Прастрэл шыракалісты
Шаблон:Таксон Шаблон:Значэнні Прастрэл шыракалісты, Сон раскрыты[1][2], Сон-трава, Сон звычайны[3] (Anemone patens, Pulsatilla patens ці Pulsatilla latifolia[4]) — від кветкавых раслін з роду Кураслеп, сямейства Шаблон:Bt-bellat.
Паводле The Plant List на 2013 год, від адносіцца да роду кураслеп, адпаведна мае назву: Anemone patens L.[5].
Назва
Сон раскрыты, друмель[6], сон, сон-трава, сончык[1][7][8], булдоўнік, казінае масла, курчаннік, пралеска, саксоннік[9].
Батанічнае апісанне
Расліна 7-15 см вышынёй. Карэнішча магутнае, вертыкальнае, цёмна-карычневае, шматгаловае.
Каранёвае лісце на доўгіх, не густа валасістых хвосціках, у абрысе круглява-сэрцападобныя, дланепадобна-трохрассечаныя з ромбавымі глыбока-двух-трохраздзельнымі сегментамі і з клінаватымі, дзвюх-чатырохнадрэзанымі ці зубчастымі дзелькамі з вострымі, часта некалькі выгнутымі лопасцямі, у маладосці, асабліва ўнізе валасістымі, якія пазней робяцца голымі, з’яўляюцца пасля цвіцення і адміраюць восенню.
Сцёблы стромкія, апранутыя густымі, адтапыранымі, мяккімі валасінкамі.
Лісточкі пакрывала стромкія, падзеленыя на вузкалінейныя долі, моцна валасістыя. Кветканосы прамыя; кветкі стромкія, спачатку шыроказваночкавыя, пазней зоркава раскрытыя; калякветнік просты, шасцілісточкавы, з лісточкамі 3-4 см даўжынёй, вузка яйкападобна-завостранымі, простымі, сіне-фіялетавымі, звонку валасістымі; тычынкі шматлікія, у шмат разоў карацей лісточкаў калякветніка, жоўтыя, з іх вонкавыя ператвораныя ў стамінодзіі (нектарнікі); песцікаў шмат, з доўгім пухнатым слупком 3-5 см даўжынёй. Цвіце ў красавіку — маі. Формула кветкі: Шаблон:Nobr[10].
Плодзікі даўгаватыя, як і слупкі моцна валасістыя. Шаблон:Фотарадок
Арэал

Паўночная Еўропа: Фінляндыя (поўдзень), Швецыя (усход); Цэнтральная Еўропа: Чэхія, Германія, Венгрыя, Польшча, Славакія; Паўднёвая Еўропа: Румынія; тэрыторыя былога СССР: Беларусь, Эстонія, Латвія, Літва, Еўрапейская частка Расіі, Украіна, Казахстан, Заходняя Сібір, Усходняя Сібір (поўдзень), Далёкі Усход; Азія: Кітай, Манголія; Паўночная Амерыка: Канада (захад Паўночна-Заходняй Тэрыторыі, Юкан, захад Антарыа, Альберта, Брытанская Калумбія, Манітоба, Саскачэван), ЗША (поўнач Ілінойса, Аёва, Мінесота, Небраска , Паўночная Дакота, Паўднёвая Дакота, Вісконсін, Каларада, Айдаха, Мантана, Вашынгтон, Ваёмінг, Нью-Мехіка, Тэхас, поўнач Юты[11].
Расце на дзярнова-падзолістай глебе ў хваёвых, хваёва-дубовых, хваёва-бярозавых лясах верасовага, бруснічнага, арляковага, імшыстага і травянога тыпаў, на верасовых пустках, баравінных схілах і ў хмызняках[12].
На Палессі і ў лесастэпе Украіны сустракаецца ў хваёвых і мяшаных лясах.
Хімічны склад
У свежай траве змяшчаецца протаанеманін, у сухой — біцыклічны лактан (анеманін), сапаніны[12].
Прымяненне
Вельмі дэкаратыўная расліна як пры цвіценні, так і ў пладах. Культывуецца ў кветніках (разам з іншымі відамі прастрэлу). Расліна мае лекавыя і фарбавальныя ўласцівасці.
Прэпараты расліны ўжываюць як заспакаяльны і снатворны сродак[12].
