Прагляд зыходнага тэксту старонкі Трытый

{{Нуклід
| колер_фону = #7F7
| колер_тэксту = 
| выява = hydrogen 3.svg
| подпіс_выявы = 
| альтэрнатыўныя_назвы = звышцяжкі вадарод, T
| масавы_лік = 3
| сімвал = H
| колькасць_нейтронаў = 2
| колькасць_пратонаў = 1
| атамная_маса = 3,0160492777(25)<ref name="AME2003">{{Даведнік:AME2003}}</ref>
| лішак_масы = 14&nbsp;949,8060(23)<ref name="AME2003"/>
| уд_энергія_сувязі = 2&nbsp;827,266(1)<ref name="AME2003"/>
| ізатопная_распаўсюджанасць =
| перыяд_паўраспаду = 12,32(2)<ref name="Nubase2003">{{Даведнік:Nubase2003}}</ref>&nbsp;[[год]]а
| прадукты_распаду = [[Гелій-3|<sup><nowiki>3</nowiki></sup>He]]
| бацькоўскія_ізатопы =
| спін_цотнасць = 1/2<sup>+</sup><ref name="Nubase2003"/>
| канал_распаду1 = [[Бета-распад|β<sup>−</sup>]]
| энергія_распаду1 = 0,018591<ref name="AME2003"/>
| канал_распаду2 =
| энергія_распаду2 =
| канал_распаду3 =
| энергія_распаду3 =
| канал_распаду4 =
| энергія_распаду4 =

}}
'''Тры́тый''' (сімвал '''<sup>3</sup>H''' альбо '''T''' ад [[лацінская мова|лацінскага]] ''Tritium'') — радыеактыўны [[ізатоп]] [[вадарод]]у з атамнай масай, роўнай тром (3,016049). Часам яго называюць ''звышцяжкі вадарод''. Пры нармальным атмасферным ціску і тэмпературы трытый існуе ў выглядзе газу <sup>3</sup>H<sub>2</sub> (T<sub>2</sub>).

Ядро трытыю складаецца з аднаго [[пратон]]у і двух [[нейтрон]]аў, тым часам як звычайны атам вадароду, [[протый]], мае толькі адзін пратон, а [[дэйтэрый]] — адзін пратон і адзін нейтрон.

Упершыню трытый быў атрыманы з дэйтэрыю ў [[1934]] годзе Эрнестам Рэзерфордам, які працаваў разам з Маркам Оліфантам і Полам Гартэкам.

== Уласцівасці ==
Трытый — [[радыеактыўнасць|радыеактыўны]] элемент. У працэсе распаду пераўтвараецца ў [[гелій]] <sup>3</sup>He з выпраменьваннем [[бэта-часціца|бэта-часціцы]] (сярэдняя энергія 6,5 кеВ, максімальная - 18,6 кеВ). [[Перыяд паўраспаду]] — 12,3 гады. Слабае [[бэта-выпраменьванне]] не здольнае пранікаць праз чалавечую скуру і нясе небяспеку чалавеку толькі, калі трытый трапляе ўсярэдзіну арганізму ў вялікай колькасці. Як і ў выпадку з вадародам, трытый адносна нязручны для ўтрымання: ён у той ці іншай ступені можа пранікаць і праз [[пластык]], і праз [[гума|гуму]], і праз [[сталь]].

== Атрыманне ==
Трытый сустракаецца ў прыродзе, дзякуючы касмічнай радыяцыі, калі нейтроны з высокай энергіяй сутыкаюцца з атамамі дэйтэрыю ў зямной атмасферы.

Штучна атрымаць трытый магчыма, калі абстрэльваць [[літый]] <sup>6</sup>Li нейтронамі ў [[атамны рэактар|атамным рэактары]].

Вось некаторыя рэакцыі, шляхам якіх можна атрымаць трытый:

:<math>D + n \rightarrow T + \gamma</math>.
:<math> {}^{10}B + n \rightarrow T + {}^8Be + \gamma</math>;
:<math> {}^6Li + n \rightarrow T + {}^4He + \gamma</math>.

== Выкарыстанне ==
Трытый мае надзвычай важнае значэнне для рэакцыі [[тэрмаядзерны сінтэз|тэрмаядзернага сінтэзу]], паколькі рэакцыя дэйтэрыю з трытыем мае добрае [[сячэнне]] і высокі выхад энергіі:

: <math>D + T \rightarrow {}^4He + n + 17,6MeV</math>

Атамы ўсіх элементаў складаюцца з пратонаў і нейтронаў і адштурхоўваюць адзін аднаго, бо абодва маюць пазітыўны электрычны зарад. У выпадках надзвычай высокіх мільённых тэмператур, як напрыклад у ядры [[Сонца]], некаторыя атамы набываюць такую хуткасць, што могуць пераўзыйсці сілы электрычнага адштурхоўвання і зліцца разам, фармуючы больш цяжкія атамы. Дэйтэрый і трытый - найлепшыя кандыдаты для такой рэакцыі, бо маюць усяго па адным пратоне.

Апрача патэнцыяльнага выкарыстання ў тэрмаядзерным рэактары, трытый цяпер выкарыстоўваецца ў [[біялогія|біялогіі]] і [[медыцына|медыцыне]] як [[радыеактыўны маркёр]].

У індустрыі ён ужываецца ў малых колькасцях разам з [[фосфар]]ам пры вырабе самаасвятляючых паверхняў (стрэлкі гадзіннікаў, дарожныя знакі і г.д.)<ref>[[Сяргей Васілевіч Бесараб|Сергей Бесараб]] [https://www.patreon.com/posts/tritii-poslednii-60175941 Тритий - последний из "радиационных могикан"] // Патрэон — patreon.com, 21 снежня 2021,19:40</ref>
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:}}
{{Ізатопы вадароду}}
{{Ядзерная тэхналогія}}
{{Бібліяінфармацыя}}

[[Катэгорыя:Ізатопы вадароду]]
[[Катэгорыя:Радыяхімія]]