Жасцёр слабіцельны

З пляцоўкі testwiki
Версія ад 10:23, 1 чэрвеня 2024, аўтар imported>Artsiom91Bot (→Батанічнае апісанне: вікіфікацыя, перанесена: {{М}} → {{М.}} з дапамогай AWB)
(розн.) ← Папярэдн. версія | Актуальная версія (розн.) | Навейшая версія → (розн.)
Перайсці да навігацыі Перайсці да пошуку

Шаблон:Таксон Жасцё́р слабіцельны[1], Жасцер паслабляльны[2], Крушына звычайная[3] (Rhámnus cathártica) — від кустоў роду Шаблон:Bt-bellat сямейства Шаблон:Bt-bellat.

Назва

Жасцёр слабіцельны, жыстор, жысцёр, жысцёрына[4], крушына[5][6][7], жыстар, жысцяр, жысцярына, засцір, крушына слабячая[8][9][10][11].

Батанічнае апісанне

Шаблон:Біяфота

Жасцёр слабіцельны — моцна разгалінаваны куст ці дрэва прыкладна да 8 м вышыні[12], з адтапыранымі галінамі. Кара маладых парасткаў серабрыста-шэрага колеру, пазней становіцца бура-чорнай. Расліну лёгка адрозніць па прамых калючках, у якія ператвараюцца вярхушкі галін[12].

Супраціўнае лісце з хвосцікамі, яйкападобнае або эліптычнае, злёгку завостранае, глянцавітае, з трыма парамі дугападобных бакавых жылак, па краі гародчата-пільчатае[12].

У пазухах лісця размяшчаюцца сабраныя пучкамі па 10-15 у парасоны чатырохчленныя непрыкметныя зелянява-жоўтыя кветкі[12]. Цвіце з мая па чэрвень.

Формула кветкі: Шаблон:Nobr і Шаблон:Nobr[13]. Шаблон:Біяфота З кветак развіваюцца круглявыя плады — ценакарпныя касцянкі — памерам з гарошыну, спачатку зялёныя, потым чорныя. Костачкі выпуклыя са спіннога боку і са слабай гранню з брушной. У адрозненне ад іх костачкі атрутных пладоў блізкароднаснага віду Шаблон:Bt-bellat плоскавыпуклыя, з храшчавым падвойным «клювікам»[14]. Мякаць плода руда-зялёная, саладкавата-горкая[12].

Распаўсюджанне і асяроддзе пражывання

Жасцёр слабіцельны — расліна не вельмі распаўсюджаная, яна расце як на сонечных сухіх месцах, так і на вільготных глебах ў забалочаных лясах. Сустракаецца па канавах і ля агароджаў, у зарасніках кустоў, на могілках, па лясных узлесках і на балотах[12].

Хімічны склад

Ва ўсіх частках расліны (у кары, лісці, пупышках і пладах) крушыны ўтрымліваюцца антрагліказіды, якія абумоўліваюць асноўнае фармакалагічнае дзеянне прэпаратаў з расліны. Асноўнымі антрагліказідамі з’яўляюцца біязіды: глюкафрангулін А (6α-L-рамноза-8β-D-глюказід франгула-эмадзіну), глюкафрангулін У (6α-D-апіяфураназіл-8β-D-глюказід франгула-эмадзіну); маназіды франгулін А і франгулін В.

Прымяненне

Лекавая, меданосная, таніданосная, фарбавальная расліна.

У кары і лісці ўтрымліваюцца таніды (да 6 %), прыдатныя для дублення шкур.

Недаспелыя плады жасцёру даюць жоўтую фарбу, саспелыя — смарагдава-зялёную, пераспелыя — пурпурна-чырвоную, свежая кара — ярка-жоўтую, сухая кара — карычневую, чырвоную і чорную.

Меданос. Дае пчолам падтрымліваючы ўзятак пасля галоўных вясновых меданосаў. На вільготных месцах пад полагам лесу нектараноснасць павялічваецца. Мёд жоўты, вадкі, не зацукрываецца[15]. Медадайнасць — да 25 кг/га.

Насенне жасцёру ўтрымлівае 8-12 % тлустага алею, які прыдатны для вытворчасці лакаў і фарбаў.

