвал кварка/ антыкварка
! Маса ([[МэВ]])
|-
| 1
|
| [[u-кварк]] (up-кварк) / анты-u-кварк
| <math>u / \, \overline{u}</math>
| ад 1,5 да 3
|
| [[d-кварк]] (down-кварк) / анты-d-кварк
| <math>d / \, \overline{d}</math>
| 4,79±0,07
|-
| 2
|
| [[c-кварк]] (charm-кварк) / анты-c-кварк
| <math>c / \, \overline{c}</math>
| 1250 ± 90
|
| [[s-кварк]] (strange-кварк) / анты-s-кварк
| <math>s / \, \overline{s}</math>
| 95 ± 25
|-
| 3
|
| [[t-кварк]] (top-кварк) / анты-t-кварк
| <math>t / \, \overline{t}</math>
| 174 200 ± 3300<ref>{{cite web|url=http://dorigo.wordpress.com/2006/08/03/top-mass-now-at-12-uncertainty/|title=Масса top-кварка: теперь неопределённость на отметке 1,2%|accessdate=2009-09-25|date=2006-08-03|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/65cC248WG?url=http://dorigo.wordpress.com/2006/08/03/top-mass-now-at-12-uncertainty/|archivedate=21 лютага 2012|url-status=live}}</ref>
|
| [[b-кварк]] (bottom-кварк) / анты-b-кварк
| <math>b / \, \overline{b}</math>
| 4200 ± 70
|-
|}

Ва ўсіх кваркаў ёсць таксама [[электрычны зарад]], кратны {{Дроб|1|3}} элементарнага зарада. У кожным пакаленні адзін кварк мае электрычны зарад +{{Дроб|2|3}} (гэта u-, c- і t-кваркі) і адзін — зарад -{{Дроб|1|3}} (d-, s- і b-кваркі); у антыкваркаў зарады процілеглыя па знаку. Апроч моцнага і электрамагнітнага ўзаемадзеяння, кваркі бяруць удзел у слабым узаемадзеянні.

* [[Лептон]]ы не бяруць удзел у моцным узаемадзеянні. Іх антычасціцы — антылептоны (антычасціца [[электрон]]а завецца [[пазітрон]] па гістарычных прычынах). Існуюць лептоны шасці [[Водар (фізіка)|водараў]]:

{| class="wikitable"
|-
| colspan=1 align=center | '''Пакаленне'''
|
| colspan=4 align=center | '''Зараджаны лептон / антычасціца'''
|
| colspan=4 align=center | '''Нейтрына / антынейтрыно'''
|-
!
!
! Назва
! Сімвал
! Электрычны зарад ([[элементарны зарад|e]])
! Маса ([[МэВ]])
!
! Назва
! Сімвал
! Электрычны зарад ([[элементарны зарад|e]])
! Маса ([[МэВ]])
|-
| 1
|
| [[Электрон]] / [[Пазітрон]]
| <math>e^- \, / \, e^+</math>
| −1 / +1
| 0,511
|
| [[Электроннае нейтрына]] / Электроннае антынейтрына
| <math>\nu_e \, / \, \overline{\nu}_e</math>
| 0
| < 0,0000022<ref name="neutrinomass">{{cite web|url=http://cupp.oulu.fi/neutrino/nd-mass.html|title=Лабораторные измерения и ограничения на свойства нейтрино|accessdate=2009-09-25|lang=en|archiveurl=https://www.webcitation.org/65cC79r0t?url=http://cupp.oulu.fi/neutrino/nd-mass.html|archivedate=21 лютага 2012|url-status=live}}</ref>
|-
| 2
|
| [[Мюон]]
| <math>\mu^- \, / \, \mu^+ </math>
| −1 / +1
| 105,66
|
| [[Мюоннае нейтрына]] / Мюоннае антынейтрына
| <math>\nu_\mu \, / \, \overline{\nu}_\mu</math>
| 0
| < 0,17<ref name="neutrinomass" />
|-
| 3
|
| [[Тау-лептон]]
| <math>\tau^- \, / \, \tau^+</math>
| −1 / +1
| 1776,99
|
| [[Тау-нейтрына]] / тау-антынейтрыно
| <math>\nu_\tau \, / \, \overline{\nu}_\tau</math>
| 0
| < 15,5<ref name="neutrinomass" />
|-
|}

Масы нейтрына ≠0 (гэта пацвярджаецца існаваннем [[нейтрынныя асцыляцыі|нейтрынных асцыляцый]]), але гэтак малыя, што не былі вымераны непасрэдна на 2016 год.

==== Базоны ====

[[Базон]]ы маюць [[цэлы лік|цэлалікавыя]] [[спін]]ы<ref name="nuclphys1" />. [[Фундаментальныя ўзаемадзеянні|Фундаментальныя сілы]] прыроды пераносяцца [[калібравальны базон|калібравальнымі базонамі]], а [[маса]], паводле тэорыі, ствараецца [[базон Хігса|базонамі Хігса]]. Паводле [[Стандартная мадэль|Стандартнай мадэлі]], элементарнымі базонамі з'яўляюцца наступныя часціцы:

