Прагляд зыходнага тэксту старонкі Ёд

[[Файл:Iod kristall.jpg|thumb|Ёд]]
'''Ёд''' ({{lang-la|Iodium}}) '''I''' — [[хімічны элемент]] VII групы [[Перыядычная сістэма элементаў|перыядычнай сістэмы]]; атамны нумар 53. Адносіцца да [[Галагены|галагенаў]]. Свабодны ёд — крышталі чорна-шэрага колеру з металічным бляскам.

== Гісторыя назвы ==
Назва элемента прапанавана [[Жазеф Луі Гей-Люсак|Гей-Люсакам]] і паходзіць ад [[Старажытнагрэчаская мова|ст.-грэч]]. ἰο-ειδής (літар. «фіялкападобны»), што звязана з колерам пары, якую назіраў французскі хімік [[Бернар Куртуа]], награваючы эсэнцыю попелу марскога багавіння з канцэнтраванай [[Серная кіслата|сернай кіслатой]].

== Гісторыя адкрыцця ==
Ёд адкрыты ў 1811 годзе Барнарам Куртуа. Элементная прырода ёду вызначана ў 1811—1813 гадах Гей-Люсакам. Гей-Люсак вылучыў таксама многія вытворныя элементу (HI, HIO3, I2O5, ICl і інш.).

== Фізічныя ўласцівасці ==
[[Файл:Large Iodine crystals.jpg|thumb|Крышталі ёду фіялетава колеру ]]
Поўная электронная канфігурацыя атама ёду: 1s22s22p63s23p63d104s24p64d105s25p5 Прыродны ёд з’яўляецца [[монаізатоп]]ным элементам, у яго складзе толькі адзін [[ізатоп]] — ёд-127 (гл. [[Ізатоп ёду]]). Канфігурацыя знешняга пласта — 5s2p5. У злучэннях працягваецца ступень акіслення −1, 0, 1, 3, 5 і 7 (валентнасці I, III, V і VII).

Радыус нейтральнага атама ёду 0,136 нм, [[Іонны радыус|іонныя радыусы]] I−, I5+ і I7+ роўныя, адпаведна, 0,206; 0,058-0,109; 0,056-0,067 нм. [[Энергія іанізацыі|Энергіі паслядоўнай іянізацыі]] нейтральнага атама ёду роўныя, адпаведна: 10,45; 19,10; 33 эВ. Падабенства да электрона −3,08 эВ. Па [[Шкала Полінга|шкале Полінга]] [[электраадмоўнасць]] ёду раўняецца 2,66.

Ёд можа ўтвараць [[Крышталічныя целы|крышталі]], але ў звычайнай форме ён мяккі тыповы неметал. Ёд пры тэмпературах 20-80 ° C можа існаваць у газападобнай, цвёрдай і вадкай формах. Вадкі ёд можна атрымаць, награваючы яго пад ціскам.

Слаба раствараецца ў [[Вада|вадзе]] (0,28 г/л), лепш раствараецца ў водных растворах [[Ёдыды|ёдыдаў]] [[Шчолачныя металы|шчолачных металаў]] з утварэннем трыёдыдаў (напрыклад, [[Трыёдыд калію|трыёдыду калію]] KI3).

== Хімічныя ўласцівасці ==
Хімічна ёд дастаткова актыўны, хоць і ў меншай ступені, чым яго гамолагі ([[хлор]] і [[бром]])

З [[Металы|металамі]] ёд пры лёгкім награванні энергічна ўзаемадзейнічае, утвараючы ёдыды:

<chem>Hg + I2 ->[t] HgI2</chem>

<chem>Na + I2 ->[t] NaI2</chem>

У выніку прыведзеных рэакцый утвараюцца [[ёдыд ртуці]] і [[ёдыд натрыю]].

З [[вадарод]]ам ёд рэагуе не цалкам, толькі пры награванні і, утвараючы [[ёдавадарод]]:

<chem>H2 + I2 <=> 2HI ^</chem>

Пры растварэнні ў вадзе ёд часткова рэагуе з ёй:

<chem>I2 + H2O -> HI + HIO</chem>,

{{math|p''K''<sub>c</sub>}} = 15,99.

Ёд з’яўляецца [[акісляльнік]]ам, але менш моцным, чым [[фтор]], [[хлор]] і [[бром]]:

<chem>I2 + H2S -> S + 2 HI ^</chem>

Ёд рэагуе з [[аміяк]]ам з атрыманнем [[Трыёдыд азоту|трыёдыда азоту]]:

<chem>3 I2 + 5 NH3 -> 3 NH4I + NH3.NI3 v </chem>

Утвараны трыёдыд азоту вядомы сваёй крайняй нестабільнасцю.

[[Якасная рэакцыя|Якаснай рэакцыяй]] на ёд з’яўляецца яго рэакцыя з [[крухмал]]ам. Пры ёй утвараецца [[комплекснае злучэнне]] сіняга колеру.

== Прыродныя крыніцы ==

Здабываецца галоўным чынам з буравых вод нафтавых свідравін.

== Прымяненне ==

5-працэнтны [[Этанол|спіртавы]] раствор ёду ([[трыёдыд калію]] KI3) выкарыстоўваецца для дэзінфекцыі скуры вакол ірванай, рэзанай ці іншай раны.

Пры вялікай колькасці ўнутрыцягліцавых ін’екцый на іх месцы пацыенту робіцца ёдавая сетка — ёдам малюецца сетка на плошчы, у якую робяцца ін’екцыі. Гэта трэба для таго, каб хутка «рассмоктваліся» раны, якія ўтварыліся ў месцах унутрыцягліцавых ін’екцый.

У [[Рэнтгенадыягностыка|рэнтгеналагічных]] і [[Тамаграфія|тамаграфічных]] даследаваннях шырока прымяняюцца ёдзмяшчальныя [[кантрасныя прэпараты]] (напрыклад [[ёгексол]]).

Ёд вельмі важны рэагент у хімічнай прамысловасці і [[Машынабудаванне і металаапрацоўка|машынабудаванні]](у складзе [[Літый-іённыя батарэі|літый-іённых батарэй]]).

== Гл. таксама ==

* [[Ёдаформ]]

[[Катэгорыя:Хімічныя элементы]]

{{Кампактная перыядычная табліца}}


{{Бібліяінфармацыя}}