Першацвет веснавы

Шаблон:Таксон Першацвет веснавы, Ключыкі вясеннія (Primula veris) — шматгадовая травяністая расліна, від роду Шаблон:Bt-bellat.

Батанічнае апісанне

Шаблон:Біяфота Шаблон:Біяфота Першацвет веснавы дасягае ў вышыню 5-30 см. Лісце даўгавата-зваротнаяйкападобнай формы, зморшчыстае, зубчастае або невыразнагародчатае па краях, звужанае ў крылаты хвосцік. Утварае прыкаранёвую разетку. З сярэдзіны разеткі выходзіць бязлісцевы кветканос вышынёй 5-30 см. Карэнішча кароткае гарызантальнае, ад яго адыходзяць шматлікія сакавітыя тонкія карані.

Кветкі правільныя, жоўтыя, 7-15 мм у дыяметры, пяцічленныя, дыморфныя, з 10-зубчастай чашачкай, нахіленай у адзін бок, абодваполыя, сабраныя ў злёгку паніклыя парасоны па 10-30 штук. Вяночак ля аснавання зрослапялёсткавы; пялёсткі тупыя.

Апыленне — Шаблон:Нп3 (часцей за ўсё — з дапамогай Шаблон:Bt-bellat і Шаблон:Bt-bellat), прычым для першацвета веснавога характэрна так званая Шаблон:Нп3. Сутнасць гэтага прыстасавання да Шаблон:Нп3 заключаецца ў тым, што кветкі ў адной частцы папуляцыі маюць доўгія слупкі, а ў іншай — кароткія. Песцік у даўгаслупковай формы размяшчаецца каля ўзроўню адгінання, а тычынкі прымацаваныя да сярэдняй часткі трубкі вяночка; лычык у кароткаслупковай формы размяшчаецца ў сярэдняй частцы трубкі вяночка, а тычачкі — каля ўзроўню адгінання. Гетэрастылію першацветаў падрабязна вывучаў Чарлз Дарвін у 1862 і 1877 гадах; правёўшы розныя эксперыменты, ён зрабіў выснову, што ў гетэрастыльных першацветаў магчымыя тры варыянты апылення (паміж рознымі формамі, паміж аднолькавымі формамі і самаапыленне), але найбольш спрыяльным для раслін з’яўляецца перакрыжаванае апыленне паміж рознымі формамі: у гэтым выпадку насення ўтворыцца больш і яно больш жыццяздольнае.

Ва ўмовах сярэдняй паласы Еўрапейскай часткі Расіі расліна цвіце ў красавіку — ліпені.

Формула кветкі: $\ast C{a}_{(5)}C{o}_{(5)}{A}_{(5)}{G}_{(\underset{\_}{5})}$

Плод — каробачка.

Арэал

Расліна сустракаецца ў лясной і лесастэпавай зонах амаль па ўсёй Еўропе, у тым ліку ў Еўрапейскай часткі Расіі; расце таксама на Каўказе, у Турцыі і Іране. Аддае перавагу лугам, рэдкім лясам, узлескам, палянам, хмызнякам.

