Прагляд зыходнага тэксту старонкі Тахіён

[[Файл:Dopl06a.jpg|міні|справа|Так выглядае аб’ект сферычнай формы, які рухаецца скарэй чым святло (так мог бы выглядаць тахіён, калі б мог адбіваць святло).]]
'''Тахіён''' (ад {{lang-el|ταχύς}}, «хуткі») — гіпатэтычная часціца{{efn|Маецца на ўвазе не любая ўяўная часціца з адпаведнай уласцівасцю хуткага руху, а, як гэта бывае ў большасці тэорый сучаснай фізікі, не парушае [[Лорэнц-інварыянтнасць|Лорэнц-інварыянтнасці]].}}, якая рухаецца са скорасцю, якая перавышае [[скорасць святла]]{{efn|Кажучы дакладней, гаворка ідзе пра тое, што для тахіёна большая за скорасць святла фармальна палічаная скорасць — напрыклад, праз звычайныя суадносіны [[Спецыяльная тэорыя адноснасці|СТА]] з заменай масы часціцы на ўяўны лік ці як групавая скорасць — таксама вылічаная фармальна — для тахіённага поля. Пытанне аб тым, ці можа тахіённае поле рэальна (нават толькі тэарэтычна рэальна) распаўсюджвацца са скорасцю, якая перавышае скорасць святла, прыкметна складаней (самыя простыя ўскладненні звязаныя з нестабільнасцю тахіённага поля і з тым, што стабілізуючыя мадыфікацыі могуць ліквідаваць магчымасць распаўсюджвання хвалі хутчэй святла або зрабіць перавышэнне знікаюча малым; гл. ў асноўны артыкуле).}} у [[вакуум]]е, у супрацьлегласць звычайным часціцам, званым ў тэарэтычных працах па тахіёнам тардыёнамі, якія рухаюцца заўсёды павольней святла, здольным пакоіцца, і [[люксоны|люксонам]] (напрыклад, [[фатон]]у), якія рухаюцца заўсёды толькі са скорасцю святла.

Гіпатэтычныя палі, якія адпавядаюць апісанай часціцы, называюцца тахіённымі палямі. Звычайна ў якасці такіх разглядаюцца палі, што падпарадкоўваюцца [[ураўненне Клейна-Гордана|ўраўненню Клейна-Гордана]] (або [[Ураўненне Дзірака|Дзірака]], [[тэорыя Янга — Мілса]]{{efn|Маецца на ўвазе, вядома, варыянт масіўнага янг-мілсаўскага поля.}} і пад.) з процілеглым знакам у масавага члена (гэта значыць з адмоўным квадратам масы; часам, як у выпадку [[ураўненне Дзірака|ўраўнення Дзірака]], дзе параметр масы ўваходзіць ў першай ступені, яго прыходзіцца рабіць ўяўным — ці матрычным і т. п. — відавочна). Цікава заўважыць, што падобныя палі досыць лёгка рэалізуюцца ў тым ліку ў простых механічных мадэлях, а таксама могуць сустракацца пры апісанні няўстойлівых асяроддзяў ў [[Фізіка цвёрдага цела|фізіцы цвёрдага цела]].

Калі тахіёны наогул існуюць, то могуць існаваць розныя іх тыпы, якія адрозніваюцца [[маса]]мі і іншымі ўласцівасцямі. Пры навуковым ўжыванні тэрміна пад тахіёнамі (або тахіённымі палямі) маюцца на ўвазе ў прынцыпе [[Лорэнц-інварыянтнасць|Лорэнц-інварыянтныя]] аб’екты, г.зн. аб’екты, якія не парушаюць [[прынцып адноснасці]]{{efn|Часціцы (або ўзбуджэнні нейкіх гіпатэтычных палёў), якія рухаюцца скарэй за святло, але пры гэтым і парушаюць прынцып адноснасці, наогул кажучы, вельмі лёгка ўявіць, але ў рамках існуючай тэрміналогіі яны не называюцца тахіёнамі або тахіённымі палямі, і цалкам выходзяць за рамкі праблематыкі, якая абмяркоўваецца у сувязі з імі. У прыватнасці, пытанне аб парушэнні прычыннасці іх сігналамі, нават у самой сваёй пастаноўцы, цалкам выходзіць за рамкі падыходу пры абмеркаванні такога пытання для тахіёнаў, і, відаць, не мае з апошнім нічога агульнага, ці нават наогул не ўзнікае. Не кажучы ўжо пра тое, што сучасная фізіка ў цэлым не бачыць пакуль прычын, ні ў вобласці тэорыі, ні ў вобласці эксперыменту, (і не выяўляе жадання) адмаўляцца ад Лорэнц-інварыянтнасці.}}.