{| class="wikitable"
|-
|align=center | '''Назва'''
|align="center" | '''[[Электрычны зарад|Зарад]] ([[элементарны зарад|e]])'''
|'''[[Спін]]'''
|align=center | '''[[Маса]] ([[ГэВ]])'''
|align=center | '''Пераноснае ўзаемадзеянне'''
|-
|[[Фатон]]
|0
|1
|0
|[[Электрамагнітнае ўзаемадзеянне]]
|-
|[[W-базон|W<sup>±</sup>]]
| ±1
|1
|80,4
|[[Слабае ўзаемадзеянне]]
|-
|[[Z-базон|Z<sup>0</sup>]]
|0
|1
|91,2
|[[Слабае ўзаемадзеянне]]
|-
|[[Глюон]]
|0
|1
|0
|[[Моцнае ўзаемадзеянне]]
|-
|[[Базон Хігса]]
|0
|0
|≈125
|[[Поле Хігса]]
|}

[[Базон Хігса]], ці [[базон Хігса|хігсон]]. У [[механізм Хігса|механізме Хігса]] Стандартнай мадэлі масіўны хігсаўскі базон ствараецца з-за спантаннага парушэння сіметрыі поля Хігса. Уласцівыя элементарным часціцам масы (у прыватнасці, вялікія масы [[W-базон|W<sup>±</sup>]]- і [[Z-базон|Z<sup>0</sup>]]-базонаў) могуць быць растлумачаны іх узаемадзеяннямі з гэтым полем. Многія фізікі чакаюць адкрыцця базона Хігса на [[Вялікі адронны калайдар|Вялікім адронным калайдары]] ({{lang-en|Large Hadron Collider}}, {{lang-en2|LHC}}) — [[паскаральнік зараджаных часціц|паскаральніку зараджаных часціц]], які пабудаваны ў [[CERN]] і запушчаны ў верасні 2008 года. Звесткі пра знаходжанне часціцы, падобнай на базон Хігса, ужо былі абнародаваны, аднак, у наш час ідзе праверка дадзеных і вызначэнне ўласцівасцей знойдзенай часціцы<ref>[http://www.bbc.co.uk/russian/science/2012/07/120704_higgs_boson_found.shtml источник]</ref>.

=== Гіпатэтычныя часціцы ===
[[Суперсіметрыя|Суперсіметрычныя]] тэорыі, што пашыраюць Стандартную мадэль, прадказваюць існаванне новых часціц (суперсіметрычных партнёраў часціц Стандартнай мадэлі), але ніводная з іх не была эксперыментальна пацверджана (на чэрвень 2009 года).
* {{нп3|Нейтраліна|Нейтраліна|ru|Нейтралино}} (спін — ½) — {{нп3|квантавая суперпазіцыя|суперпазіцыя|ru|Квантовая суперпозиция}} [[суперпартнёр]]аў некалькіх нейтральных часціц Стандартнай мадэлі. Гэта вядучы кандыдат на асноўны складнік [[цёмная матэрыя|цёмнай матэрыі]]. Партнёры зараджаных ({{lang-en|charged}}) базонаў завуцца {{нп3|чарджына|чарджына|ru|Чарджино}} ({{lang-en|chargino}}).
* {{нп3|Фаціна (часціца)|Фаціна|en|Photino}} (спін — ½) — [[суперпартнёр]] [[фатон]]а.
* {{нп3|Гравіціна|Гравіціна|en|Gravitino}} (спін — ³⁄<sub>2</sub>) — [[суперпартнёр]] [[гравітон]]а ў [[супергравітацыя|тэорыях супергравітацыі]].
* {{нп3|Слептон|Слептоны|ru|Слептон}} і {{нп3|Скварк|Скваркі|ru|Скварк}} (спін — 0) — суперсіметрычныя партнёры ферміёнаў Стандартнай мадэлі. С-топ кварк (Stop) (суперпартнёр top-кварка) меркавана павінен мець адносна маленькую масу, у звязку з гэтым яго пошукі вядуцца асабліва актыўна.
* Сямейства {{нп3|гейджына|гейджына|en|Gaugino}}, суперпартнёраў калібравальных базонаў ({{нп3|глюіна|глюіна|en|Gluino}} — суперпартнёр глюёна, ві́на<ref>''Горбунов Д. С., Дубовский С. Л., Троицкий С. В.'' [http://ufn.ru/ru/articles/1999/7/a/ Калибровочный механизм передачи нарушения суперсимметрии]. УФН 169 705—736 (1999).</ref> — суперпартнёр W-базона, бі́на — суперпартнёр калібравальнага базона, што адпавядае слабому гіперзараду, зі́на — суперпартнёр Z-базона).
* {{нп3|Хігсіна|Хігсіна|en|Higgsino}} — суперпартнёр базона Хігса.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Спасылкі ==
* {{cite journal | author=S. Eidelman | title=Review of Particle Physics | journal=Physics Letters B | year=2004 | volume=592 | pages=1|display-authors=etal}} ''(На сайте [http://pdg.lbl.gov Particle Data Group] находится регулярно обновляемая электронная версия этого обзора свойств частиц.)''
* Joseph F. Alward, ''[http://sol.sci.uop.edu/~jfalward/elementaryparticles/elementaryparticles.html Elementary Particles] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20050915125552/http://sol.sci.uop.edu/~jfalward/elementaryparticles/elementaryparticles.html |date=15 верасня 2005 }}'', Department of Physics, University of the Pacific
* ''[http://www.bartleby.com/65/el/elementr-p.html Elementary particles] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20051102084421/http://www.bartleby.com/65/el/elementr-p.html |date=2 лістапада 2005 }}'', The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. 2001.
{{Часціцы}}
{{Вонкавыя спасылкі}}
[[Катэгорыя:Ядзерная фізіка]]
[[Катэгорыя:Фізіка элементарных часціц]]