У народнай медыцыне сон-трава ўжываецца ад многіх хвароб. Водны экстракт травы прастрэлу аказвае моцнае бактэрыцыднае і фунгіцыднае дзеянне і выкарыстоўваецца вонкава для найхуткага гаення ран і пры грыбковых захворваннях скуры. Адвар травы п’юць у малых дозах пры кашлю і жаночых захворваннях. Настойка травы на гарэлцы ўжываецца ў якасці расцірання пры рэўматызме. Свежую траву вараць у рускай печцы без вады і сокам, які выдзяляецца, лечаць апёкі[12].
Сінонімы
- Anemone hirsutissima MacMill.
- Anemone intermedia G.Don
- Anemone longipetala Schleich. ex Steud.
- Anemone ludoviciana Nutt.
- Anemone nuttalliana DC.
- Anemone nuttallii Nutt.
- Anemone patens var. hirsutissima (Britton) Hitchc.
- Anemone patens var. nuttalliana (DC.) A.Gray
- Anemone patens var. rosea Cockerell
- Anemone patens f. stevensonis B.Boivin
- Anemone patens var. wolfgangiana (Besser) Koch
- Anemone pulsatilla var. patens (L.) Finet & Gagnep.
- Anemone wolfgangiana Besser
- Pulsatilla bauhinii Tausch ex Pritz.
- Pulsatilla kioviensis Wissjul.
- Pulsatilla nuttalliana (DC.) Spreng.
- Pulsatilla patens (L.) Mill.
- Pulsatilla patens f. albiflora X.F.Zhao ex Y.Z.Zhao
- Pulsatilla patens subsp. hirsutissima Zämelis
- Pulsatilla patens var. kioviensis (Wissjul.) Tzvelev
- Pulsatilla patens var. wolfgangiana (Besser) Trautv. & C.A.Mey.
- Pulsatilla pseudopatens Schur
- Pulsatilla teklae Zämelis
- Pulsatilla wolfgangiana (Besser) Rupr.[5]
Ахова
Занесены ў Чырвоныя кнігі Беларусі[13], Казахстана, Латвіі, Літвы, Шаблон:Нп3, Эстоніі, вялікага ліку суб’ектаў Расійскай Федэрацыі, шэрагу абласцей Украіны[14][15].
Ва Украіне ахоўваюць у Шаблон:Нп3 «Шаблон:Нп3», Нацыянальных прыродных парках «Шаблон:Нп3», «Шаблон:Нп3», Шаблон:Нп3 «Шаблон:Нп3», «Днястроўскі каньён», шматлікіх заказніках і помніках прыроды.
Колькасць памяншаецца з прычыны чалавечай дзейнасці (узворванне стэпаў, терасаванне схілаў, выпас жывёлы, зрыванне на букеты і г. д.).
Зноскі
Літаратура
Спасылкі
Шаблон:Чырвоная кніга Беларусі
- ПРОСТРЕЛ ШИРОКОЛИСТНЫЙ (СОН-ТРАВА)
- Шаблон:Плантарыум
- В Красную книгу Беларуси внесено 19 новых видов дикорастущих растений Шаблон:Архівавана Шаблон:Ref-ru
- Шаблон:Cite web, On-line газета «Академия садовода»
- ↑ 1,0 1,1 Шаблон:Крыніцы/Латино-русско-белорусский ботанический словарь - у крыніцы пад назвай Шаблон:Bt
- ↑ Сон раскрыты
- ↑ Шаблон:Кніга — у крыніцы пад назвай Шаблон:Btname
- ↑ Прострел раскрытый (сон-трава) — Сон расчынены — Pulsatilla patens Шаблон:Архівавана Шаблон:Ref-ru
- ↑ 5,0 5,1 Шаблон:Cite web
- ↑ Ганчарык М. М. Беларускія назвы раслін. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. II і IV. Горы-Горки, 1927
- ↑ Шаблон:Нп3 Ботанический словарь, Спб, 1878
- ↑ Шаблон:Крыніцы/Беларуска-польска-расейска-лацінскі ботанічны слоўнік
- ↑ Шатэрнік М. В. Краёвы слоўнік Чэрвеньшчыны. Мінск, 1929
- ↑ Шаблон:Кніга
- ↑ Паводле дадзеных GRIN. Гл. раздзел «Спасылкі»
- ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 Шаблон:Кніга
- ↑ В Красную книгу Беларуси внесено 19 новых видов дикорастущих растений Шаблон:Архівавана Шаблон:Ref-ru
- ↑ Шаблон:Плантарыум Шаблон:Праверана
- ↑ Червона книга Донецької області: Рослинний світ Шаблон:Архівавана