Свабодныя радыкалы

Свабодныя радыкалы — часціцы (як правіла, няўстойлівыя), якія змяшчаюць адзін або некалькі няспараных электронаў на вонкавай электроннай абалонцы. Па іншым вызначэнні свабодны радыкал - від малекулы або атама, здольны да незалежнага існавання (гэта значыць які валодае адноснай стабільнасцю) і які мае адзін ці два неспараныя электроны. Неспараны электрон займае атамную або малекулярную арбіталь ў адзіночку. Як правіла, радыкалы валодаюць парамагнітнымі ўласцівасцямі, бо наяўнасць неспараных электронаў выклікае ўзаемадзеянне з магнітным полем. Акрамя гэтага наяўнасць неспаранага электрона здольна значна ўзмацніць рэакцыйную здольнасць, хоць гэтая ўласцівасць радыкалаў шырока вагаецца.

Утварэнне

Радыкал можа ўтварыцца ў выніку згубы аднаго электрона нерадыкальнай малекулай:

$𝖷\mathsf{\to }𝖷{\mathsf{\cdot }}^{\mathsf{+}}\mathsf{+}{𝖾}^{\mathsf{-}}$

альбо пры атрыманні аднаго электрона нерадыкальнай малекулай:

$𝖸\mathsf{+}{𝖾}^{\mathsf{-}}\mathsf{\to }𝖸{\mathsf{\cdot }}^{\mathsf{-}}$

Большасць радыкалаў утвараюцца падчас хімічных рэакцый пры гомалітычнай дысацыяцыі сувязяў. Яны адразу ператвараюцца ў больш устойлівыя часціцы:

$𝖢{𝗅}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{\to }\mathrm{𝟤}𝖢𝗅\mathsf{\cdot }$

$𝖢{𝖧}_{\mathrm{𝟦}}\mathsf{+}𝖢𝗅\mathsf{\cdot }\mathsf{\to }𝖢{𝖧}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{\cdot }\mathsf{+}𝖧𝖢𝗅$

$𝖢{𝖧}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{\cdot }\mathsf{+}𝖢{𝗅}_{\mathrm{𝟤}}\mathsf{\to }𝖢{𝖧}_{\mathrm{𝟥}}𝖢𝗅\mathsf{+}𝖢𝗅\mathsf{\cdot }$

$\mathrm{𝟤}𝖢𝗅\mathsf{\cdot }\mathsf{\to }𝖢{𝗅}_{\mathrm{𝟤}}$

$\mathrm{𝟤}𝖢{𝖧}_{\mathrm{𝟥}}\mathsf{\cdot }\mathsf{\to }{𝖢}_{\mathrm{𝟤}}{𝖧}_{\mathrm{𝟨}}$

…

Спарадзіць радыкальны ланцуг можна дзеяннем на рэчыва жорсткіх умоў (высокія тэмпературы, электрамагнітнае выпраменьванне, радыяцыя). Многія перакісныя злучэнні - таксама добрыя радыкалаўтваральныя часціцы.

Ускоснае дзеянне іанізуючага выпраменьвання звязана з утварэннем свабодных радыкалаў.