Прагляд зыходнага тэксту старонкі Прастрэл шыракалісты

{{Таксон
 |image file        = Pulsatilla patens in Belarus.jpg
 |image title       = 
 |image descr       = 
 |regnum            = Расліны
 |rang              = Від
 |parent = Anemone
 |latin             = Anemone patens
 |author            = [[L.]]
 |syn               = гл. тэкст
 |typus             = 
 |children name     = 
 |children          = 
 |range map         = 
 |range map caption = 
 |range map width   = 
 |range legend      = 
 |wikispecies       = Anemone patens
}}
{{Значэнні|Пралеска (значэнні)}}
'''Прастрэл шыракалісты''', '''Сон раскрыты'''<ref name="Киселевский">{{Крыніцы/Латино-русско-белорусский ботанический словарь|106}} - у крыніцы пад назвай {{bt|Pulsatilla potens}}</ref><ref>[https://studopedia.ru/1_80900_pitanni-i-zadanni-dlya-samakantrolyu.html Сон раскрыты]</ref>, '''Сон-трава''', '''Сон звычайны'''<ref name="Інбелкульт">{{кніга
|аўтар          = 
|частка         = 
|загаловак      = Беларуская навуковая тэрміналогія: слоўнік лясных тэрмінаў
|арыгінал       = 
|спасылка       = http://www.slounik.org/bnt08/l16/12
|адказны        = 
|выданне        = 
|месца          = Мінск
|выдавецтва     = Інбелкульт
|год            = 1926
|том            = Вып. 8
|старонкі       = 
|старонак       = 80
|серыя          = 
|isbn           = 
|тыраж          = 
}} — у крыніцы пад назвай {{btname|Pulsatilla patens}}</ref> (''Anemone patens'', ''Pulsatilla patens'' ці ''Pulsatilla latifolia''<ref>[http://fito.of.by/belflow/pulsatilla_patens.shtml Прострел раскрытый (сон-трава) — Сон расчынены — Pulsatilla patens] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160305140714/http://fito.of.by/belflow/pulsatilla_patens.shtml |date=5 сакавіка 2016 }} {{ref-ru}}</ref>) — від кветкавых раслін з [[род]]у [[Кураслеп]], сямейства {{bt-bellat|Казяльцовыя|Ranunculaceae}}.

Паводле [[The Plant List]] на 2013 год, від адносіцца да роду [[кураслеп]], адпаведна мае назву: ''Anemone patens'' L.<ref name="theplantlist" />.

== Назва ==

Сон раскрыты, друмель<ref>[[Міхаіл Мікалаевіч Ганчарык|Ганчарык М. М.]] Беларускія назвы раслін. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. II і IV. Горы-Горки, 1927</ref>, сон, сон-трава, сончык<ref name="Киселевский"/><ref>{{нп3|Мікалай Іванавіч Аненкаў|Анненков Н.|ru|Анненков, Николай Иванович}} [[:s:ru:Ботанический словарь (Анненков)/Anemone patens/ДО|Ботанический словарь]], Спб, 1878</ref><ref name="Верас">{{Крыніцы/Беларуска-польска-расейска-лацінскі ботанічны слоўнік}}</ref>, булдоўнік, казінае масла, курчаннік, пралеска, саксоннік<ref>[[Мікалай Васілевіч Шатэрнік|Шатэрнік М. В.]] Краёвы слоўнік Чэрвеньшчыны. Мінск, 1929</ref>.

== Батанічнае апісанне ==
{{Біяфота|Anemone spp Sturm42.jpg|ш=220|left|{{Бат.іл.|Штурм}}<br />2 — ''Pulsatilla patens''|color=lightgreen}}

Расліна 7-15 см вышынёй. [[Карэнішча]] магутнае, вертыкальнае, цёмна-карычневае, шматгаловае.

Каранёвае [[лісце]] на доўгіх, не густа валасістых [[хвосцік]]ах, у абрысе круглява-сэрцападобныя, дланепадобна-трохрассечаныя з ромбавымі глыбока-двух-трохраздзельнымі сегментамі і з клінаватымі, дзвюх-чатырохнадрэзанымі ці зубчастымі дзелькамі з вострымі, часта некалькі выгнутымі лопасцямі, у маладосці, асабліва ўнізе валасістымі, якія пазней робяцца голымі, з’яўляюцца пасля цвіцення і адміраюць восенню.