Выкарыстоўваецца таксама для атрымання драўніны. Драўніна жасцёру цвёрдая, жаўтлявая з чырванаватымі прожылкамі, добра паліруецца, яе можна выкарыстоўваць для дробных вырабаў, дэкаратыўнай фанеры, асабліва цэняцца наплывы.

Жасцёр слабіцельны — дэкаратыўная расліна, цягавітая, хутка размнажаецца, але не рэкамендуецца разводзіць яе зблізку сельскагаспадарчых палёў, паколькі яна з’яўляецца прамежкавым гаспадаром іржаўнага грыбу.

Медыцынскае прымяненне

У якасці лекавай сыравіны выкарыстоўваюць сабраныя позняй восенню спелыя і высушаныя плады жасцёра слабіцельнага (Шаблон:Lang-la)[12][14].

Склад рэчываў, якія вызначаюць слабільнае дзеянне, блізкі да рэчываў з кары Шаблон:Bt-bellat. Антрагліказід (антронавы гліказід) — франгуляразід і яго вытворныя глюкафрангулін, эмадзін і франгулін вызначаюць фізіялагічнае дзеянне крушыны. Першасны антрагліказід франгуляразід валодае ванітавым дзеяннем, а акісленыя формы — слабільным.

У народнай медыцыне плады жасцёра выкарыстоўваюць як слабільны[12] і ірвотны сродак, супраць вадзянкі, падагры, пры хранічных хваробах скуры; настоем пладоў на спірце шаруюцца пры рэўматызме. Галіны выкарыстоўваюць пры язве і катарах страўніка, а кару — пры паніжанай кіслотнасці.

У гамеапатыі выкарыстоўваюць эсэнцыю са свежых пладоў. У ветэрынарыі плады і кару выкарыстоўваюць таксама ў якасці слабільнага сродку.

Лісце крушыны ўтрымлівае вялікую колькасць вітаміна С (да 800 мг%) і можа стаць сыравінай для атрымання канцэнтрату.

Збор, перапрацоўка і захоўванне

Плады жасцёру збіраюць у перыяд паспявання, зрываючы іх рукамі[12]. Складаюць у вёдры або кошыкі. Сушаць у печах або сушылках пры тэмпературы 50-60, рассцілаючы тонкім пластом на рэшатах або лістах[12]. Сухія плады пакуюць ў мяшкі па 25-50 кг[12]. Захоўваюць у сухіх, добра ветраных памяшканнях. Тэрмін захоўвання чатыры гады.

Шаблон:Зноскі

Літаратура

Спасылкі

Шаблон:Бібліяінфармацыя

  1. ↑ Шаблон:Крыніцы/Латино-русско-белорусский ботанический словарь
  2. ↑ Назва Жасцер паслабляльны згодна з Шаблон:ЛРКЛ
  3. ↑ Шаблон:Кніга — у крыніцы пад назвай Шаблон:Btname
  4. ↑ Federowski M. Lud Bialoruski na Rusi litewskiej. Krakow, I, 1897
  5. ↑ Антонов А. А. О врачебных растениях, дикорастущих в Витебской губернии и употребляемых населением ее в домашней народной медицине. Витебск, 1888
  6. ↑ Ганчарык М. М. Беларускія назвы раслін. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. II і IV. Горы-Горки, 1927
  7. ↑ Васількоў І. Г. Матэрыялы да флоры Горацкага раёна. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. III. Горы-Горкі, 1927
  8. ↑ Шаблон:Нп3 Ботанический словарь, Спб, 1878
  9. ↑ Шаблон:Крыніцы/Беларуска-польска-расейска-лацінскі ботанічны слоўнік
  10. ↑ Kraskoŭski A. Bielaruskija lekarskija ziolki. Wilnia, 1921
  11. ↑ Шаблон:Нп3 Русские лекарственные растения. т. I. Петроград, 1918
  12. ↑ 12,00 12,01 12,02 12,03 12,04 12,05 12,06 12,07 12,08 12,09 12,10 Шаблон:Кніга
  13. ↑ Шаблон:Кніга
  14. ↑ 14,0 14,1 Шаблон:Кніга
  15. ↑ Шаблон:Кніга
Узята з "https://be.wiki.beta.math.wmflabs.org/w/index.php?title=Жасцёр_слабіцельны&oldid=878"