Прагляд зыходнага тэксту старонкі Электрон

{{Элементарная_часціца
|Электрон
|<math>~e, ~e^-</math>
|9,10938291(40){{e|−31}}[[кг]]<ref name="CODATA allascii">http://physics.nist.gov/cuu/Constants/Table/allascii.txt Fundamental Physical Constants — Complete Listing</ref>,<br />
0,510998928(11) [[Электронвольт|МэВ]]<ref name="CODATA allascii" />
|[[пазітрон]]
|[[ферміён]], [[лептон]]
|−1,602176565(35){{e|−19}}&nbsp;[[Кулон|Кл]]<ref name="CODATA allascii" />
|1/2
|0
|0
|0
|0
|∞ (не меней 4,6{{e|26}} гадоў)
|—
|—
}}
'''Электрон''' (грэч. ''Ηλεκτρόνιο'') — стабільная элементарная часціца, адна з асноўных структурных адзінак рэчыва. З электронаў складаюцца электронныя абалонкі атамаў, дзе іх лік і становішча вызначае ўсе хімічныя ўласцівасці рэчываў. Рух вольных электронаў абумоўлівае такія з’явы, як [[электрычны ток]] у правадніках і вакууме.

Звычайна электрон пазначаецца ў формулах літарай '''e<sup>-</sup>'''. Бэта-часціцы, якія з’яўляюцца высокаэнергетычнымі электронамі, якія ўтвараюцца пры бэта-распадзе атамных ядраў, пазначаюцца знакам β<sup>-</sup>.

Электрон адносіцца да сямейства лептонаў, мае зарад −1, спін 1 / 2. Антычасціца для электрона — [[пазітрон]].
 
<math>~{m_e}=9,10938215(45)~{\cdot}~10^{-31}</math> кг — маса электрона.

<math>~{e_0}=-1,602176487(40)~{\cdot}~10^{-19}</math> Кл — зарад электрона.

Адкрыццё электрона як часціцы належыць [[Джозеф Джон Томсан|Дж. Томсану]], які ў [[1897]] устанавіў, што адносіны зарада да масы для катодных прамянёў не залежыць ад матэрыялу крыніцы. Хвалістую прыроду электрона адкрыў [[Луі дэ Бройль]].

Электрон удзельнічае ў электрамагнітным, слабым і гравітацыйным узаемадзеяннях элементарных часціц. У класічнай электрадынаміцы электрон апісваецца [[Ураўненні Максвела|ўраўненнямі Лорэнца—Максвела]]; у квантавай механіцы — [[ураўненні Шродынгера|ураўненнямі Шродынгера]] (для нерэлятывісцкіх з'яў) і [[ураўненні Дзірака|ўраўненнямі Дзірака]] (для рэлятывісцкіх з'яў). Характар размяшчэння электронаў ў атамных абалонках і запаўнення імі энергетычных узроўняў абумоўлены іх спінам (г.зн. электроны падпарадкоўваюцца [[прынцып Паўлі|прынцыпу Паўлі]]), што вызначае электрычныя, хімічныя, аптычныя і іншыя ўласцівасці атамаў і малекул і вядзе да перыядычнага паўтарэння ўласцівасцей хімічных элементаў (гл. [[Перыядычная сістэма элементаў Мендзялеева]]). Характар руху электронаў і іх размеркаванне па энергіях вызначае [[электраправоднасць]], [[цеплаправоднасць]] і іншыя ўласцівасці цвёрдых і вадкіх цел.

Даследаванні ўласцівасцей і асаблівасцей руху электронаў стымулявала развіццё фізікі і стварэнне новых галін тэхнікі.

= Выкарыстанне =
У большасці крыніц нізкаэнергетычных электронаў выкарыстоўваюцца з'явы [[тэрмаэлектронная эмісія|тэрмаэлектроннай эмісіі]] і [[фотаэлектронная эмісія|фотаэлектронных эмісіі]]. Высокаэнергетычных, з энергіяй ад некалькіх [[кэВ]] да некалькіх [[МэВ|МЭВ]], электроны выпраменьваюцца ў працэсах [[Бэта-распад|бэта-распаду]] і [[унутраная канверсія|ўнутранай канверсіі]] радыеактыўных ядраў. Электроны, якія выпраменьваюцца ў бэта-распадзе, часам называюць бэта-часціцамі ці бэта-прамянямі. Крыніцамі электронаў з больш высокай энергіяй служаць [[Паскаральнік зараджаных часціц|паскаральнікі]].

Рух электронаў у [[Металы|металах]] і [[паўправадніках]] дазваляе лёгка пераносіць энергію і кіраваць ёю. Гэта зʼява ([[электрычны ток]]) зʼяўляецца адной з асноў сучаснай цывілізацыі і выкарыстоўваецца практычна паўсюдна ў прамысловасці, сувязі, інфарматыцы, электроніцы, у побыце. Хуткасць дрэйфу электронаў у правадырах вельмі малая (~ 0,1-1 мм/с), аднак электрычнае поле распаўсюджваецца з [[Скорасць святла|хуткасцю святла]]. У сувязі з гэтым ток ва ўсёй ланцугу ўсталёўваецца практычна імгненна.

== Электрон як квазічасціца ==
Калі электрон знаходзіцца ў [[перыядычны патэнцыял|перыядычным патэнцыяле]], яго рух разглядаецца як рух [[квазічасціцы]]<ref>''Киттель, Ч.'' Квантовая теория твердых тел. — М.-Л.: Наук, 1967. — С. 103</ref>. Яго стану апісваюцца [[квазіволновым вектарам]]. Асноўны дынамічнай характарыстыкай у выпадку квадратычнага [[закон дысперыіі|закона дысперсіі]] з’яўляецца [[эфектыўная маса]], якая можа значна адрознівацца ад масы вольнага электрона і ў агульным выпадку з’яўляецца [[тэнзар]]<ref>''Давыдов, А. С.'' Теория твердого тела. — М.: Мир, 1979. — С. 122</ref>.

== Гл. таксама ==
* [[Кулонаўская блакада]]

{{зноскі}}

== Літаратура ==
* Богуш А. Электрон // БЭ ў 18 т. Т. 18. Кн. 1. Мн., 2004.

== У Сеціве ==
{{commonscat|Electrons}}
* {{cite web|url=http://www.aip.org/history/electron/|title=The Discovery of the Electron|publisher=American Institute of Physics, Center for History of Physics|accessdate=2006-08-10|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080316233916/http://www.aip.org/history/electron/|archivedate=16 сакавіка 2008|url-status=dead}}
* {{cite web
|url=http://pdg.lbl.gov/|title=Particle Data Group
|publisher=University of California
|accessdate=2008-11-17}}
* {{cite book 
|author=Bock, Rudolf K.; Vasilescu, Angela|year=1998
|title=The Particle Detector BriefBook
|edition=14th|publisher=Springer|isbn=3540641203|url=http://physics.web.cern.ch/Physics/ParticleDetector/BriefBook/|accessdate=2008-10-02}}

{{Квантавая электрадынаміка}}
{{часціцы}}





[[Катэгорыя:Элементарныя часціцы]]
[[Катэгорыя:Лептоны]]
[[Катэгорыя:Электрон| ]]
[[Катэгорыя:Квантавая электрадынаміка]]