[[Сцябло|Сцёблы]] стромкія, апранутыя густымі, адтапыранымі, мяккімі валасінкамі.

Лісточкі пакрывала стромкія, падзеленыя на вузкалінейныя долі, моцна валасістыя. [[Кветканос]]ы прамыя; [[Кветка|кветкі]] стромкія, спачатку шыроказваночкавыя, пазней зоркава раскрытыя; [[калякветнік]] просты, шасцілісточкавы, з лісточкамі 3-4 см даўжынёй, вузка яйкападобна-завостранымі, простымі, сіне-фіялетавымі, звонку валасістымі; [[тычынка|тычынкі]] шматлікія, у шмат разоў карацей лісточкаў калякветніка, жоўтыя, з іх вонкавыя ператвораныя ў [[стамінодзіі]] (нектарнікі); [[песцік]]аў шмат, з доўгім пухнатым [[слупок|слупком]] 3-5 см даўжынёй. Цвіце ў красавіку — маі. [[Формула кветкі]]: {{Nobr|<math>\ast P_{6}\; A_{\infty}\;  G_{\infty}</math>}}<ref name="Экофлора">{{кніга|загаловак=Экофлора Украины|арыгінал=Екофлора України (укр.)|адказны=Відпов. редактор Я. П. Дідух|месца=Київ|выдавецтва=Фітосоціоцентр|год=2004|том=2|старонак=480}}</ref>.

[[Плод]]зікі даўгаватыя, як і слупкі моцна валасістыя.
{{Фотарадок|Pulsatilla patens Прострел раскрытый IMG 3206.jpg|ш1=200|Pulsatilla patens IMG 3238.jpg|ш2=200|Pulsatilla patens2.JPG|ш3=200|тэкст=Злева направа: бутоны, квітнеючая расліна, кветка|color=lightgreen}}

== Арэал ==
[[File:2002. Stamp of Belarus 0485.jpg|thumb|[[Паштовая марка]] Беларусі, 2002]]
[[Паўночная Еўропа]]: [[Фінляндыя]] (поўдзень), [[Швецыя]] (усход); [[Цэнтральная Еўропа]]: [[Чэхія]], [[Германія]], [[Венгрыя]], [[Польшча]], [[Славакія]]; [[Паўднёвая Еўропа]]: [[Румынія]]; тэрыторыя былога [[СССР]]: [[Беларусь]], [[Эстонія]], [[Латвія]], [[Літва]], [[Еўрапейская частка Расіі]], [[Украіна]], [[Казахстан]], [[Заходняя Сібір]], [[Усходняя Сібір]] (поўдзень), [[Далёкі Усход]]; [[Азія]]: [[Кітай]], [[Манголія]]; [[Паўночная Амерыка]]: [[Канада]] (захад Паўночна-Заходняй Тэрыторыі, [[Тэрыторыя Юкан|Юкан]], захад [[Антарыа (правінцыя)|Антарыа]], [[Альберта]], [[Брытанская Калумбія]], [[Манітоба]], [[Саскачэван (правінцыя)|Саскачэван]]), [[ЗША]] (поўнач [[Ілінойс]]а, [[Аёва]], [[Мінесота]], [[Небраска]] , [[Паўночная Дакота]], [[Паўднёвая Дакота]], [[Вісконсін]], [[Каларада]], [[Айдаха]], [[Мантана]], [[Вашынгтон (штат)|Вашынгтон]], [[Ваёмінг]], [[Нью-Мексіка|Нью-Мехіка]], [[Тэхас]], поўнач [[Юта|Юты]]<ref>Паводле дадзеных [[Germplasm Resources Information Network|GRIN]]. Гл. раздзел «Спасылкі»</ref>.

