Пырнік паўзучы

З пляцоўкі testwiki
Перайсці да навігацыі Перайсці да пошуку

Шаблон:Таксон Пы́рнік паўзучы[1][2]Шаблон:SfnШаблон:Sfn (Elymus hispidus) — шматгадовая травяністая расліна, від роду Шаблон:Bt-bellat сямейства Шаблон:Bt-bellat, раней уключаўся ў род Шаблон:Bt-bellatШаблон:SfnШаблон:SfnШаблон:Sfn сямейства Шаблон:Bt-bellat.

Назвы

Пырнік паўзучы, пыр’як[3], пырый, пыр’я, жытвіц, ніўка, пырнікавая барана[4][5][6][7].

Батанічнае апісанне

Шаблон:Біяфота

Шматгадовая расліна[2] з валасніковістай каранёвай сістэмай даўжынёй да 100 см. Карэнішчы доўгія, паўзучыя гарызантальныя[2], залягаюць на глыбіні ад 5 да 15 см, пераважна на глыбіні 10—12 см.

Сцябло гладкае, вышынёй ад 40 да 150 см, галінастае ад вузла кушчэння.

Лісце вузкалінейнае, шурпатае, шэра-зялёнае[2], 15—40 см даўжынёй, шырынёй 3—10 мм ля аснавання расліны і 2—8,5 мм вышэй па сцябле.

Кветкі (ад 3 да 8) дробныя, сабраны ў каласкі даўжынёй 1-2 см, шырынёй 5-7 мм і таўшчынёй 3 мм. Каласкі сабраны ў рэдкі прамы[2] рыхлы колас даўжынёй ад 10 да 30 см. Каласковая і ніжняя кветкавая луска[2] паступова звужваюцца да верхавіны і пераходзяць у осць. Формула кветкі:Шаблон:Nobr. Квітнее ў чэрвені-ліпені[2].

Плод — зярняўка. Размнажаецца вегетатыўна карэнішчамі[2] і насеннем (да 350 з расліны). Расце на друзлых глебах[2].

Распаўсюджанне

Паходзіць з Еўропы, Паўночнай Афрыкі і Азіі. У Беларусі[2] расце паўсюдна.

Значэнне і ўжыванне

Натуралізаваны па ўсім свеце, у многіх месцах лічыцца злосным пустазеллем. Засмечвае пасевы ўсіх сельскагаспадарчых культур, сады, агароды, лугі, пашы[2]. Для знішчэння ва ўмовах агарода ўжываюць перакопванне глебы з выдаленнем карэнішчаў уручную, Шаблон:Нп3. Па-за глебай карэнішчы пырніка хутка высыхаюць і гінуць.

Лісце служаць кормам для многіх траваедных. Насенне ядуць некаторыя птушкі, напрыклад Шаблон:Bt-bellat. З’яўляецца кармавою раслінай вусеняў розных матылёў, у тым ліку віду Шаблон:Bt-bellat.

У навуковай медыцыне траву і карэнішчы ўжываюць як мачагонны, патагонны, адхарквальны і слабы слабільны сродак.

Сок свежага лісця выкарыстоўваюць для лячэння прастуды, бранхіта, запалення лёгкіх, жоўцева- і мачакаменнай хваробы, астэахандроза, фурункулёза.

Высушаныя карэнішчы пырніка паўзучага (Rhizoma graminis) утрымліваюць малавывучаныя гліказіды, слізь і іншыя поліцукрыды, галоўным з якіх з’яўляецца трытыцін[2]. Акрамя гэтага ў складзе знойдзены фруктоза, Шаблон:Нп3, іназіт, аграпірэн, глюкаванілін, тлусты алей, сляды эфірнага алею, аскарбінавая кіслата, карацін, сапанін[2].

Ужываюць у выглядзе адвару як супрацьзапаленчы сродак пры рэўматызме, падагры, запаленні мачавога пузыра, нырачнакаменнай хваробе, скурных высыпаннях[2][8].

Ужываецца ў ежу (свежыя і высушаныя карэнішчы). Размолатыя карэнішчы даюць муку, з якой можна рыхтаваць напоі, піва.

Каштоўная кармавая расліна. Лугавое і пераложнае сена, скошанае да цвіцення, адрозніваецца высокімі пажыўнымі ўласцівасцямі. На пашах пырнік есца усімі відамі жывёлы, лічыцца малакагонным сродкам для кароў. У фазе цвіцення змяшчае 9 % бялка, 2,7 тлушчу, 31 абалоніны, 47 % безазоцістых экстрактыўных рэчываў. Ураджай сена на пакладах вагаецца ад 6 да 15 (26) ц/га, на заліўных лугах — 20-60 ц/га.

Збор, перапрацоўка і захоўванне

Нарыхтоўваюць карэнішчы ранняй вясной ці восенню[2] пры ўзворванні пакладаў, здабываючы іх баронамі або выкопваючы рыдлёўкамі. Затым абразаюць надземныя часткі і карані, а карэнішчы мыюць у халоднай вадзе. Сушаць на гарышчах ці пад навесамі, рассцілаючы тонкім пластом на паперы або тканіны і перыядычна змешваюць[2]. Сыравіну пакуюць ў мяшкі па 40 кг. Захоўваюць у сухіх, добра ветраных памяшканнях. Гатовая сыравіна складаецца з карэнішчаў ці іх кавалкаў таўшчынёй 2 мм, водар адсутнічае, смак злёгку салодкі[2].

Крыніцы

Шаблон:Крыніцы

Літаратура

Спасылкі

Шаблон:Бібліяінфармацыя

  1. ↑ Шаблон:Крыніцы/Латино-русско-белорусский ботанический словарь
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 Шаблон:Кніга
  3. ↑ Ганчарык М. М. Беларускія назвы раслін. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. II і IV. — Горы-Горки, 1927.
  4. ↑ Шаблон:Нп3 Ботанический словарь, Спб, 1878
  5. ↑ Васількоў І. Г. Матэрыялы да флоры Горацкага раёна. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. III. — Горы-Горкі, 1927.
  6. ↑ Шаблон:Нп3 Русские лекарственные растения. т. I. — Петроград, 1918.
  7. ↑ Чоловский К. Опыт описания Могилевской губернии. По программе и под редакцией А. С. Дембовецкого, кн. I. Могілев.
  8. ↑ Шаблон:Кніга
Узята з "https://be.wiki.beta.math.wmflabs.org/w/index.php?title=Пырнік_паўзучы&oldid=433"