Прагляд зыходнага тэксту старонкі Пырнік паўзучы

{{Таксон
 |image file        = 
 |image title       = 
 |image descr       = 
 |regnum            = Расліны
 |rang              = Від
|parent = Elymus
 |latin             = Elymus hispidus
 |author            = 
 |syn               = Elymus repens
 |typus             = 
 |children name     = 
 |children          = 
 |range map         = 
 |range map caption = 
 |range map width   = 
 |range legend      = 
 |wikispecies       = Elymus repens
}}
'''Пы́рнік паўзучы'''<ref name="Киселевский">{{Крыніцы/Латино-русско-белорусский ботанический словарь|10}}</ref><ref name="ЛР">{{кніга
|частка         = Пырей ползучий
|загаловак      = Лекарственные растения и их применение
|адказны        = 
|выданне        = 5-е, перераб. и. доп.
|месца          = Мн.
|выдавецтва     = «[[Беларуская навука (выдавецтва)|Наука и техника]]»
|год            = 1974
|старонкі       = 78—79
|старонак       = 592
|тыраж          = 120 000
}}</ref>{{sfn|БелЭн|2001}}{{sfn|ЭПБ|1985}} (''Elymus hispidus'') — [[шматгадовыя расліны|шматгадовая]] [[травы|травяністая]] [[расліна]], [[Біялагічны від|від]] [[род]]у {{bt-bellat|пырнічнік|Elymus}} [[сямейства]] {{bt-bellat|Метлюжковыя|Poaceae}}, раней уключаўся ў род {{bt-bellat|Пырнік|Elytrigia}}{{sfn|БелЭн|2001}}{{sfn|ЭПБ|1985}}{{sfn|Гиляров|1986}} [[сямейства]] {{bt-bellat|Метлюжковыя|Poaceae}}.

== Назвы ==

Пырнік паўзучы, пыр’як<ref>''[[Міхаіл Мікалаевіч Ганчарык|Ганчарык М. М.]]'' Беларускія назвы раслін. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. II і IV. — Горы-Горки, 1927.</ref>, пырый, пыр’я, жытвіц, ніўка, пырнікавая барана<ref>''{{нп3|Мікалай Іванавіч Аненкаў|Анненков Н.|ru|Анненков, Николай Иванович}}'' [[:s:ru:Ботанический словарь (Анненков)/Triticum repens/ДО|Ботанический словарь]], Спб, 1878</ref><ref>''[[Іосіф Георгіевіч Васількоў|Васількоў І. Г.]]'' Матэрыялы да флоры Горацкага раёна. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. III. — Горы-Горкі, 1927.</ref><ref>''{{нп3|Міхаіл Васільевіч Рытаў|Рытов М. В.|ru|Рытов, Михаил Васильевич}}'' Русские лекарственные растения. т. I. — Петроград, 1918.</ref><ref>''[[Канстанцін Аляксандравіч Чалоўскі|Чоловский К.]]'' Опыт описания Могилевской губернии. По программе и под редакцией А. С. Дембовецкого, кн. I. Могілев.</ref>.

== Батанічнае апісанне ==
{{Біяфота|Elytrigia repens - Köhler–s Medizinal-Pflanzen-203.jpg|left|ш=250|{{Бат.іл.|3}}|color=#BBDD99}}

[[Шматгадовая расліна]]<ref name="ЛР"/> з валасніковістай каранёвай сістэмай даўжынёй да 100 см. [[Карэнішча|Карэнішчы]] доўгія, паўзучыя гарызантальныя<ref name="ЛР"/>, залягаюць на глыбіні ад 5 да 15 см, пераважна на глыбіні 10—12 см.

[[Сцябло]] гладкае, вышынёй ад 40 да 150 см, галінастае ад вузла кушчэння.

[[Лісце]] вузкалінейнае, шурпатае, шэра-зялёнае<ref name="ЛР"/>, 15—40 см даўжынёй, шырынёй 3—10 мм ля аснавання расліны і 2—8,5 мм вышэй па сцябле.

[[Кветкі]] (ад 3 да 8) дробныя, сабраны ў каласкі даўжынёй 1-2 см, шырынёй 5-7 мм і таўшчынёй 3 мм. Каласкі сабраны ў рэдкі прамы<ref name="ЛР"/> [[Суквецце#Простыя суквецці|рыхлы колас]] даўжынёй ад 10 да 30 см. Каласковая і ніжняя кветкавая луска<ref name="ЛР"/> паступова звужваюцца да верхавіны і пераходзяць у [[осць]]. [[Формула кветкі]]:{{Nobr|<math>\uparrow P_{2}\;  A_{3} \; G_{\underline{(2)}}</math>}}. Квітнее ў чэрвені-ліпені<ref name="ЛР"/>.

Плод — зярняўка. Размнажаецца вегетатыўна карэнішчамі<ref name="ЛР"/> і насеннем (да 350 з расліны). Расце на друзлых глебах<ref name="ЛР"/>.

== Распаўсюджанне ==
Паходзіць з [[Еўропа|Еўропы]], [[Паўночная Афрыка|Паўночнай Афрыкі]] і [[Азія|Азіі]]. У [[Беларусь|Беларусі]]<ref name="ЛР"/> расце паўсюдна.

== Значэнне і ўжыванне ==

Натуралізаваны па ўсім свеце, у многіх месцах лічыцца злосным [[пустазелле]]м. Засмечвае пасевы ўсіх сельскагаспадарчых культур, сады, агароды, лугі, пашы<ref name="ЛР"/>. Для знішчэння ва ўмовах агарода ўжываюць перакопванне [[глеба|глебы]] з выдаленнем карэнішчаў уручную, {{нп3|мульчаванне||ru|Мульчирование}}. Па-за глебай карэнішчы пырніка хутка высыхаюць і гінуць.