Расце на дзярнова-падзолістай глебе ў хваёвых, хваёва-дубовых, хваёва-бярозавых [[лес|лясах]] верасовага, бруснічнага, арляковага, імшыстага і травянога тыпаў, на верасовых пустках, баравінных схілах і ў [[куст|хмызняках]]<ref name="БНВ">{{кніга|аўтар=Белов Н. В.|загаловак=Календула, алтей, чистотел и другие народные лекарственные растения в большой энциклопедии  траволечения |месца=М., Мн.|выдавецтва=АСТ, Харвест|год=2005|старонкі=226—227|старонак=464|isbn=5-17-031-498-1}}</ref>.

На [[Палессе|Палессі]] і ў лесастэпе Украіны сустракаецца ў [[Хваёвыя лясы|хваёвых]] і [[Мяшаныя лясы|мяшаных]] лясах.

== Хімічны склад ==
У свежай траве змяшчаецца протаанеманін, у сухой — біцыклічны лактан (анеманін), сапаніны<ref name="БНВ" />.

== Прымяненне ==
Вельмі дэкаратыўная расліна як пры цвіценні, так і ў пладах. Культывуецца ў кветніках (разам з іншымі відамі прастрэлу). Расліна мае лекавыя і фарбавальныя ўласцівасці.

Прэпараты расліны ўжываюць як заспакаяльны і снатворны сродак<ref name="БНВ" />.

У народнай медыцыне сон-трава ўжываецца ад многіх хвароб. Водны экстракт травы прастрэлу аказвае моцнае бактэрыцыднае і фунгіцыднае дзеянне і выкарыстоўваецца вонкава для найхуткага гаення ран і пры грыбковых захворваннях скуры. Адвар травы п’юць у малых дозах пры кашлю і жаночых захворваннях. Настойка травы на гарэлцы ўжываецца ў якасці расцірання пры рэўматызме. Свежую траву вараць у рускай печцы без вады і сокам, які выдзяляецца, лечаць апёкі<ref name="БНВ" />.

== Сінонімы ==

* ''Anemone hirsutissima'' MacMill.
* ''Anemone intermedia'' G.Don
* ''Anemone longipetala'' Schleich. ex Steud.
* ''Anemone ludoviciana'' Nutt.
* ''Anemone nuttalliana'' DC.
* ''Anemone nuttallii'' Nutt.
* ''Anemone patens'' var. ''hirsutissima'' (Britton) Hitchc.
* ''Anemone patens'' var. ''nuttalliana'' (DC.) A.Gray
* ''Anemone patens'' var. ''rosea'' Cockerell
* ''Anemone patens'' f. ''stevensonis'' B.Boivin
* ''Anemone patens'' var. ''wolfgangiana'' (Besser) Koch
* ''Anemone pulsatilla'' var. ''patens'' (L.) Finet & Gagnep.
* ''Anemone wolfgangiana'' Besser
* ''Pulsatilla bauhinii'' Tausch ex Pritz.
* ''Pulsatilla kioviensis'' Wissjul.
* ''Pulsatilla nuttalliana'' (DC.) Spreng.
* ''Pulsatilla patens'' (L.) Mill.
* ''Pulsatilla patens'' f. ''albiflora'' X.F.Zhao ex Y.Z.Zhao
* ''Pulsatilla patens'' subsp. ''hirsutissima'' Zämelis
* ''Pulsatilla patens'' var. ''kioviensis'' (Wissjul.) Tzvelev
* ''Pulsatilla patens'' var. ''wolfgangiana'' (Besser) Trautv. & C.A.Mey.
* ''Pulsatilla pseudopatens'' Schur
* ''Pulsatilla teklae'' Zämelis
* ''Pulsatilla wolfgangiana'' (Besser) Rupr.<ref name="theplantlist">{{cite web|url=http://www.theplantlist.org/tpl1.1/record/kew-2638552|title=Anemone patens L.|publisher=The Plant List|accessdate=2014-05-17|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190203192114/http://www.theplantlist.org/tpl1.1/record/kew-2638552|archivedate=3 лютага 2019|url-status=dead}}</ref>