== Гісторыя ==
Элементарныя часціцы, чыя скорасць больш за скорасць святла ў вакууме, былі ўпершыню разгледжаны [[Арнольд Зомерфельд|Зомерфельдам]] у 1904 годзе<ref>A. Sommerfeld, Nachr. Kgl. Ges. Wiss. Gottingen 99, 363 (1904)</ref>, а ў 1939 годзе матэматычны апарат для апісання іх паводзін быў дасканала распрацаваны [[Юджын Вігнер|Вігнерам]]<ref>E. Wigner, Ann. Math. 40, 149 (1939)</ref>. Лічыцца, што канцэпцыю тахіёнаў прапанаваў у 1962 годзе {{нп5|Джэральд Фейнберг||en|Gerald Feinberg}}<ref>''Фейнберг Дж.'' О возможности существования частиц, движущихся быстрее света // Эйнштейновский сборник 1973. — М., Наука, 1974. — с. 134—177</ref>, ён жа і ўвёў сам тэрмін. Савецкі навуковец Леў Штрум у 1923 годзе таксама разглядаў гэтую канцэпцыю. Ідэя аб існаванні тахіёнаў на макраскапічным узроўні была выказана Якавам Цярлецкім у 1960 годзе.

== Тахіёны ў тэорыі адноснасці ==
Самы просты спосаб фармальнага ўвядзення тахіёна ў межах [[спецыяльная тэорыя адноснасці|спецыяльнай тэорыі адноснасці]] складаецца ў тым, каб задаць у формулах для энергіі і імпульсу

<math>E = {mc^2\over\sqrt{1 - {v^2\over{c^2}}}}</math>; <math>\stackrel{\rightarrow}{p} = {m\stackrel{\rightarrow}{v}\over\sqrt{1 - {v^2\over{c^2}}}}</math>

[[Маса|масу]] <math>m</math> не [[Рэчаісны лік|рэчаісным]], а [[Камплексны лік#Звязаныя азначэнні|чыста ўяўным]] лікам. Тады, мяркуючы, што '''энергія і імпульс павінны быць рэчаіснымі''', прыходзім да неабходнасці <math>v</math> <math>></math> <math>c</math>. Гэта значыць, што атрымліваем тахіён — часціцу, скорасць якой не можа быць менш за скорасць святла.

Адзін цікаўны эфект заключаецца ў тым, што, у адрозненне ад звычайных часціц, скорасць тахіёна павялічваецца па меры памяншэння яго энергіі. Энергія набліжаецца да нуля, калі скорасць ''v'' імкнецца да бясконцасці. Таму тахіён не здольны мець скорасць ніжэй за [[скорасць святла]] ''c,'' таму што для дасягнення бар’ера зверху ці знізу патрабуецца бясконцая энергія. Як адзначалі [[Альберт Эйнштэйн]] і Рычард Толман, спецыяльная тэорыя адноснасці мяркуе, што часціцы са звышсветлавой скорасцю, калі яны існуюць, могуць быць выкарыстаны для зваротнай сувязі ў часе<ref>Benford, G.; Book, D.; Newcomb, W. (1970). «The Tachyonic Antitelephone». ''Physical Review D''. '''2''' (2): 263—265.

Bibcode: [https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1970PhRvD...2..263B 1970PhRvD…2..263B], doi:[https://journals.aps.org/prd/abstract/10.1103/PhysRevD.2.263 10.1103/PhysRevD.2.263]</ref>.

Для тахіёнаў, гэтак жа як і для тардыёнаў, у межах СТА суадносіны энергіі і імпульсу будуць наступнымі:

<math>E^2 = p^2c^2 + m^2c^4</math>

== Гл. таксама ==
* [[Тэорыя струн]]
* [[Звышсветлавы рух]]

== Заўвагі ==
{{notelist}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{артыкул|аўтар=Feinberg, G.|загаловак=Particles That Go Faster than Light|мова=en|выданне=Scientific American|volume=222|нумар=2|тып=|год=February 1970|pages=68-81|спасылка=https://www.jstor.org/stable/24964494}}
* {{артыкул|аўтар=Benford, G. A., Book, D. L., & Newcomb, W. A.|загаловак=The Tachyonic Antitelephone|мова=en|выданне=Physical Review D|тып=|выдавецтва=American Physical Society|год=1970|volume=2|нумар=2|pages=263–265|doi=10.1103/physrevd.2.263}}
* {{артыкул|спасылка=http://ufn.ru/ru/articles/1974/9/f/ |аўтар=Барашенков В. С. |загаловак=Тахионы. Частицы, движущиеся со скоростями больше скорости света |выданне=УФН |том=114 |старонкі=133—149 |год=1974 |doi=10.3367/UFNr.0114.197409f.0133}}

== Спасылкі ==

* [http://www.pereplet.ru/nauka/Soros/pdf/9910_075.pdf Сверхсветовая волна в усиливающей среде. Оптические тахионы.]
* ''Корухов, В. В.'' [https://web.archive.org/web/20090521101651/http://www.philosophy.nsc.ru/PUBLICATION/KORUKHOV/tach94.htm Теоретические и методологические аспекты кинематики тахионов]. — <small> из первоисточника 21-05-2009.</small>
* ''Манида, С. Н.'' [http://www.phys.spbu.ru:81/Deanery/Archive/1999_SN/lorfock/lorfock37.htm Преобразования Лоренца-Фока: относительность бесконечности]{{Недаступная спасылка}}.

{{Часціцы}}

[[Катэгорыя:Гіпатэтычныя элементарныя часціцы]]
[[Катэгорыя:Экзатычная матэрыя]]