Лісце служаць кормам для многіх [[траваедныя|траваедных]]. [[Насенне]] ядуць некаторыя [[птушкі]], напрыклад {{bt-bellat|пуначка|}}. З’яўляецца кармавою раслінай вусеняў розных матылёў, у тым ліку віду {{bt-bellat||Thymelicus lineola}}.

У навуковай медыцыне траву і карэнішчы ўжываюць як мачагонны, патагонны, адхарквальны і слабы слабільны сродак.

Сок свежага лісця выкарыстоўваюць для лячэння [[прастуда|прастуды]], [[бранхіт]]а, [[запаленне лёгкіх|запалення лёгкіх]], [[Жоўцевакаменная хвароба|жоўцева-]] і [[мачакаменная хвароба|мачакаменнай]] хваробы, [[астэахандроз]]а, [[фурункулёз]]а.

Высушаныя карэнішчы пырніка паўзучага (''Rhizoma graminis'') утрымліваюць малавывучаныя [[гліказіды]], [[слізь]] і іншыя [[поліцукрыды]], галоўным з якіх з’яўляецца [[трытыцін]]<ref name="ЛР"/>. Акрамя гэтага ў складзе знойдзены [[фруктоза]], {{нп3|маніт||ru|Маннит}}, [[іназіт]], [[аграпірэн]], [[глюкаванілін]], [[тлусты алей]], сляды [[Эфірныя алеі|эфірнага алею]], [[аскарбінавая кіслата]], [[карацін]], [[сапанін]]<ref name="ЛР"/>.

Ужываюць у выглядзе [[адвар]]у як супрацьзапаленчы сродак пры [[рэўматызм]]е, [[Падагра|падагры]], [[Цыстыт|запаленні мачавога пузыра]], [[нырачнакаменная хвароба|нырачнакаменнай хваробе]], скурных высыпаннях<ref name="ЛР"/><ref name="БФС">{{кніга|аўтар=Блинова К. Ф. и др.|частка=|загаловак=Ботанико-фармакогностический словарь : Справ. пособие|спасылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/botaniko-farmakognost_slovar1990.djvu|адказны=Под ред. К. Ф. Блиновой, Г. П. Яковлева|месца={{М.}}|выдавецтва=Высш. шк.|год=1990|старонкі=229|isbn=5-06-000085-0|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140420180900/http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/botaniko-farmakognost_slovar1990.djvu|archivedate=20 красавіка 2014}}</ref>.

Ужываецца ў ежу (свежыя і высушаныя карэнішчы). Размолатыя карэнішчы даюць муку, з якой можна рыхтаваць напоі, [[піва]].

Каштоўная кармавая расліна. Лугавое і пераложнае [[Сена (корм)|сена]], скошанае да цвіцення, адрозніваецца высокімі пажыўнымі ўласцівасцямі. На пашах пырнік есца усімі відамі жывёлы, лічыцца малакагонным сродкам для кароў. У фазе цвіцення змяшчае 9 % бялка, 2,7 тлушчу, 31 абалоніны, 47 % безазоцістых экстрактыўных рэчываў. Ураджай сена на пакладах вагаецца ад 6 да 15 (26) ц/га, на заліўных лугах — 20-60 ц/га.

== Збор, перапрацоўка і захоўванне ==
Нарыхтоўваюць карэнішчы ранняй вясной ці восенню<ref name="ЛР"/> пры ўзворванні пакладаў, здабываючы іх баронамі або выкопваючы рыдлёўкамі. Затым абразаюць надземныя часткі і карані, а карэнішчы мыюць у халоднай вадзе. Сушаць на гарышчах ці пад навесамі, рассцілаючы тонкім пластом на паперы або тканіны і перыядычна змешваюць<ref name="ЛР"/>. Сыравіну пакуюць ў мяшкі па 40 кг. Захоўваюць у сухіх, добра ветраных памяшканнях. Гатовая сыравіна складаецца з карэнішчаў ці іх кавалкаў таўшчынёй 2 мм, водар адсутнічае, смак злёгку салодкі<ref name="ЛР"/>.

== Крыніцы ==
{{крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{Крыніцы/БелЭн|13|Пы́рнік|Прохараў В. М.|152}}
* {{крыніцы/ЭПБ|4|Пы́рнік|Траццякоў Дз. І.|316—317}}
* Энцыклапедыя сельскага гаспадара. — Мн.: БелЭн, 1993. ISBN 5-857
* {{ІВРСР|часть=142. ''Elytrigia repens'' (L.) Nevski — Пырей ползучий|том=1|стар=236}}
* {{Крыніцы/Биологический энциклопедический словарь|частка=Пыре́й|старонкі=524}}
* {{крыніцы/ОВРБ|388, 394|Elytrigia Desv. — Пырей}}
* Лекарственные растения луга. — М.: Изобразительное искусство, 1993. — С. 46—47.

== Спасылкі ==
* {{Плантарыум|14394|Пырей средний}}
* [http://plants.usda.gov/java/profile?symbol=ELRE4 ''Пырнік паўзучы''] (як {{btname|Elymus repens|([[L.]]) [[Gould]])}} на сайце USDA NRCS

{{Бібліяінфармацыя}}

[[Катэгорыя:Метлюжковыя]]
[[Катэгорыя:Флора Еўразіі]]
[[Катэгорыя:Флора Паўночнай Афрыкі]]
[[Катэгорыя:Расліны лугоў]]
[[Катэгорыя:Травы]]
[[Катэгорыя:Лекавыя расліны]]