== Ахова ==

Занесены ў [[Чырвоная кніга|Чырвоныя кнігі]] [[Чырвоная кніга Рэспублікі Беларусь|Беларусі]]<ref>[http://news.tut.by/society/267262.html В Красную книгу Беларуси внесено 19 новых видов дикорастущих растений] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120112061822/http://news.tut.by/society/267262.html |date=12 студзеня 2012 }} {{ref-ru}}</ref>, Казахстана, Латвіі, Літвы, {{нп3|Чырвоная кніга Украіны|Украіны|uk|Червона книга України}}, Эстоніі, вялікага ліку суб’ектаў Расійскай Федэрацыі, шэрагу абласцей Украіны<ref name="Плантариум">{{Плантарыум|30920}} {{праверана|3|8|2014}}</ref><ref>[http://www.dbs.dn.ua/doc/RED_BOOK_DONETSK.pdf Червона книга Донецької області: Рослинний світ] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130925210151/http://www.dbs.dn.ua/doc/RED_BOOK_DONETSK.pdf |date=25 верасня 2013 }}</ref>.

Ва Украіне ахоўваюць у {{нп3|прыродны запаведнік|прыродным запаведніку|ru|Природний заповідник}} «{{нп3|Медаборы, запаведнік|Медаборы|ru|Медоборы (заповедник)}}», [[Нацыянальны парк|Нацыянальных прыродных парках]] «{{нп3|Падольскія Тоўтры, нацыянальны парк|Падольскія Тоўтры|ru|Подольские Товтры (национальный парк)}}», «{{нп3|Дзяснянска-Старагуцкі нацыянальны прыродны парк|Дзяснянска-Старагуцкім|ru|Деснянско-Старогутский национальный природный парк}}», {{нп3|рэгіянальны ландшафтны парк|рэгіянальных ландшафтных парках|ru|Региональный ландшафтный парк}} «{{нп3|Міжрэчанскі рэгіянальны ландшафтны парк|Міжрэчанскім|ru|Межреченский региональный ландшафтный парк}}», «[[Днястроўскі каньён]]», шматлікіх [[заказнік]]ах і [[Помнікі прыроды|помніках прыроды]].

Колькасць памяншаецца з прычыны чалавечай дзейнасці (узворванне стэпаў, терасаванне схілаў, выпас жывёлы, зрыванне на букеты і г. д.).

== Зноскі ==
{{крыніцы}}

== Літаратура ==

* {{ФлораСССР|аўтар=Юзепчук С. В.|частка=Род 528. Прострел — Pulsatilla|том=7|стар=295—296}}
* {{ІВРСР|частка=598. ''Pulsatilla patens'' (L.) Mill. — Прострел раскрытый, или Сон-трава|том=2|стар=213}}
* {{ВТ-ЭСБЕ|Сон-трава}}

== Спасылкі ==
{{Чырвоная кніга Беларусі|Расліна|1|IV}}
* [http://plant.geoman.ru/books/item/f00/s00/z0000010/st071.shtml ПРОСТРЕЛ ШИРОКОЛИСТНЫЙ (СОН-ТРАВА)]
* {{Плантарыум|30920}}
* [http://news.tut.by/society/267262.html В Красную книгу Беларуси внесено 19 новых видов дикорастущих растений] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120112061822/http://news.tut.by/society/267262.html |date=12 студзеня 2012 }} {{ref-ru}}
* {{cite web|url=http://read.bestgarden.ru/articles/My_flowers/2008-05-19/|title=«Сон-трава». Мерсиянова И.|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140725132012/http://read.bestgarden.ru/articles/My_flowers/2008-05-19/|archivedate=25 ліпеня 2014|accessdate=25 лютага 2015|url-status=dead}}, On-line газета «Академия садовода»
{{Бібліяінфармацыя}}

[[Катэгорыя:Кураслеп]]
[[Катэгорыя:Дэкаратыўныя расліны]]
[[Катэгорыя:Лекавыя расліны]]
[[Катэгорыя:Расліны, апісаныя ў 1753 годзе]]
[[Катэгорыя:Флора Еўразіі]]
[[Катэгорыя:Флора Паўночнай Амерыкі]]
[[Катэгорыя:Расліны на марках]]
[[Катэгорыя:Травы]]