Ёд

Ёд

Ёд (Шаблон:Lang-la) I — хімічны элемент VII групы перыядычнай сістэмы; атамны нумар 53. Адносіцца да галагенаў. Свабодны ёд — крышталі чорна-шэрага колеру з металічным бляскам.

Гісторыя назвы

Назва элемента прапанавана Гей-Люсакам і паходзіць ад ст.-грэч. ἰο-ειδής (літар. «фіялкападобны»), што звязана з колерам пары, якую назіраў французскі хімік Бернар Куртуа, награваючы эсэнцыю попелу марскога багавіння з канцэнтраванай сернай кіслатой.

Гісторыя адкрыцця

Ёд адкрыты ў 1811 годзе Барнарам Куртуа. Элементная прырода ёду вызначана ў 1811—1813 гадах Гей-Люсакам. Гей-Люсак вылучыў таксама многія вытворныя элементу (HI, HIO3, I2O5, ICl і інш.).

Фізічныя ўласцівасці

Крышталі ёду фіялетава колеру

Поўная электронная канфігурацыя атама ёду: 1s22s22p63s23p63d104s24p64d105s25p5 Прыродны ёд з’яўляецца монаізатопным элементам, у яго складзе толькі адзін ізатоп — ёд-127 (гл. Ізатоп ёду). Канфігурацыя знешняга пласта — 5s2p5. У злучэннях працягваецца ступень акіслення −1, 0, 1, 3, 5 і 7 (валентнасці I, III, V і VII).

Радыус нейтральнага атама ёду 0,136 нм, іонныя радыусы I−, I5+ і I7+ роўныя, адпаведна, 0,206; 0,058-0,109; 0,056-0,067 нм. Энергіі паслядоўнай іянізацыі нейтральнага атама ёду роўныя, адпаведна: 10,45; 19,10; 33 эВ. Падабенства да электрона −3,08 эВ. Па шкале Полінга электраадмоўнасць ёду раўняецца 2,66.

Ёд можа ўтвараць крышталі, але ў звычайнай форме ён мяккі тыповы неметал. Ёд пры тэмпературах 20-80 ° C можа існаваць у газападобнай, цвёрдай і вадкай формах. Вадкі ёд можна атрымаць, награваючы яго пад ціскам.

Слаба раствараецца ў вадзе (0,28 г/л), лепш раствараецца ў водных растворах ёдыдаў шчолачных металаў з утварэннем трыёдыдаў (напрыклад, трыёдыду калію KI3).

Хімічныя ўласцівасці

Хімічна ёд дастаткова актыўны, хоць і ў меншай ступені, чым яго гамолагі (хлор і бром)

З металамі ёд пры лёгкім награванні энергічна ўзаемадзейнічае, утвараючы ёдыды:

$\mathrm{H}\mathrm{g}+\mathrm{I}{\phantom{A}}_2\stackrel{\mathrm{t}}{\to }\mathrm{H}\mathrm{g}\mathrm{I}{\phantom{A}}_2$

$\mathrm{N}\mathrm{a}+\mathrm{I}{\phantom{A}}_2\stackrel{\mathrm{t}}{\to }\mathrm{N}\mathrm{a}\mathrm{I}{\phantom{A}}_2$

У выніку прыведзеных рэакцый утвараюцца ёдыд ртуці і ёдыд натрыю.

З вадародам ёд рэагуе не цалкам, толькі пры награванні і, утвараючы ёдавадарод:

$\mathrm{H}{\phantom{A}}_2+\mathrm{I}{\phantom{A}}_2\stackrel{-\rightharpoonup }{\leftharpoondown -}2\mathrm{H}\mathrm{I}\uparrow$

Пры растварэнні ў вадзе ёд часткова рэагуе з ёй:

$\mathrm{I}{\phantom{A}}_2+\mathrm{H}{\phantom{A}}_2\mathrm{O}⟶\mathrm{H}\mathrm{I}+\mathrm{H}\mathrm{I}\mathrm{O}$,

Шаблон:Math = 15,99.

Ёд з’яўляецца акісляльнікам, але менш моцным, чым фтор, хлор і бром:

$\mathrm{I}{\phantom{A}}_2+\mathrm{H}{\phantom{A}}_2\mathrm{S}⟶\mathrm{S}+2\mathrm{H}\mathrm{I}\uparrow$

Ёд рэагуе з аміякам з атрыманнем трыёдыда азоту:

$3\mathrm{I}{\phantom{A}}_2+5\mathrm{N}\mathrm{H}{\phantom{A}}_3⟶3\mathrm{N}\mathrm{H}{\phantom{A}}_4\mathrm{I}+\mathrm{N}\mathrm{H}{\phantom{A}}_3\cdot \mathrm{N}\mathrm{I}{\phantom{A}}_3\downarrow$

Утвараны трыёдыд азоту вядомы сваёй крайняй нестабільнасцю.

Якаснай рэакцыяй на ёд з’яўляецца яго рэакцыя з крухмалам. Пры ёй утвараецца комплекснае злучэнне сіняга колеру.

Прыродныя крыніцы

Здабываецца галоўным чынам з буравых вод нафтавых свідравін.

Прымяненне

5-працэнтны спіртавы раствор ёду (трыёдыд калію KI3) выкарыстоўваецца для дэзінфекцыі скуры вакол ірванай, рэзанай ці іншай раны.

Пры вялікай колькасці ўнутрыцягліцавых ін’екцый на іх месцы пацыенту робіцца ёдавая сетка — ёдам малюецца сетка на плошчы, у якую робяцца ін’екцыі. Гэта трэба для таго, каб хутка «рассмоктваліся» раны, якія ўтварыліся ў месцах унутрыцягліцавых ін’екцый.

У рэнтгеналагічных і тамаграфічных даследаваннях шырока прымяняюцца ёдзмяшчальныя кантрасныя прэпараты (напрыклад ёгексол).

Ёд вельмі важны рэагент у хімічнай прамысловасці і машынабудаванні(у складзе літый-іённых батарэй).

Гл. таксама

• Ёдаформ

Шаблон:Бібліяінфармацыя