Плюшч звычайны
Шаблон:Таксон Плюшч звычайны[1], Блюшч[2] (Hedera helix) — вечназялёная павойная ліяна, від роду Шаблон:Bt-bellat сямейства Шаблон:Bt-bellat. Павойная расліна, якая сваімі шматлікімі прысоскападобнымі каранямі прымацоўваецца да розных апор (дрэвы, скалы). Часам дасягае 30 м у вышыню.
Назва
Родавая лацінская назва расліны паходзіць ад грэчаскага слова «oedon» — «спявак, бард». Аднак некаторыя батанікі лічаць, што назва расліны паходзіць ад кельцкага слова «hedea» — «шнур». Відавая назва паходзіць ад слова «helisso», што азначае «віцца».
Біялагічнае апісанне
Ліяна з тонкім галінастым сцяблом (ва ўмовах Беларусі дасягае даўжыні 3-5 м), якое сцелецца па зямлі або падымаецца па ствалах дрэў пры дапамозе маленькіх паветраных каранёў-прысосак.
Лісце чаргаванае, скурыстае, голае, бліскучае, 3-5-лопасцевае (сярэдняя доля лопасці больш буйная), на бясплодных парастках сэрцападобнае, на кветканосных галінках — суцэльнае ромбападобна-яйкападобнае.
Кветкі зеленаватыя, пяцічленныя, сабраны ў шматкветкавыя шарападобныя парасонікі (адзінкавыя або ўтвараюць невялікую мяцёлку). Цвіце ў верасні-кастрычніку.
Формула кветкі: Шаблон:Nobr [3].
Плод — ягада, спачатку зялёная, потым чорная, прыгодная для ежы для чалавека, але служыць ежай для птушак, якія і распаўсюджваюць насенне з экскрэментамі. Выспявае вясной наступнага года.
Арэал
Прэбарэальны сярэднеэўрапейскі горны рэліктавы від атлантычна-міжземнаморскага пашырэння. Расце ў лісцяных лясах, пераважна ў дубовых, радзей у букавых, у нізінах і перадгор’ях. Распаўсюджаны ў Паўднёвай Еўропе і Паўднёва-Усходняй Азіі, у Расіі сустракаецца на Чарнаморскім узбярэжжы Каўказа.
У Беларусі знаходзіцца ў астраўных участках росту і асобных лакалітэтах на ўсходняй мяжы арэала і за яе межамі. Месцы росту: ялова-шыракалістыя і шыракалістыя лясы. Месцамі ўтварае значныя зараснікі.
Асаблівасці біялогіі
Ва ўмовах Беларусі цвіце толькі ў культуры, размнажэнне вегетатыўнае. Маладыя гадавалыя парасткі абмярзаюць на вышыні снежнага покрыва.
Значэнне і ўжыванне
У дэкаратыўным садаводстве выкарыстоўваецца для вертыкальнага азелянення. Вырошчваецца як пакаёвая расліна.
Плюшч — выдатны меданос, на Каўказе цвіце ў верасні, дае ўзятак, параўнальны з ліпай і каштанам пасяўным. Мёд белы, хутка «садзіцца» (крышталізуецца), духмяны з мятна-ментолавым прысмакам.
Ягады плюшчу спеюць у студзені-лютым і з’яўляюцца асноўнай ежай зімой для галубоў і драздоў, для чалавека атрутныя.
Зеляніна плюшчу ўсю зіму з’яўляецца каштоўным зялёным кормам для дзікіх і свойскіх траваедных жывёл.
У медыцыне
У народнай медыцыне выкарыстоўваецца лісце плюшчу[4], якое ўтрымлівае сапаніны, гедэрын, а таксама Шаблон:Нп3, каратын, мурашыную і яблычную кіслоты, і сцёблы, якія ўтрымліваюць Шаблон:Нп3. Лісце выкарыстоўваецца пры хранічных запаленнях слізістых абалонак, туберкулёзе, рахіце, і іншых захворваннях. У свежым выглядзе іх выкарыстоўваюць як вонкавы сродак пры апёках, для перавязкі гнойных ран.
Літаратура
- Чырвоная кніга Рэспублікі Беларусь: Рэдкія і тыя, што знаходзяцца пад пагрозай знікнення віды жывёл і раслін. — Мн.: БелЭн, 1993. ISBN 5-85700-095-5
Спасылкі
Шаблон:Чырвоная кніга Беларусі
- Шаблон:Плантарыум
- Плюшч звычайны на сайце Ecoflora of the British Isles Шаблон:Ref-en
- Плюшч звычайны на сайце USDA NRCS Шаблон:Ref-en
- Шаблон:З ВСЭШаблон:V
- Шаблон:ВТ-ЭСБЕ Проверено 25 ноября 2008 г.
- Шаблон:Cite web
- ↑ Шаблон:Крыніцы/Латино-русско-белорусский ботанический словарь
- ↑ Шаблон:Крыніцы/Беларуска-польска-расейска-лацінскі ботанічны слоўнік
- ↑ Шаблон:Кніга
- ↑ Сергей Бесараб Защита плюща или Обеляем "мужегон" всея балабольского государства // Патрэон — patreon.com, 24 кастрычніка 2021, 17:29