Прагляд зыходнага тэксту старонкі Фіяніт

[[Файл:CZ_brilliant.jpg|справа|безрамкі|Фіяніт]]
'''Фіяніт''' — штучны [[мінерал]], [[Крышталічныя целы|крышталі]] дыяксіду цырконія ZrO<sub>2</sub>, які мае [[Кубічная сінгонія|кубічную сінгонію]]. Шырока выкарыстоўваецца ў ювелірнай справе для імітацыі [[Каштоўныя камяні|каштоўных камянёў]].

== Уласцівасці ==
Фіяніты маюць кубічную крышталічную рашотку. Будучы сам па сабе нестабільнай высокатэмпературнай кубічнай мадыфікацыяй дыяксіду цырконія, кубічны фіяніт стабілізаваны дадаткамі [[Аксіды|аксіда]] [[Магній|магнія]], [[Кальцый|кальцыя]] і [[Ітрый|ітрыя]].

Па значэнні [[Паказчык праламлення|паказчыка праламлення]] (2,15—2,25) фіяніт блізкі да [[Алмаз|алмаза]] (2,417—2,419), таму на вока цяжкаадрозны ад яго. [[Хімічная формула]] Zr<sub>0,8</sub>Ca<sub>0,2</sub>O<sub>1,92</sub>, можа змяняцца ў залежнасці ад дабавак, уведзеных пры вырошчванні крышталяў для надання ім розных зададзеных уласцівасцяў. [[Бляск]] алмазны. Цвёрдасць 7,5—8,56. Шчыльнасць 6,5—10 г/см³. [[Спайнасць]] адсутнічае, залом няроўны. [[Дысперсія святла|Дысперсія]] ў фіянітаў 0,01. Для афарбоўвання бясколернага дыяксіду цырконія ў розныя [[Колер|колеры]] дадаюцца пераходныя і [[рэдказямельныя элементы]]. Працэс крышталізацыі фіянітаў ажыццяўляецца ў лабараторных умовах на спецыяльных затраўках пры астуджэнні расплаву, хуткасць росту крышталяў складае да 8-10 мм/г.

Дабаўкі аксідаў металаў уплываюць на колер фіянітаў: з дадаткамі <chem>Y2O3</chem> крышталі <chem>ZrO2</chem> атрымліваюцца бескаляровымі, з прымешкамі <chem>CeO2</chem> — саламяна-жоўтага колеру, <chem>Nd2O3</chem> — блакітна-фіялетавага, <chem>Pr2O3</chem>— зялёнага, <chem>Er2O3</chem> — ружовага.

== Паходжанне назвы ==
Назву фіяніты атрымалі ў гонар [[Фізічны інстытут імя П. М. Лебедзева РАН|Фізічнага інстытута Акадэміі Навук СССР (ФІАН)]], навукоўцы якога сінтэзавалі ў 1970 годзе фіяніт, але назва практычна не выкарыстоўваецца за межамі былой тэрыторыі [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] і [[Усходняя Еўропа|Усходняй Еўропы]]. За мяжой гэты матэрыял часцей называюць цырканітам. У некаторых выпадках, асабліва ў перакладах з замежных моў, фіяніт называюць цырконіем або цырконам (вырабы з ім маркіруюцца літарамі CZ), што з’яўляецца памылкай і стварае блытаніну. На самай справе гэта тры розных матэрыялы: фіяніт — які імітуе крышталь алмазу, вырашчаны лабараторным спосабам, [[цыркон]] — ніяк не звязаны з ім жоўта-карычневы [[мінерал]], напаўкаштоўны камень, а [[цырконій]] — гэта [[хімічны элемент]], адзін з металаў.

== Прымяненне ==
Фіяніты маюць высокі паказчык праламлення, адрозніваюцца высокай цвёрдасцю, трываласцю і хімічнай устойлівасцю. Яны выкарыстоўваюцца для вырабу лазераў, аптычных фільтраў і ювелірных вырабаў. Фіянітавымі ўстаўкамі могуць упрыгожвацца ювелірныя вырабы з золата. Іх таксама ўжываюць для кантрасту празрыстасці або колеру галоўнай устаўкі (цэнтра кампазіцыі) і як імітацыю брыльянтаў. Яны таксама выкарыстоўваюцца ў [[Стаматалогія|стаматалогіі]], пры керамічным напыленні, і ў [[Хімічная прамысловасць|хімічнай прамысловасці]].

== Галерэя ==
<gallery class="center">
Файл:1000kwCZLpKelley.jpg|<small>Працоўны кантралюе плаўленне аксіду цырконія і аксіду ітрыя ў індукцыйным нагрэтым «халодным тыглі» для стварэння фіянітаў</small>
Файл:Baguette Double Side Checkerboard Cut CZ.JPG|Фіялетавы фіяніт з выразам шахматнай дошкі
Файл:Multicolor Cubic zirconia.JPG|Шматколерны фіяніт
Файл:Multi Colour CubicZirconia.JPG|Трохкаляровыя фіянітавыя камяні
</gallery>

== Літаратура ==
* Неорганическая химия / Под ред. Ю. Д. Третьякова. — <abbr>М.</abbr>: Академия, 2007. — Т. 3. — 352 с.

== Спасылкі ==
* [http://www.webois.org.ua/jewellery/stones/sintetica3.htm Тэхналогія вытворчасці фіянітаў]

{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Каштоўныя камяні]]