Ужыванне

У медыцыне

Расліна шырока выкарыстоўваецца ў народнай і навуковай медыцыне. У лекавых мэтах выкарыстоўваюць лісце першацвета веснавога (Шаблон:Lang-la), якое збіраюць у пачатку цвіцення расліны і хутка сушаць пры тэмпературы 100—120 °C, каб захаваць аскарбінавую кіслату; радзей пад падстрэшкам і на гарышчах, і карэнішча з каранямі (Шаблон:Lang-la2), якія выкапваюць восенню. Лісце, якое змяшчае да 5,9 % аскарбінавай кіслаты, сапаніны, ужываюць у выглядзе гарбаты пры авітамінозе; парашок лісця дадаюць таксама да першых страў. Карэнішча з каранямі змяшчае да 10 % Шаблон:Нп3 сапаніны. Агліконы іх — прымулагеніны А, D, SD. Ужываюць у выглядзе адвару як адхарквальнае. Кветкі выкарыстоўваюцца ў выглядзе адвараў і настояў пры мігрэнях, неўралгіі, прастудзе, падагры і рэўматызме, пры бессані, ад кашлю. Спіртовую настойку кветак ужываюць як заспакаяльнае пры бессані і пераўзбуджэнне. Настой лісця выкарыстоўваюць пры падагры, хваробах нырак і мачавога пузыра. Адвар і настойку кораня прызначаюць як змякчальны і адхарквальны сродак пры кашлю, як мочагоннае. Вонкава адвар выкарыстоўваюць для паласкання пры запаленні горла, гартані і бранхітах. Гамеапатычны сродак Primula прызначаюць для лячэння катаральным гастрыту, кашлю і як заспакаяльны сродак пры бессані.

Харчовае значэнне

Лісце і сцёблы ядомыя і могуць дадавацца ў салаты, Шаблон:Нп3.

Ранні меданос.

Любімая расліна еўрапейскага дзікага труса.

Дэкаратыўнае выкарыстанне

Альбрэхт Дзюрэр. «Шаблон:Нп3», 1526. Нацыянальная галерэя мастацтва

Шырока вядома як дэкаратыўная расліна. Аддае перавагу ўрадлівым добра дрэнаваным глебам, па іншых дадзеных гліністыя і суглінкавыя глебы. Любіць паўцень і багаты паліў. Размножваюць расліну насеннем, дзяленнем раслін старэйшых за тры гады і каранёвымі тронкамі.

Падвіды

• Шаблон:Bt — часам разглядаецца як самастойны від Шаблон:Bt-bellat.
• Шаблон:Bt
• Шаблон:Bt

Літаратура

• Жизнь растений. В 6-ти т. Т. 5. Ч. 2. Цветковые растения / Под ред. А. Л. Тахтаджяна. — М.: Просвещение, 1981. — С. 111—114.
• Ботаника. Энциклопедия «Все растения мира»: Пер. с англ. (ред. Григорьев Д. и др.) — Könemann, 2006 (русское издание). — С. 704. — ISBN 3-8331-1621-8.
• Иллюстрированный определитель растений Ленинградской области / Под ред. А. Л. Буданцева и Г. П. Яковлева. — М.: Товарищество научных изданий КМК, 2006. — С. 187—188. — ISBN 5-87317-260-9.
• Губанов И. А. и др. Определитель высших растений средней полосы европейской части СССР: Пособие для учителей / И. А. Губанов, В. С. Новиков, В. Н. Тихомиров. — М.: Просвещение, 1981. — С. 192.
• Шаблон:Кніга
• Lehtilä K., Syrjänen K., Leimu R., Garcia M. B., Ehrlén J. Habitat change and demography of Primula veris: identification of management targets. Conserv Biol. 2006 Jun; 20(3):833-43. Шаблон:Ref-en
• Broda B. Primula veris L. and Primula elatior (L.) Scherb. as medicinal plants. Acta Pol. Pharm. 1952; 9(1):55-76; 1952; 9(2):85-95. Шаблон:Ref-en
• Шаблон:ІВРСР
• Єлін Ю. Я., Зерова М. Я., Лушпа В. І., Шаброва С. І. Дари лісів. — К.: «Урожай», 1979.
• Шаблон:Нп3, Шаблон:Нп3, А. М. Краснова; «Шаблон:Нп3» Справочник; Киев, Шаблон:Нп3, 1983. Шаблон:Ref-ru

Спасылкі

• Первоцвет весенний на сайте Ботанического музея КГУШаблон:Недаступная спасылка Шаблон:Ref-ru
• Первоцвет весенний на сайте «Нетрадиционная медицина» Шаблон:Архівавана Шаблон:Ref-ru
• Шаблон:Плантарыум